Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1963, Blaðsíða 45

ALDARAFMÆLI ÞJÓÐMINJASAFNS ISLANDS
49
þessum degi, að það Jnegi finna, hér eftir sem hingað til, hlýjan huga
þjóðarinnar, því að það er merki þess, að það sé á réttri braut, að
vísu safn dauðra liluta, en í lífsins þjónustu.“
Þá tók til máls menntamálaráðherra, dr. Gylfi Þ. Gíslason, og mælti
svo:
Svo virðist sem maðurinn sé yfirleitt glámskvggnari á eðli og gildi
þeirra atburða, sem hann sjálfur sér og lifir, en hinna, er hann heyr-
ir um eða les um, þegar þeir eru orðnir saga. Sú þróun, er gerist
umhverfis hann og hann er sjálfur þáttur í, virðist honum óljósari
og torskildari en örlög forfeðra, jafnvel nýgenginnar kynslóðar.
Eflaust ber ekki að undrast þetta. Lífið er margbrotið, heimurinn
flókinn. Af ótalmörgu, sem ávallt er að gerast, er erfitt að segja,
hvað máli skipti. Af öllu því, sem alltaf er verið að segja, er torvelt
að dæma um, hvað lifi og hvað gleymist. Auðvitað ber ekki að skilja
þetta svo, að sérhverju mannsbarni sé ekki ljóst, hversu gerólík
veröldin er nú, því sem hún var um aldamótin síðustu, að ég ekki
tali um aldamótin þar á undan. En þótt það sé ljóst, sem orðið er,
getur hitt dulizt mönnum, sem er að verða, og enginn veit að sjálf-
sögðu, hvað verða mun. Einn mestur stjórnmálaskörungur á fyrri
hluta þessarar aldar sagði ekki alls fyrir löngu, að svo virtist nú
komið, að helzta ráðið til þess að efla sjálfstæði þjóðar væri að fórna
sjálfstæði hennar. Þetta kann að hljóma sem öfugmæli, en orðið
sjálfstæði er hér auðvitað notað í tvenns konar merkingu. Átt er
við það, að svo virðist sqm ein tegund sjálfstæðis verði ekki efld
nema á kostnað annarrar. Tuttugasta öld er tími fjöldaframleiðslu,
stórs markaðs, kjarnorku og geimferða. Tvö mestu stórveldi Yestur-
landa, og þá um leið veraldar, eru til orðin við samruna þjóða og
þjóðarbrota, jafnvel ríkja. f Austurlöndum eru að rísa risaveldi, sem
eru ólíkari hið innra en Evrópa, og greinist hún þó í sundurleitar
þjóðir og mörg þjóðríki. Hvarvetna gætir viðleitni til þess að efla
saimvinnu, tengjast böndum, mynda bandalög. Hvers vegna? Vegna
þess, að f j öldaframleiðsla og stór markaður, kjarnorka og geimferðir
krefjast stórra átaka, sterkra afla, rnikils valds. En fær það dulizt
mönnum, að sérhver samningur milli þjóða, sérhver samtök ríkja,
sérhvert bandalag bindur alla þá, sem aðild eiga, takmarkar sjálfs-
forræði þeirra, skerðir sjálf'stæði þeirra? Auðvitað vinnst annað.
Hversu lengi varðveitir sú þjóð sjálfstæði sitt, sem dregst aftur úr
öllum? Og kemur ekki hlutdeild í auknu sjálfstæði og vaxandi öryggi
voldugs bandalags í stað minnkandi sjálfsforræðis hvers einstaks?