Óðinn - 01.01.1923, Blaðsíða 27

ÓÐINN
27
búinn að jafna mig eftir ferðalagið. Jeg tók mig til
og las alt sem jeg náði í um landið og sögu þess,
og ætla jeg nú í stuttu máli að skýra frá því, og
loksins lýsa í fám orðum vistinni hjerna.
Svo er sagt í Landnámu, að 4 dægra sigling sje
frá Langanesi til Svalbarðs, eða norður í hafsbotn.
Hjer er fyrsta heimildin fyrir fundi Spitsbergen, því
enginn efi leikur nú á þvi, að Svalbarð sje land það,
er vjer nú nefnum Spitsbergen. I annálum, sem G.
Storm hefur gefið út, er fundur Svalbarðs talinn í
viðburðum ársins 1194. En svo er landið týnt í 400
ár. Arið 1596 finnur hollenskur maður það aftur;
hann hjet William Berents og var á leið norður fyrir
Asíu (að leita að norð-austurleiðinni til Indlands).
Síðan hefur Spitsbergen ekki týnst, og hefst þar
saga landsins.
Kom brátt í ljós, að dýralíf var auðugt norður þar,
bæði í sjó og á landi. Hollendingar voru á þeim ár-
um ein af mestu siglinga- og veiðiþjóðum í heimi,
og kom því hnífur þeirra hjer í feitt. Hófust nú veið-
ar brátt þar norður frá og voru Hollendingar og
Englendingar þar fremstir í flokki. Kvað mest að
hvalveiðunum, en jafnframt voru siundaðar sela-,
hvítfisks-, rostunga-, bjarna-, refa- og hreindýraveið-
ar. Hefst hjer fyrsta tímabilið í sögu Spitsbergen, er
vel mætti kalla hvalöld, og stendur hún yfir í 150 ár,
eða til 1750. A þeim árum risu þar upp hvalstöðvar
miklar til og frá um landið. Höfðu Hollendingar að-
albækistöð sína nyrst, þar sem heitir Amsterdameyja.
Voru þar þá oft á sumrum 2—300 hvalveiðabátar;
urðu þá oft skærur miklar milli Hollendinga og Eng-
lendinga, jafnvel svo að í blóðuga bardaga sló, og
bera beinagrindur víða merki þeirra viðureigna. Urðu
mikil og flókin málaferli útúr veiðunum milli viðkom-
andi þjóða og drógust inn í þau Ameríkumenn og
ýmsar Norðurlandaþjóðir.
Á Amsterdameyju bygðu Hollendingar heilan bæ,
íbúðarhús og búðir, lýsisbræðslu- og vörugeymsluhús,
bakarí, kirkjur o. s. frv., var þar oft á sumrum sam-
an komið yfir 1000 manns, karlar og konur, og oft
kátt í koti. Telja ýmsir þau ár verið hafa blómaöld
Spitsbergen. Hafa margar og fróðlegar bækur verið
skráðar um líf og siði veiðimanna þar á þeim tím-
um.
En hvölunum fækkaði smátt og smátt, og eftir þessa
l1/2 öld gat varla heitið að sæjist hvalur við vestur-
strönd landsins. En ógrynni fjár höfðu Hollendingar
þá grætt á þessum veiðum. Voru það Baskar (Bis-
kajar) er kendu Hollendingum veiðarnar, og voru
fyrstu árin aðalmenn á skipum þeirra, en síðari árin
hefur og sannast að margir Norðmenn hafi verið í
þjónustu Hollendinga.
Við lok hvalveiðatímabilsins fær lifið á Spítsbergen
annan blæ. Skiftir þá um þjóðir og jafnframt um siði.
Þá koma Rússar til sögunnar.
Eru þeir og hafa verið veiðimenn miklir og sólgn-
ir í skinnavöru. Hefst með þeim Rússaöld á Spits-
bergen, og er hún að mörgu merkilegt tímabil. —
Auðug klaustur við Hvítahafið og kaupsýslumenn á
Norður-Rússlandi tóku nú að gera út skíp á hverju
vori til Spitsbergen. \7oru þá bygðir stórir kofar úr
rekavið, skipin dregin á land eða látin fara til baka,
og dvaldist skipshöfnin svo þarna allan veturinn til
veiða. Voru það einkum ísbirnir, rostungar og refir
sem veitt var, en hreindýr í og með. Þá var og nokk-
uð veiddur hvítfiskur, sem er hvalategund ein. Aftur
fugladráp lítið.
Enginn kafli í sögu Spitsbergen er eins merkileg-
ur og þessi. Varla er nokkurt nes eða dalur kringum
alt landið, þar sem ekki var einhver kofi bygður eða
bækistöð höfð. Hver skipshöfn hafði að jafnaði sam-
eiginlegt heimili (aðalkofa) en svo voru smákofar út
um alt, þar sem menn höfðust við á veiðunum, lögðu
út gildrur fyrir refi, skutu birni o. s. frv. Fyrir eða
um jól, söfnuðust menn saman að heimilinu, og sátu
þar aðgerðarlausir, þangað til skip komu. En Rússa-
tíminn er líka raunakafli í sögu Spitsbergen. Fæst af
fólki þessu hafði hugmynd um, hvernig hollast væri
að haga lifnaðarháttum á slíkum slóðum; dóu menn
þar því unnvörpum af skyrbjúg. Annars vita menn
fátt um þrautir og þjáningar þessa fólks; mun flest
af því, sem um það hefur á þeim tímum ritað verið,
vera geymt í bókasöfnum klaustranna; og þar hafa
ekki nema sumum staðið opnar dyr. — En marga
dapra raunastund hefur þetta fólk átt innan um alla
náttúrufegurðina og norðurljósadýrðina; matarlausir,
vonlausir um hjálp úr nokkurri átt, í köldum híbýlum
horfðu þeir oft á fjelaga sína kveðja lífið hvern á
fætur öðrum, og daufleg var aðkoman stundum á
vorin að sumum kofunum, er enginn stóð uppi, en
skrokkarnir lágu til og frá um alt húsið.
I byrjun 19. aldar, er Rússar höfðu verið svo að
segja einir um veiðiskapinn í hálfa aðra öld, fóru
kaupsýslumenn í Noregi norðarlega að slást í fjelags-
skap við Rússa um veiðina. Varð þetta upphaf á af-
skiftum Norðmanna af Spitsbergen. Höfðu Rússar
sig þá smátt og smátt burtu; hefur að líkindum ekki
þótt veiðin borga sig, enda var þá fátt orðið um
rostungu og hvítfisk. Hefst þá þriðja tímabilið í sögu
landsins. Hvölum var þá aftur farið að fjölga, en