Óðinn - 01.01.1923, Blaðsíða 28

Óðinn - 01.01.1923, Blaðsíða 28
28 ÓÐINN þeir hurfu brátt aftur, er ofsóknir byrjuðu; lögðust þær veiðar þá alveg niður og stóð svo fram á síðustu aldamót, er Norðmenn hófu þær að nýju. Annars má heita svo, að Norðmenn hafi verið einir um hituna á Spitsbergen frá byrjun 19. aldar. Hafa þeir, svo sem Rússar áður, sent skip sín norður þangað að vorinu til sela-, refa-, ísbjarna- og hreindýraveiða. Bygðu þeir sjer ýmist kofa eða tóku kofa Rússa til afnota. Eru nú miklu gleggri sagnir um lífskjör þeirra en Rússa áður. En þótt samgöngur hafi verið auðveldari og þekking meiri á því, að lifa í köldum löndum en áður var, þá var þó enn við marga örðugleika að etja. Skyrbjúgur varð enn mörgum að bana, oft urðu skipin seint úti að haustinu, og stundum kom það fyrir, að skipshöfnin varð að leggja á haf út til Nor- egs á skipsbátnum, og er það ekki öðrum hent en hörðum og huguðum víkingum, svo sem frændur vorir eru. Eftir miðja 19. öld fara vísindamenn að gefa Spits- bergen auga. Skömmu eftir endurfund landsins (1610) hafði ensk- ur maður, Poole að nafni, fundið kol í Kings Bay, er hann notaði á heimleið. Síðan er ekki minst á kol þar, fyr en norski jarðfræðingurinn Keilhan getur um innflutt kol þaðan til Noregs (60 ton). Vms nöfn norður þar benda þó á, að mönnum hafi kunnugt verið um kolanámur þar áður. Nú er svo komið, að Spitsbergen er talið eitt hið merkasta land frá jarðfræðislegu sjónarmiði. — Hafa Svíar riðið á vaðið með rannsóknirnar, og gert út þangað um 50 vísindalega leiðangra síðustu 60 árin. En auk Svía hafa Englendingar, Vesturheimsmenn, Frakkar, Þjóðverjar, Ungverjar, Italir o. fl. þjóðir, sent þangað vísindamenn til rannsókna. Norðmenn tóku ekki þátt í þeim rannsóknum fyr en um síðustu aldamót, en hafa líka árlega síðan sent þangað vís- indamenn. Sumir vísindamennirnir, svo sem Svíar, höfðu þar vetrarsetu, bygðu hús til Ioftfræðiathugana, og störfuðu kappsamlega að öllum athugunum, þó einkum jarðfræði. Hafa ýmsir frægir vísindamenn, svo sem A. Nathorst, Nordenskjöld o. fl., verið hvata- menn þessara rannsókna. Er nú svo komið, að land þetta er jafnvel betur rannsakað en mörg önnur, er nær liggja menningunni. Þar hefur endur fyrir löngu verið sama loftslag og nú er suður í Sviss; sjest þetta meðal annars af aragrúa steingervinga trjáa og dýra frá fjöru til fjalls. En eftir hverju eru menn nú að sækjast, og því er orðin bygð í þessu landi, sem liggur miðja vega milli Islands og heimskauts? Því er fljótsvarað. Hjer er ekki að eins merkilegt land frá jarðfræðislegu sjónarmiði; hjer er líka auðugt land, kola- og málma- land: kolalög landsins hafa þegar verið mæld, og eru þau afskaplega stór, og þó altaf að bætast við. Landið eru margar eyjar og samtals 68000 □ km. að stærð. Liggja þær á milli 76'/2 og 80'/2° n.br. og milli 10 og 20° a. 1. Golfsíraumurinn gerir landið byggilegt. Meðalhiti í sjó á sumrum er 5°, á vetrum 1°—2°. Kemst straumurinn norður fyrir landið og heldur hafinu að vestan íslausu alveg í 5 mánuði á ári og sumstaðar mikið af vetri. Landið er hálendi, hulið jökli að innan, en fjöll með ströndum fram. Eru fjöllin 12—1400 feta há, og strýtumynduð sem Baula okkar. Gróður er háfjallagróður, mosi á undirlendi frá sjó til fjalla. Þó eru stargresisengjar víða inn til dala. I fuglabjörgum er og gróður mikill, og flestar eyjar á fjörðum, þar sem fugl verpir, eru grasi vaxnar. Dýralíf. Isbirnir eru algengir, en fælast bygðir. Af refum er og mikið, bláum og hvítum. Hreindýr eru nú færri en áður, en þó strjálingur af þeim. Fuglalíf er mjög fjölskrúðugt að sumrinu. Æðarvarp er mik- ið, og hafa Norðmenn sent þangað skip til að safna dún og eggjum. Gæsir, endur, lómar og bjargfugla tegundir allar mögulegar. Er þar söngur mikill á sumrum og margraddaður, er hver syngur með sínu nefi, og skiftir mjög um á vetrum, því þá er Spits- bergen sannnefnt þagnarinnar land. Fiskur í sjó er lítill þar sem stendur, en oft hafa þörskgöngur áður komið upp að landi, og eltu Norð- menn þær þangað. Lax er i sjó inni á fjörðum, og silungur í nokkrum ám. Að vetrinum eru helstu fugl- ar þar rjúpur og snjótitlingar. Loftslag er vitanlega svalt. Meðalhiti árs 9° C. Mesti kuldi sem kemur 40° C. Þó kennir ekki svo mjög kulda, því oftast er logn. Sól sjest á ári hverju síðast 26. okt., en fyrst 9. mars. I hálfan þriðja mán- uð, eða frá miðjum nóv. til janúarloka, er samfleytt myrkur. Er þá jafndimt dag sem nótt, er ekki nýtur tungls eða norðurljósa. Að standa úti í tunglsljósi að kvöldi eöa nóttu til, er ekkert nýnæmi, en hitt er ný- næmi, að lesa úti um hádegisbilið við norðurljósalog og tunglskinsgeisla, og það má gera norður á Spits- bergen. En á eftir þessu Ianga myrkri komu líka langir næturlausir dagar, 4 sólmánuðir, sífeld birta, og þótt myrkrið sje oft leiðinlegt, fanst mjer þessi sífelda birta enn meir þreytandi. Það er nú mælt og sannað, að kolalög landsins ná yfir Vio hluta þess, og þó líklega meira, er öll kurl koma til grafar. Ameríkumenn hófu þar fyrstir kola-

x

Óðinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Óðinn
https://timarit.is/publication/205

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.