Eimreiðin - 01.09.1896, Side 45

205
ur örfaðist lýriski kveðskapurinn af ástalífi hans, er hann varð ástfang-
inn i Friederike (Friðriku) Brion, prestsdóttur í Sesenheim, yndislegri mey
í æskublóma, sem gaf honum hug sinn og hjarta, en svo mjög sem
Goethe var gagntekinn af þessari ást, sem honum varð síðar hreinust
og dýrmætust allra hans ástar-endurminninga, þá leizt honum samt ekki
að festa ráð sitt og kvongast henni, og því var það, að þá er hann
(1771) hafði lokið sjer af við háskólann og var orðinn doktor i lögum,
þá reif hann sig burt með miklu innra stríði, en Friðrika sá eptir hon-
um alla æfi og giptist aldrei. »Hjarta það,« sagði hún, »sem Goethe
hefur átt, getur ekki orðið neinum öðrum unnandi.«
Goethe fór nú heim til Frankfurt og dvaldi þar nokkra stund, en
síðan fór hann til Wetzlar; tók hann að fást nokkuð við málfærslustörf,
en ekki gerði hann að því svo teljandi sje. Komst hann um þessar
mundir i náinn kunningsskap við skáldið Klinger, og Merck, fróðan rnann
og skarpvitran og glöggvan ritdómara, sem fyrstur skildi til fulls, hvað
í Goethe mundi húa, og beindi honum í mörgu á rjetta braut; kynntist
hann þá og við Jacobi, Lavater o. fl. og samdi ritdóma i «Frankfurter
gelehrte Anzeigem, er /. G. Schlosser, mágur hans, hafði stofnað að hvöt-
um Mercks, 1773 gaf hann út sjóialeikinn »Götz von Berlichingem, og
varð það skáldrit fyrst til að leiða að honum athygli binnar þýzku þjóð-
ar. Lýsir það leikrit ágætlega ástandinu á Þýzkalandi eins og það var
á 16. öld og er það að vísu samið i anda Shakespeares, en stendur að
öðru leyti á fullkomlega þjóðlegum grundvelli. Ári síðar komu út eptir
hann skáldsagan »Leiden des jungen Werthers« (»raunir Werthers hins
unga«). Skáldrit þetta var þannig undir komið, að í Wetzlar hafði
Goethe fengið ákafa ást á ungri stúlku (Lotte Buff, amtmanns dóttur),
sem var heitmey Kestners vinar hans, en það vissi hann ekki í fyrstu,
og fjekk baráttan milli ástarinnar og skyldunnar honum svo mikils, að
til vandræða horfði, en bæði eptir ráði Mercks og af því hann fann
sjálfur, hvað hentaði, þá hafði hann sig burt til Frankfurt. Nú bar svo
til um þessar mundir, að ungur maður í Wetzlar, Jerusalem að nafni,
menntaður vel og andríkur, en hneigður til þunglyndis, skaut sig út af
ástum til giptrar konu. Pessi sviplegi atburður í sambandi við sjálfs-
reynslu Goethe’s varð undirstaðan undir Werther. I skáldsögu þessari
er að vísu hin sjúklega tilfinningarsemi aldarinnar yfirgnæfandi, en hún
er iklædd hinum skáldlegasta búningi, auk þess sem sagan að orðfæri
þykir bera af öllu, sem til þess tíma hafði ritað verið á þýzku í óbundnu
máli. Goethe vann hjer tvennt i einu; hann sýndi á skáldlegan hátt
það, sem hreyfði sjer innst í fjelagsliíi samaldarinnar, hið sjúka með
hinu heilbrigða, og hann læknaði sjálfan sig af stundar ástríðu og til-
finninga-sjúkleik aldarinnar. Sögunni sló niður sem eldi í tundur; suma
hneyxlaði hún, en flesta hreif hún, því hún var eins og rituð úr hjarta
tíðarandans, enda hafði hún mikil og víðtæk áhrif. Þeir sem vit höfðu
á, kunnu vel að meta hið skáldlega gildi hennar á rjettan hátt, en af
þvi höfundurinn hefur látið aðalpersónuna (Werther) berast ofurliði af
ástar-ástríðunni og enda æfina með sjálfsmorði, þá misskildi fjöldi sam-
aldarmanna ritið og tók það sem varnarrit fyrir sjúklega tilfinningasemi
(Sentimentalitet) og enda sjálfsmorð, og fyrirfóru margir sjer að dæmi
Werthers, til mikils harms fýrir Goethe, og gekk á þvi um allmörg ár,