Eimreiðin - 01.09.1910, Blaðsíða 4

ióo
menn sjálfir þarfnast. Frakkland er með mestu iðnaðarlöndum,
en þó senda Frakkar tiltölulega lítið af iðnvarningi sínum til ann-
arra landa.*)
Ég ætlast ekki til þess, að verksmiðjur þjóti upp eins og gor-
kúlur á skömmum tíma. Heldur ekki til þess, að hvert heimili
framleiði flest það, sem það þarf á að halda — alt frá vaðmáli til
broddfjaðra — eins og í gamla daga; því það mundi ekki svara
kostnaði, þó margt mætti búa til i heimahúsum, sem nú er sótt í
sölubúðina.
Margir halda, að nú á dögum sé allur iðnvarningur búinn til
í stór-verksmiðjum, að stóru verksmiðjurnar séu búnar, eða séu að
útrýma öllum smáverkstofum og allri handiðn. En svo er ekki.
Gufuvélin kom því til leiðar, að upp risu stórar verkmiðjur, sem
keptu svo við iðnaðarmennina — sem ekki höfðu nema handaflið
—, að þeir stóðust ekki samkepnina. Peir urðu því í hrönnum
að hætta að vinna fyrir sjálfa sig, og vistast í verksmiðjunum.
Pað leit svo út, sem dagar allra handiðna væru taldir, og á þessu
bygði Karl Marx þá kenningu sína, að fyrirtækin hlytu stöðugt að
renna saman og verða stærri og stærri (»Koncentratións«-teórían).
Við þessa kenningu halda flestir lögjafnaðarmenn (sósíalistar) enn.**)
En handiðnin hefur reynst miklu lífseigari, en haldið var. Þannig
þrífst enn í dag handiðn í sömu borg og stórverksmiðjan, þó
handiðnin víðast hafi orðið að lúta í lægra haldi.
En nú er einveldi gufuaflsins lokið. Eað eru komin önnur
öfl til sögunnar, þar á meðal rafmagnið. Gufuaflið er ekki hægt
að nota nema í verksmiðjum — og það helzt stórverksmiðjum —
en rafmagninu má veita eftir vírþráðum með svo litlum kostnaði,
að það borgar sig að hafa rafmagns-mótor, jafnvel í verkstofum,
*) I’ess er þó vert að geta, að útlent ferðafólk kaupir í Parísarborg ógrynni af
allskonar nýtízku fatnaði og glingri. Enginn gruni mig samt um, að vilja hæna út-
lenda ferðamenn til Islands. Þó gullið þeirra sé ef til vill gott, þá langar mig
ekki til þess, að sjá ef til vill mikinn hluta landsmanna verða að stimamjúkum
þjónum þeirra, eða til þess, að sjá íslenzku gestrisnina breytast í fégirnd.
**) Meðal mótstöðumanna þessarar kenningar má nefna hinn nafnkunna þýzka
lögjafnaðarmann Eduard Bernstein og Kropotkin. Hínn síðarnefndi segir í bókinni
»Fields, Factories and Workshops«, að ef Karl Marx hefði lifað nú, mundi hann hafa
afneitað samruna-kenningu sinni. »í*að væri óskandi, að hug-arfar hans (þ. e. Karls
Marx) viðhefðu minna eintrjáningslegar formúlur, þó handhægar séu sem hremm-
yrði í stjórnmálastími, en reyndu að líkja eftir lærimeistara sínum í því, að skýra
áþreifanlegar hagsýnislegar staðreyndir«.