Eimreiðin - 01.09.1910, Síða 5

161
þar sem aðeins einn maður vinnur. Pá er og vert að geta stein-
olíumótorsins, sem víða er hafður til þess að knýja vélar í smá-
verkstofum, einkum þó þar, sem ekki er völ á rafmagni, t. d. í
sveitaþorpum.
En þegar hreyfiaflið er fengið, má búa til nálega alt í smá-
verkstofum, nema einstaka undantekningar, sem stærðarinnar vegna
verður ekki komið fyrir þar, eins og t. d. hafskip. þar sem smá-
verkstofan (eða iðnaðarmaðurinn) ekki býr til eftir pöntun, eða
selur eingöngu til nábúa sinna, hefur hún vanalega verri söluskil-
yrði fyrir varning sinn, heldur en verksmiðjan. En það hefur sýnt
sig (meðal annars í Sviss), að með samvinnu-félagsskap meðal
smá-verkstofanna hafa þær öðlast eins góð söluskilyrði og verk-
smiðjurnar. Flestir vinna af meira kappi, þegar þeir vinna fyrir
sjálfa sig; þessvegna er tiltölulega meira unnið daglega í smá-
verkstofunum en í verksmiðjunum.
* *
*
Landi einn vestan hafs spáði íslandi framtíð sem iðnaðar-
landi, þegar farið væri að nota alt fossaaflið og aðrar uppsprettur
afls. En það þarf nú engan af stóru spámönnunum til þess, að
sjá það fram í tímann. Hér að framan hefur verið bent á, að
iðnaðarmenn geta kept við verksmiðjur, þegar þeir hafa hreyfiafl.
En það eru, eins og þegar hefur verið tekið fram, líkur til þess,
að íslenzkur iðnvarningur geti, að minsta kosti á íslandi, kept
við útlenzkan varning, þó framleiddur sé með handafli einu. Hvað
þá heldur, þegar farið verður að nota alt fossaaflið. En það gera
landsmenn vonandi sjálfir smátt og smátt, eftir því sem þeim
eykst auðmagn.*) Helzt ætti landssjóður (eða jafnvel sýslur og
hreppar) að koma upp og eiga rafmagnsstöðvar við sem flesta
fossa á landinn, og selja svo þeim rafmagn, sem á þyrftu að
halda, til iðnaðar og ljósmetis.**) Ekkert virðist á móti því, að
*) Pað ætti aldrei að hleypa dtlendingum að neinum fossi á landinu. f*au
fyrirtæki, sem ekki geta komist hjá því, að starfa með útlendu fé, ættu aðeins að
fá það að láni; útlendingar ættu helzt aldrei að eiga hlutabréf í íslenzkum fyrir-
tækjum.
**) Mér kemur til hugar nú, grein eftir vin minn Jónas frá Hriflu, sem ég
las í fyrra. Hann segist vona, að Gullfoss verði aldrei beizlaður. Ég vona, þvert
á móti fastlega, að það verði fljótlega. Landið er nógu fagurt samt. Ég met
meira en fegurð fossins þau kynstur af mat og mentun, sem framleiða má með
fossaflinu.