Eimreiðin - 01.09.1910, Side 43

199
Vísindalegar nýjungar og stefnubreytingar ná
tímans.
Eftir ÞORVALD THORODDSEN.
III. SKUGGAHLIÐAR MENNINGARINNAR.
ÖFGASTEFNUR.
Pess hefir fyr verið getið, að vísindin fyrir lok 19. aldar
sýndust í margra augum komin að takmarki sínu, þau virtust
hafa fundið samræmi allra náttúrlegra fyrirbrigða, eining í efni og
öflum aiheimsins; sérhverjum hlut lifandi og dauðrar náttúru var
skipað í sæti sitt og samastað, alt virtist óslítandi fullkomnunar-
og framfarakeðja. Mörgum fanst alheimurinn allur vera eins og
stórt sigurverk, sem gengi reglulega af sjálfu sér frá eilífð til ei-
lífðar; dýpra leituðu menn ekki, en svömluðu ánægðir á yfirborð-
inu. Hinir mikilhæfustu vísindamenn 19. aldar létu sér reyndar
ekki nægja þessa barnslega einföldu heimsskoðun; þeir þektu tak-
mörk mannlegs anda, en menn með yfirborðsgáfum og takmark-
aðri þekkingu eru alstaöar í meirihluta, líka meðal vísindamanna.
Flestir voru ánægðir yfir því, að þekking vor á tilverunni væri
komin svo langt; en smátt og smátt fór aö brydda á efasemdum,
menn fóru að gagnrýna hinar fornu fræðikenningar, og þetta leiddi
til þeirrar stefnubreytingar í vísindunum, sem fyr gátum vér.
Pað er líka auðséð hin seinni ár, að þessi stefnubreyting nær
ekki eingöngu til vísindanna, heldur einnig til almennings. Lífs-
skoðanir manna eru að breytast, hinn mentaði almenningur er
farinn að verða leiður á hinum fornu kenningum, menn vilja heyra
eitthvað, sem lyftir huganum upp á við, og eru orðnir dauðþreyttir
á hinni endalausu lýsingaþvælu á öllu hinu illa og spilta í mann-
eðlinu og allri þeirri ónáttúru, sem skáldin nú um langt skeið hafa
verið að gæla fyrir. Lífsskoðanir manna á 19. öld stóðu með allri
sinni margbreytni í nánu sambandi við kenningar náttúruvísind-
anna; það voru þó einkum úrvals- og breytiþróunarkenningarnar,
sem áhrif höfðu á seinasta fjórðungi aldarinnar, og sköpuðu skáld
og rithöfundar á þeim grundvelli mörg fáránleg kynjasmíði. Pó
var uppgangur efniskenninganna þýðingarmestur fyrir almenning.
Efnissinnar þóttust líka byggja á vísindunum, og í augum almenn-
ings virtust mörg líkindi til þess, að svo væri; fjöldi rithöfunda,