Eimreiðin - 01.09.1910, Page 62

2l8
manna« voru mest á árunum 1880—90; þá stóð hagur þessa
flokks með mestum blóma; síðan hefir altaf verið að draga úr
þeirri hreyfingu; skáldin, sem höfðu hnappað sig kringum Georg
Brandes, fóru smátt og smátt að yfirgefa hann; sjálfur er hann
líka búinn að yfirgefa ýmsar af sínum fornu skoðunum, enda hefir
hann nú engin áhrif lengur. Nú er Brandes orðinn heitur föður-
landsvinur og hervarnavinur, prófessor að nafnbót, kommandör af
Dannebrog o. s. frv. Hver skyldi hafa trúað því í gamla daga!
Hreyfingar þær, sem Brandes kom á stað, vekja nú engan óróa
lengur, þær eru dotnar úr sögunni og allir hættir aö kýta um
þær. Hin svokallaða realistiska stefna hefir þó haft mjög mikil
áhrif á lífsskoðun almennings og sérstaklega á hugmyndalíf æsku-
iýðs þess, sem var á gelgjuskeiði fyrir 20—25 árum; en nú er
hinn danski æskulýður yfirleitt farinn að fylgja alt öðrum merkjum.
Pað er óhætt að segja, að það er nú orðið almenningsálit í Dan-
mörku, að bókmentastefna sú, sem Brandes hóf, hafi eigi orðið
til góðs; allir nema gamlir flokksmenn telja það víst, að margt
ilt hafi af henni hlotist, og að engin þjóðþrif muni af henni standa
í framtíðinni.
Lífsskoðun sú, sem þeir Brandessinnar fylgdu, er á útlendu
máli kölluð »æstetiskur radíkalismus« og hefir sú stefna haft
töluvert fylgi hjá nokkrum hluta mentalýðsins á Frakklandi, Býzka-
landi, í Rússlandi, á Norðurlöndum og víðar, en lítt náð til hinna
enskumælandi þjóða; fyrir Englendinga voru kenningar þessar of
loftkynjaðar, þeir skoða lífið og hlutina oftast frá hinni praktisku
hlið. Af því þessi stefna einmítt nú hin seinustu ár — þegar hún
er að deyja út annarstaðar — hefir haft mikinn byr og áhrif á
Islandi, beinlínis og óbeinlínis í bókmentum og pólitík, viljum
vér nánar lýsa aðalatriðum hennar, eins og hún kom fram í Dan-
mörku á árunum 1880—90.
Hugmyndastefna þessi er ekki hrein listskoðun á lífinu, eins
og fyr hefir komið fram hjá ýmsum stórskáldum og listamönnum,
heldur sambland ýmsra fjarstæðra greina; hún er bræðingur af
raunspeki Comtes, efnistrú Buchners, nytsemdakenningum Benthams,
og Mills, ósiðafræöi Nietzsches og pólitiskum byltingakenningum
18. aldar, alt í þykkri fagurfræðis og skálddrauma sósu. Af þessu
leiðir, að þeir, sem slíkar kenningar aðhyllast, hafa miklar mætur
á skáldskap og listum, en hafa mjög lítinn áhuga haft á vísindum
eða almennum mentum; að þeir eru trúbragðalausir og vilja njóta