Eimreiðin - 01.09.1910, Page 73

229
Með hönd á brjósti, fyrst hann er nú dauður,
er engin synd, að segja eins og var:
að sárt var til hans flestum undir niðri,
því engra trú gat tekið hann til láns,
né tollskyldugan gert hann nokkur flokkur.
Hann varðist þess að selja ljóðin sín
i sömu búð og gyltar ilmvatnsflöskur —
þá hefðum við þó viljað borga þau.
Nei, það er víst óhætt um það, St. G. St. verður aldrei »kanóníseraður«
sem »þjóðskáld«. En hann er stórskáld og svo mikill spekingur að viti,
að langt mun verða að leita til að finna hans líka, þó margan hafi
þjóð vor alið gæddan góðum náttúrugáfum. En langtum meiri undrun
vekur það þó hjá lesandanum, að sjá, hve prýðilega mentaður þessi
skagfirzki Klettafjallabóndi er, þó aldrei hafi hann í neinn skóla geng-
ið og altaf orðið að vinna fyrir sér og lifa á handafla sínum, Hann
minnir mann í því efni á Einar sáluga Asmundsson í Nesi, sem óhætt
er að segja, að hafi verið mentaðri en nokkur hinna lærðu samtíðar-
manna hans á íslandi. Þetta sýnir, hve sjálffengin mentun getur reynst
happasæl, og að margur skólagenginn maður getur í rauninni verið
langtum mentunarsnauðari en hinn, sem aldrei hefir í skóla gengið,
eins og skáldið líka bendir til (I, 243—4):
Eins er hitt: hvort ókvíðinn
eg sé við þá prentun?
sem þó skorti skilyrðin,
skólaganginn — mentun.
Örðug verður úrlausn hér,
illa stend að vígi —
hálf-sannleikur oftast er
óhrekjandi lygi.
Það er satt, að mentun mér
mislögð víst er fengin.
Ef við hámark hana ber
hún er næstum engin.
En ef þú ert aðgætinn
— á þó minna beri —:
sérðu víðar, vinur minn,
vondan brest í keri.
Hámentaða virðum vér
vora lærdóms-hróka,
sem eru andlegt ígul-ker
ótal skóla-bóka.
— Þitt er mentað afl og önd,
eigirðu fram að bjóða:
hvassan skilning, haga hönd,
hjartað sanna og góða.
Frá því marki manninn þann
ég mentaðastan dæmdi:
flest og bezt sem var og vann
það vönduðum rnanni sæmdi.
En í skólum út’ úm lönd
er sú mentun boðin:
fátt er skeytt um hjarta og hönd,
hausinn út er troðinn.
Jafnvel þessi stefna sterk
stundum hepnast illa —
það kvað undur örðugt verk,
ýmsra koll að fylla,
Hún er í molum mentun enn,
— um mína ei eg senni —
hitt er fjandi, að færir menn
flaska líka á henni.
Ég gat hrifsað henni af
hratið, sem hún vék mér,
meðan lúinn makrátt svaf,
meðan kátur lék sér.