Eimreiðin - 01.05.1912, Blaðsíða 31

io7
er að kynnast, og þykir oss því hlýða, að Eimr. flytji lesendum
sínum nokkur sýnishorn af því. Munum vér þá fyrst taka fyrir
þau atriðin, er lengst vóru rakin til róta í greinum vorum í fyrra,
um tilhögun á landsstjórn á Islandi og sambandi íslands og Danmerk-
ur, og því næst benda á ýms önnur atriði, eftir því sem rúm leyfir.
I. JÓN SIGURÐSSON OG JARLSSTJÓRNIN.
I ritgerð vorri í Eimr. XVII, 181 — 194 með þessari fyrirsögn
var sýnt fram á, með nægum tilvitnunum úr ritum Jóns Sigurðs-
sonar, að jarlsstjórnarfyrirkomulag hefði ávalt, frá fyrstu til síð-
ustu stundar, vakað fyrir honum sem hið hentugasta og bezta
stjórnarfyrirkomulag, sem ísland gæti fengið. Hann segir, að »ekk-
ert verði eins hentugt og einfalt og liðlegt í alla staði«; það sé
það »aflmesta« »fylsta« og »fullkomnasta« fyrirkomulag, »land-
stjórnarmark það, sem vér þurfum að setja oss«, og »það sé víst,
að innlend stjórn komi aldrei að fullum notum, nema hún hafi
við að styðjast nærveru konungs eða jarls, þeim er hann veiti
fult umboð í sinn stað um öll íslenzk málefni«. I alveg sömu átt
stefna ýms ummæli í bréfum hans, og skulu hér nokkur af þeim
tilfærð, til viðbótar við tilvitnanirnar úr ritum hans. Tölurnar aftan-
við tákna bls. í Minningarritinu, en framan við (í svigum) er ár-
talið, þegar bréfið er ritað:
(1850) »Hafi menn parlamentariska stjórn, eins og á Englandi,
þannig nefnilega, að mínistrarnir yrði að fara frá, þegar þeir gæti
ekki fengið samþykki þingsins í merkilegum málum, en stjórnarforscti
á Islandi (jarlinn) hefbi svo mikib vald, ab hann gæti sampykt lög
konungs vegna, þá kynni vera, menn gæti gefið absolúl vetó, eins og
Englendingar hafa«. MJS. 161.
(1860) »Að minni ætlun þyrfti að setja landstjórn á fót á Is-
landi, sem hefði fult vald til framkvæmdarstjórnarinnar og ábyrgð fyr-
ir alþingi, ab svo miklu leyti sem ekki snerti forseta fessarar stjórnar,
sem ég held yrbi að vera einungis sem landstjóri konungs, til þess hann
gæti verið frjáls og valið sér ráðgjafa, er annars yrði annaðhvort að
vera fastir, eða þá að öll umskifti á þeim yrði að koma frá Kaup-
mannahöfn. Hvorttveggja væri slæmt, og ég vildi ekki hafa wnskifti á
neinunt frá Kaupmannahöfn, nema landstjóranum sjálfum.t MJS. 295.
(1861) »Landstjórn er pað eina praktiska, með jarli og ráðaneyti,
sem hafi ábyrgð fyrir alþingi.« MJS. 314.
(1870) t>Den ene praktisk mulige Bestyrelsesmaade under de nu-
værende Forhold synes mig at maatte være den, som jeg allerede fore-
slog 1848 og D—d (Monrad) nu i Sommer har slaaet paa, at Kongen
udnævnte en Mand (kun ansvarlig for Kongen) til at staa i Spidsen