Bókasafnið - 01.03.1991, Blaðsíða 39

2. Skipulagning
Hvert skal stefnt, fyrir hverja, með hvað og í hvaða átt,
fyrir hvaða peninga og hversu langt skal stefnt og hversu
lengi. Til dæmis getur sérfræðisafn ákveðið að bjóða tíu
völdum fyrirtækjum á sínu sviði í kynningarskyni ákveð-
inn fjölda af ókeypis tölvuleitum í ákveðnum gagnabönk-
um. Gera þarf áætlanir til þess að byggja markaðssetn-
inguna á, svo sem fjárhagsáætlun og framkvæmdaáætlun
með tímasetningum. Markmiðasetning þarf að vera mjög
skýr, skilgreina þarf markmið á hnitmiðaðan hátt og
þannig að árangur þeirra sé mælanlegur.
3. Framkvæmd
Aætlanir skal framkvæma á hnitmiðaðan hátt þannig að
öllum sem að framkvæmd standa sé ljóst að hverju sé
stefnt. Ekkert í framkvæmd á að vera tilviljunum háð
heldur skal stefnt að fyrirfram ákveðnu marki með fyrir-
fram ákveðinni aðferð í fyrirfram ákveðinn tíma fyrir
ákveðinn notendahóp og fyrir ákveðið fjármagn. Lengd,
dýpt og breidd þess sem boðið er upp á verður að vera
ákveðin fyrirfram svo og hvernig, hvar og af hverjum og
fyrir hvaða fé.
4. Eftirlit
Sífellt mat á framgangi markmiða þarf að vera í gangi og
stöðugt eftirlit þarf að eiga sér stað svo hægt sé að endur-
skoða framkvæmd til að ná fram settum markmiðum. Allt
er breytingum undirorpið og því þarf stöðug endurskoð-
un og mat að eiga sér stað.
5. Sjálfviljug verðmætaskipti
Með markaðssetningu er leitast við að skapa þann
ávinning fyrir ákveðinn hóp manna að þeir vilji sjálfvilj-
ugir gjarnan öðlast það sem boðið er upp á. Það er ekki átt
við að neyta eigi allra meðala til að ná fram settu marki því
slíkt hefur ekkert upp á sig til lengri tíma litið. Bjóða þarf
upp á það sem markaðurinn þarfnast og óskar. Ætíð skal
taka mið af notendum því fyrir þá eru söfnin og það eru
þeir sem gera þau að lifandi og virkum stofnunum.
6. Markhópur
Bókasöfn geta aldrei þjónað öllum markaðinum á sama
hátt. Því þarf að greina mögulegan markað og ákveða
síðan hvers konar þjónustu skuli veita og með hvaða
hætti. Slíkir markhópar geta verið afmarkaðir eftir búsetu,
kyni, aldri og áhugamálum svo eitthvað sé nefnt.
Hvað er einkennandi fyrir markaðssetningu
bókasafna og annarra stofnana sem ekki eru
reknar í ágóðaskyni?
Tilgangur markaðssetningar fyrir allar stofnanir er að
hjálpa þeim að tryggja stöðu sína við að þjóna markaðin-
um á sem árangursríkastan hátt. Slíkt er ekki nýlunda fyrir
bókasöfn. Segja má að það hafi verið stundað á söfnunum
í formi almannatengsla og almennrar kynningarstarfsemi.
Weinberg og Lovelock hafa skilgreint fjóra meginflokka
sem eru einkennandi fyrir stofnanir eins og bókasöfn, sem
ekki eru rekin í ágóðaskyni, og taka þarf tillit til við
markaðssetningu þeirra.
1. Margþættir hópar
Bókasöfn þurfa út frá markaðslegu sjónarmiði að vinna
með tvo meginhópa. Það eru notendahóparnir, núverandi
og væntanlegir, og síðan hóparnir sem fjármagna safnið
eða styðja það á annan hátt. Báða hópana þarf að minna á
safnið, annan til að nýta sér efni þess og þjónustu, hinn til
að útvega efni og annað sem safnið þarfnast. Tökum dæmi
um bókasafn við háskóla: I fyrri hópnum eru til dæmis
núverandi nemendur, fyrrverandi nemendur, starfsfólk,
fræðimenn og sérfræðingar við aðrar stofnanir, önnur
bókasöfn og almenningur. I síðari hópnum er fjárveit-
ingavald, skattborgarar og þeir sem ráða styrkjakerfi hins
opinbera og góðgerðafélaga og væntanlegir gefendur.
Þessa hópa má síðan greina niður í smærri einingar.
2. Margþætt markmið
Bókasöfn þurfa að ná fram mjög mörgum og fjölbreytt-
um markmiðum og því er erfitt að finna aðferðir til að
fullnægja þeim öllum á árangursríkan hátt. Tökum aftur
dæmi um bókasafn við háskóla: Markmið þess er að
styðja menntun nemenda á öllum stigum háskólanámsins,
í að minnsta kosti öllum námsgreinum, jafnframt að sjá
kennurum, bæði föstum og lausráðnum, fyrir upplýs-
ingaefni til notkunar við kennslu og einnig til að stunda
rannsókna- og vísindastörf.
3. Þjónustan vegur þyngra en safnkosturinn
Þetta er tvíþætt hvað varðar bókasöfn. I fyrsta lagi þarf
upplýsingaefni ekki að vera til á staðnum heldur að það sé
aðgengilegt með einhverjum hætti. I öðru lagi geta gæði
þjónustunnar oft farið eftir því hver veitir hana því ýmsir
mannlegir þættir hafa áhrif á bæði þann sem veitir þjón-
ustu og þann sem tekur á móti henni og gerir hana þar með
breytilega. Þetta verður að hafa í huga þegar þróaðar eru
aðferðir við markaðssetningu bókasafna.
4. Óstöðug tilvera
Þar sem flest bókasöfn eru rekin af almannafé þá eru
þau háð pólitískum sveiflum, þrýstingi eða afskiptaleysi.
Þetta getur haft áhrif á langtímaáætlanir við markaðssetn-
ingu bókasafna ef óljóst er hvort til hennar fæst nægjan-
legt fé. Opinber þjónusta er einnig undir smásjá almenn-
ings sem getur verið mótfallinn því að fé sé eytt til mark-
aðssetningar, eins og auglýsinga, og einnig getur hann haft
breytilegar skoðanir á hvernig markaðssetja eigi bóka-
söfnin. Að þessu öllu verður að huga þegar aðferðir og
áætlanir eru gerðar við markaðssetningu bókasafna (Kotl-
er: 1982).
Hvaða meginvandamálum standa bókasöfn
frammi fyrir við markaðssetningu og hvers
konar gagnrýni má búast við?
Hvert safn verður að greina sín sérstöku vandamál
varðandi markaðssetningu og taka tillit til þess að um-
hverfið er alltaf að breytast. Flest söfn þurfa þó að gera
átak og leggja rækt við að halda jákvæðri ímynd í samfé-
lagi sínu. Aðeins á þann hátt getur safnið haldið í við
samkeppnisaðila sína hvað varðar aðsókn og fjármagn.
Margir líta svo á að bókasöfn eigi að vera óháð markaðslög-
málum því það liggi svo í augum uppi hve mikilvæg þau séu.
BÓKASAFNIÐ
39