Dagblaðið Vísir - DV - 28.07.1986, Blaðsíða 15

MÁNUDAGUR 28. JÚLÍ 1986.
15
Dreihim fjármagninu - virkjum fólkið
Kynlegur tvískinnungur er í flest-
um íslenskum sósíalistum. Þeir hafa
miklar áhyggjur af þeim völdum,
sem safnist á hendur ábyrgðarlausra
kapítalista úti á markaðnum. En til
þess að ráða bót á þessu hyggjast
þeir fela stjómmálamönnum og emb-
ættismönnum inni í ríkisstofnunum
víðtæk völd. Er hér ekki um mótsögn
að ræða? Er ekki eðlilegast að reyna
að dreifa völdunum, hvort sem það
er á markaðnum eða í stjómmálum?
Og sósíalistar treysta neytendum
ekki til þess að velja skynsamlega
um vömr úti í kjörbúðinni. En þeir
treysta kjósendum hins vegar til að
velja skynsamlega um stjómmála-
menn í kjörklefanum. Gleyma þeir
því, að neytandinn og kjósandinn
em einn og sami maðurinn? Er ekki
eðlilegast, ef venjulegum borgara er
treystandi til þess að velja um stjóm-
málamenn, að hann fái líka að velja
um vömr og þjónustu á frjálsum
markaði? Hvemig geta sósíalistar
verið með frjálsu vali í stjómmálum,
en á móti frjálsu vali í viðskiptum?
íslenskir fijálshyggjumenn hafa
hins vegar ekki tekið nægilega mik-
ið tillit til þeirrar hættu, sem hlýst
af því, að tvær stéttir standi and-
spænis hvor annarri, kapítalistar og
launamenn, þannig að landsmenn
skilji ekki þann hag, sem þeir hafa
allir af fijálsu atvinnulífi. Nokkrar
undantekningar eru að vísu til, Eyj-
ólfur Konráð Jónsson skrifaði árið
1968 ágæta bók, Alþýðu og athafna-
líf, þar sem hann mælti með víðtækri
eignaraðild einstaklinga að atvinnu-
fyrirtækjum. Guðmundur H. Garð-
arsson orðaði á sínum tíma svipaðar
hugmyndir, og Ámi Vilhjálmsson
prófessor lagði það til i tímaritinu
Frelsinu snemma árs 1983, að ýmis
ríkisfyrirtæki yrðu seld almenningi,
og hefur ríkisstjóm Steingríms Her-
mannssonar farið eftir nokkrum
tillögum hans. í þessari stuttu grein
langar mig til þess að víkja aftur að
þessu máli, sem við fijálshyggju-
menn höfum flestir vanrækt:
Hvernig getum við gert venjulega
launamenn að virkum þátttakend-
um í atvinnulífinu? Hvernig getum
við tryggt lýðræði úti á markaðnum
Frjálshyggjan er
mannúðarstefna
KjaUaiinn
Dr. Hannes
Hólmsteinn
Gissurarson
aðili geti í upphafi keypt nema til-
tekinn hámarkshluta bréfanna (þótt
engin ástæða sé til þess að setja
hömlur við frekari viðskiptum með
slík bréf). Síðan notar það andvirðið
til þess að greiða niður skuldir sínar
erlendis.
Kostimir em ótviræðir. í fyrsta
lagi er einkarekstur hagkvæmari en
ríkisrekstur, því að menn finna meiri
hvöt hjá sér til þess að halda kostn-
aði niðri, ef þeir græða sjálfir á því,
(þótt auðvitað séu til vel rekin ríkis-
fýrirtæki og illa rekin einkafyrir-
tæki). I öðm lagi færast raunvemleg
eignarréttindi til þessara fyrirtækja
úr höndum örfárra stjómmála-
manna í hendur fjölmargra sjálf-
stæðra eigenda, en það er stórt spor
í lýðræðisátt. í þriðja lagi geta
venjulegir borgarar veitt spamaði
sínum beint út í atvinnulífið i stað-
inn fyrir að þurfa að horfa upp á
hann hverfa í verðbólguna eða festa
hann í tilgangslítilli steinsteypu. I
fjórða lagi öðlast fólk betri skilning
„Þetta leiðir hugann að því, hver sé megin-
munurinn á markaðsviðskiptum og ríkis-
afskiptum. Hann er sá að við höfum alltaf
einhverja útgönguleið á markaðnum.“
með dreifingu fjármagnsins til fólks-
ins? Ég held, að svarið liggi í íslensk-
um alþýðukapítalisma.
íslenskur alþýðukapítalismi
Hugmyndin um íslenskan alþýðu-
kapítalisma er mjög einföld og
auðframkvæmanleg, eins og ég hef
lýst henni í nokkrum greinum hér í
blaðinu. Rikið selur öll stærstu fyrir-
tæki sin á almennum markaði, til
dæmis Landsvirkjun, Landsbank-
ann, Útvegsbankann,
Búnaðarbankann, Póst og síma,
Áfengis- og tóbaksverslun ríkisins,
Brunabótafélag Islands, Áburðar-
verksmiðjuna í Gufunesi og Se-
mentsverksmiðju ríkisins. Það gætir
þess að hafa verðið nægilega lágt
og greiðslukjör nægilega rúm, til
þess að sem flestir geti keypt hluta-
bréf í þessum fyrirtækjum. Það setur
einnig reglur um það, að enginn einn
á lögmálum atvinnulífsins, ef það
kaupir og selur hlutabréf á fijálsum
markaði. Það breytist úr þiggjendum
í veitendur, úr áhorfendum í þátttak-
endur. í fimmta lagi myndast hér
virkur hlutafjármarkaður fyrir vik-
ið, svo að fjármagn flyst í meira
mæli í ftjálsum viðskiptum úr hönd-
um þeirra, sem sóa því, í hendur
hinna. sem nýta það skynsamlega.
Og í sjötta lagi má verja andvdrði
þessara fyrirtækja til þess að búa
okkur betri skilyrði í framtíðinni
með því að létta á skuldabyrði okkar
erlendis.
Við höfum alltaf útgönguleið
á markaðnum
Nauðsynlegt er hér að svara
nokkrum efasemdum, sem sumir ala
með sér um það. að hlutafélög í eigu
almennings geti verið nægilega lýð-
ræðisleg. Þessar efasemdir eru
kunnastar í þeim búningi, sem
bandaríski sósíalistinn John Kenn-
eth Galbraith býr þeim í bókinni
Iðnriki okkar daga, sem komið hefur
út á íslensku. Galbraith heldur því
þar fram, að eigendur slíkra fyrir-
tækja fái engu ráðið fyrir stjómend-
um þeirra. Eigendumir séu
áhrifalausir og stjómendurnir eftir-
lits- og aðhaldslausir. Og við komust
ekki hjá því að spyrja: Ef íslensku
ríkisfyrirtækin eru öll seld á almenn-
um hlutafjármarkaði, hvað tryggir
þá, að stjómendur þeirra gæti hags-
muna eigendanna, en fari ekki sínu
fram, eins og Galbraith segir? Hvað
fær þá til þess að kappkosta að skila
eigendunum sem mestum arði, en
reyna ekki að stjóma þeim sjálfum
sér í hag?
Þetta mál leysist, hygg ég, á virk-
um hlutafjármarkaði. Hvað getum
við gert, þegar við erum óánægð með
rekstur fyrirtækis, sem við eigum
hlut í? Við getum selt hlut okkar.
Ef nægilega margir selja hluti sína,
þá falla bréf fyrirtækisins í verði, en
það er ótviræð vísbending til stjóm-
enda þess og annarra um það, að
þeir þurfi að gæta sin og bæta rekst-
urinn. Þetta leiðir hugann að því,
hver sé meginmunurinn á markaðs-
viðskiptum og ríkisafskiptum: hann
er sá. að við höfum alltaf einhverja
útgönguleið á markaðnum. Þess
vegna er í rauninni meira lýðræði í
viðskiptum heldur en í stjómmálum.
Neytendur geta alltaf snúið sér eitt-
hvað annað. þegar þeir em óánægð-
ir. En hvað geta kjósendur gert.
þegar þeir em óánægðir með rekstur
einhvers ríkisfyrirtækis? Þeir geta
að vísu látið í sér heyra, til dæmis
skiáfað lesendabréf hér í blaðið. en
þeir hafa enga tryggingu fyrir því.
að valdhafarnir hlusti á þá. Og besta
ráðið til þess að tryggja. að þeir
hlusti. er. að þeir tapi á að gera það
ekki.
Eigendur hafa áhrif á stjórn-
endur fyrirtækja
Hluthafar í stóffy-rirtækjum geta
haft áhrif á stjórnendur þessara f>T-
irtækja með largvíslegum öðrum
hætti en þeirr ð selja hlutabréf sín.
Þeir hafa að vísu sjálfir ógjaman
mikla þekkingu á rekstri slíkra fyrir-
tækja, eins og Galbraith bendir á,
en þeir geta ráðið sérfróða menn til
þess að fara rækilega yfir rekstur-
inn. Þeir geta bundist samtökum um
að reka stjómendur og ráða aðra,
og þeir geta hagnýtt sér þá sam-
keppni, sem hlýtur að vera á milli
einstakra stjómenda um stöðu-
hækkanir. Þar sem hlutafjármark-
aður er virkur, vofir ennffemur alltaf
yfir stjórnendum sú hætta, að ein-
hver kaupi upp hlutabréf í fyrirtæk-
inu, á meðan þau em í lágu verði,
reki þessa stjómendur fyrir slæma
frammistöðu, endurskipuleggi rekst-
urinn og selji hlutabréfin, eftir að
þau hafa hækkað aftur.
Ég dreg þá ályktun, að skráðir eig-
endur fyrirtækjanna þurfi ekki að
óttast það, ef hlutafjármarkaður er
sæmilega virkur, að stjómendumir
verði eftirlits- eða aðhaldslausir.
Ekki má heldur gleyma því, sem
skiptir mestu máli, og það er, að
stjómendur fyrirtækja úti á fijálsum
markaði búa auðvitað við þær
skorður. sem samkeppnin setur
þeim: þeir þurfa alltaf að framleiða
vöm eða veita þjónustu, sem sé að
minnsta kosti jafngóð eða jafhódýr
og keppinauta þeirra.
Nú er lag!
Til þess að íslenskum
alþýðukapítalisma sé komið á. þurfa
einhverjir útsjónarsamir stjóm-
málamenn að bera málið fram. En
útsjónarsamir stjómmálamenn vita
það. að þeim nægir ekki að sá - þeir
verða líka að uppskera. og það gera
þeir ekki nema þeir velji sér frjósam-
an jarðveg. Ég er sannfærður um,
að það fellur hér í fijósaman jarðveg
að selja stóm ríkisfyrirtækin. nota
andvirðið til þess að greiða ein-
hveijar erlendar skuldir ríkisins.
dreifa þannig fjánnagninu til fólks-
ins og gera það að virkum þátttak-
endurn í amnnulífinu. Nú er
sennilega betra lag en nokkm sinni
áður. Nú er tækifæri. Hveijir verða
fyrstú' til þess að grípa það?
Dr. Hannes H. Gissurarson
Tekjuskattslækkun
er forgangsverkefni
Kjallaiinn
Fyrir nokkrum dögum birtist hér
í blaðinu ágæt forystugrein um
nauðsyn þess að haldið yrði áfram á
þeirri braut að lækka beina skatta
á fólkinu í landinu og þá sérstaklega
tekjuskattinn.
Það er full ástæða til þess að taka
undir þau sjónarmið, sem fram komu
í þessari grein, ekki sist nú þegar
stjómarflokkamir fara að ræða drög
að nýjum fjárlögum fyrir næsta ár.
í málefnasamningi þessarar ríkis-
stjómar er það skýrt tekið fram að
aftiema beri tekjuskatt á almennum
launatekjum í þremur áföngum og
þá stefhu hefur Sjálfstæðisflokkur-
inn oftar en einu sinni ítrekað í
samþykktum sínum.
Þess vegna verða stjómarflokk-
amir að leggja á það höfuðáherslu
að sveigja ekki af þessari braut og
halda áfram afnámi beinu skatt-
anna, fyrst og fremst tekjuskattsins.
Hvað hefur áunnist?
Því er stundum haldið fram í um-
ræðunni í þjóðfélaginu að stjómin
hafi litlu komið í verk á sviði skatta-
lækkana.
Slíkar fullyrðingar eru þó á mikl-
um misskilningi byggðar og full
ástæða er til þess að minna á hvað
hefur áunnist í þessum efhum. Það
er meira en margur virðist muna
eftir í fljótu bragði.
Þessi ríkisstjóm hefur lækkað
skatta í landinu um samtals 3,2 millj-
arða króna. Hér hefur því verið langt
gengið á þeirri braut að lækka bæði
beina og óbeina skatta, fyrst og
fremst í þeim tilgangi að bæta lífs-
kjör almennings.
millj. króna.
Alls höfðu því beinir skattar verið
lækkaðir um 1 milljarð og 70 millj-
ónir króna á síðasta ári. Lækkun
óbeinna skatta nam 592 millj. króna.
„í kjölfar kjarasamninga í upphafi þessa
árs komu til framkvæmda miklar lækkan-
ir beinna og óbeinna skatta.“
Með þessu er þó ekki sagt að betur
megi ekki gera ef duga skal og þá
fyrst og fremst á sviði tekjuskattsins.
Upphafið að lækkun tekju-
skattsins
Á fyrsta ári ríkisstjórnarinnar
1983-84 var tekjuskatturinn lækk-
aður um 380 millj. kr. með beinni
lækkun hans og auknum bamabót-
um og persónuafslætti.
Á sfðasta ári, 1985, var síðan stigið
fyrsta skrefið af þremur f afhámi
tekjuskattsins af almennum launa-
tekjum. Þá var tekjuskatturinn
lækkaður um 600 núllj. króna eða
um þriðjung af heildarupphæð hans
á fjárlögum sem við var miðað. Jafn-
framt kom til sérstök lækkun skatta
á þeim sem vom að hætta störfum
vegna aldurs (30 millj. kr.) og sérstök
lækkun til sjómanna sem nam 45
Samtals höfðu því skattar til ríkisins
í heild verið lækkaðir árið 1985 um
1.662 milljónir króna.
Skattalækkun um rúman 1
milljarð1986
I kjöfar kjarasamninganna f upp-
hafi þessa árs komu til framkvæmda
miklar lækkanir beinna og óbeinna
skatta. Samtals nárnu þær meira en
einum milljarði króna. Að þessu
sinni var megináherslan lögð á
lækkun óbeinu skattanna, tolla, en
lækkun tekjuskattsins því mun
minni en áður hafði verið ráð gert
fyrir.
Ástæða er til þess að ntinna á í
hveiju þessar skattalækkanir vom
fólgnar, sem Alþingi samþykkti í
byrjun þessa árs.
Beinu skattamir, tekjuskatturinn
og útsvör, vom lækkaðir um 450
rnillj. króna. Tollar voru lækkaðir
urn 700 millj. króna miðað við heilt
ár. Þar var f\Tst og fremst um að
ræða lækkanir tolla á ýTiisum heim-
ilistækjum. bifreiðum. matvörn og
fleim. sem sinn þátt átti í því að
halda verðbólgtmni í skefjum. Sú
skattalækkunarleið. sem hér var fai
in. var valin að ósk verkalýðssam-
takanna sem töldu mikilvægast að
lækka fremur óbeinu skattana en
hina beinu. svo sem tekjuskattinn.
Skattbyrðin minnkuð um
þriöjung
Það sem hér hefur verið rakið sýn-
ir að þrátt fyrir vaxandi tekjuþörf
ríkisins hefur verið ötullega að því
unnið að núnnka þá skattbyrði. sem
á almenningi hvílir. Það er í fullu
samrænú við þá stefhu sem í upp-
hafi var mörkuð og ályktað hefur
verið oftar en einu sinni tmi á lands-
fundum Sjálfstæðisflokksins.
Þjóðhagsstofnun reiknar árlega út
hvert er hlutfall álagðra skatta til
ríkisins miðað við tekjur einstakl-
inga. Þær tölur sýna að frá árinu
1982 hefur skattbyrði einstaklinga
núnnkað um nær þriðjtmg.
Skattbyrði einstaklinga
1982 6,1%
1983 5,4%
1984 4,9%
1985 4,4%
1986 4,4% (spá)
Gunnar G. Schram
Þingmaður fyrir
Sjálfstæðisflokkinn
Hvaö er framundan?
Þótt skattbyTði einstaklinga sé nú
hlutfallslega mun minni miðað við
tekjur en fyrir þremur árum, á enn
eftir að ná því takmarki að afhema
að fullu hinn rangláta tekjuskatt á
almennum launatekjum. Það munu
menn sjá svart á hvítu. þegar þeir
fá skattseðlana í póstinum á næstu
dögum
Þess vegna hlýtur það að verða
forgangsverkefni við gerð fjárlag-
anna að stíga stórt skref til afiiáms
tekjuskattinum. Ekki síst ættu sam-
tök alls launafólks að taka undir þá
kröfu. en það hefur ætíð borið hita
og þunga þessa skatts.
Þær mótbárur munu eflaust heyr-
ast að ríkissjóður hafi ekki efhi á
því að missa neina af tekjulindum
sínum. Það er sjónarmið út af fyrir
sig. En þá sem þannig hugsa má
minna á að hækkun söluskattsins
um aðeins eitt prósentustig gefúr
ríkinu um núlljarð króna í auknar
tekjur. Sá milljarður myndi nægja
til að afriema tekjuskattinn af venju-
legum launatekjum.
Hvom kostinn myndu þeir velja?
Gunnar G. Schram