Dagblaðið Vísir - DV - 07.11.1987, Síða 26

26
LAUGARDAGUR 7. NÓVEMBER 1987.
íslensk tunga
DV
Skýrsla um íslenskukennslu
I síðustu greinum íjallaði ég um
framburð og hafði hugsað mér að
halda því áfram enn um sinn.
En þá vildi svo til að út kom skýrsla
Um íslenskukennslu í framhaldsskól-
um eftir Baldur Hafstað. Forvitni
mín var vakin enda bæði áhugamað-
ur um málefnið og kunnugur
skýrsluhöfundinum af góðu einu og
treysti honum vel til verksins.
Skýrslan er unnin þannig að höf-
undur heimsótti alla framhalds-
skóla, ræddi við íslenskukennara og
skoðaði ástandið af eigin raun. í
skýrslunni kemur þannig vel í ljós
hvemig ástand íslenskukennslunnar
er í raun og veru.
Þetta er þó kannski helsti galli
skýrslunnar um leið, eða réttara
sagt, í þessu felast takmarkanir
hennar. Skýrslan getur ekki talist
vera vísindaleg úttekt en í henni
koma mjög skýrt í ljós viðhorf, skoð-
anir og stundum fordómar íslensku-
kennara gagnvart sjálfum sér, faginu
og nemendunum. Sem dæmi um
þetta langar mig aö vitna í skýrsluna.
„Einn menntaskólakennari komst
svo að orði að við upphaf framhalds-
skóla stæðu nemendur eins að vígi
og 11 ára böm fyrir 30 árum.“ (bls.
5-6)
Yfirlýsing af þessu tæi byggist á
fordómum og er að sjálfsögðu alger-
lega ónothæf sem röksemd í úttekt á
íslenskukennslu.
í skýrslunni er íjallað um helstu
þætti íslenskukennslunnar, þ.e. staf-
setningu, málfræði, bókmennta-
kennslu, ritgerðasmíð, málrækt og
talmál. Ennfremur er fjallað um
samstarf íslenskukennara og ann-
arra kennara, tækja- og bókakost og
vinnuaðstöðu, vinnuálag, menntun
íslenskukennara og um nemendur. í
lokin er síðan samantekt og tillögur
um úrbætur.
Hér veröur ekki unnt að gera ná-
kvæma grein fyrir innihaldi skýrsl-
unnar enda sjálfsagt að þeir sem
áhuga hafa verði sér úti um eintak
og lesi sjálfir. Mig langar þó að birta
hér samantekt Baldurs á þeim hluta
skýrslunnar sem fjallar um kennsl-
una og árangur hennar.
Hún hljóðar svo:
Samantekt
Hér skal þess freistað að draga
saman i mjög stuttu máli helstu nið-
urstöður þeirra athugunar á ís-
lenskukennslu í framhaldsskólum
sem rædd hefur verið. í framhaldi
af því skulu settar fram nokkrar til-
lögur og hugmyndir sem byggjast á
viðtölum við kennara og aðra skóla-
menn. En fyrst skal þetta tekið fram:
Eins og sést af þessari skýrslu virðist
margt, sem snertir íslenskukennslu
í framhaldsskólum, vera öðruvísi en
æskilegt er. Ekki er við neinn einn
að sakast. Kennarar, nemendur,
skólayfirvöld og þjóðfélagið í heild
eiga hvert sinn þátt í þessu ástandi.
Um kennara er það að segja að marg-
ir eru mjög áhugasamir og fullir
eldmóðs og metnaðar í starfi, oft við
erfiðar aðstæður. Athygh vekur að
þetta á ekki síst við um kennara í
ýmsum smærri skólum.
Stafsetning: Ekki virðast núverandi
kennsluaðferðir duga til framfara í
stafsetningu. Hún er of einangruð í
kennslunni og er ekki fylgt eftir í
síðari áföngum og meðal annarra
kennara.
Málfræði: Ekki hefur tekist að glæða
áhuga nemenda á málfræði og tengja
hana breyttum aðstæðum í fram-
haldsskólum. Samvinna við grunn-
skóla í þessu efni sem öðrum er allt
of lítil.
Bókmenntir: Nemendur fá gott yfir-
ht yfir íslenskar bókmenntir, fornar
og nýjar, einnig innsýn í bókmennta-
fræði. Lítið er lesið af síghdum
verkum í íslenskum þýðingum. Fyrst
og fremst eru fagurbókmenntir lesn-
ar.
Ritleikni: Þrátt fyrir aö nemendur
hafi í auknum mæli þurft að skrifa
ritgerðir (jafnvel stórar) í framhalds-
skólum virðist þeim ekki hafa farið
fram í textasmíð. Vinnsla texta virð-
ist ekki vera undir nógu góðu eftirliti
kennara, og yfirferð ónákvæm og
ómarkviss með tilliti til málfars, stíls
og rökfestu.
Mælt mál: Þjálfunarskortur kennara
háir þeim nokkuð í að sinna því sem
snertir hinn munnlega þátt kennsl-
unnar, svo sem upplestri, eðlilegum
framburði og rökræðum.
Þetta eru niðurstöður skýrslu höf-
undar. Þær bera vitni heldur bágu
ástandi á íslenskukennslu í fram-
haldsskölum.
Ég vona aö örlög þessarar skýrslu
verði ekki söm og annarra slíkra,
nefnilega að fúna í hillum og skáp-
um. Þaö er að vísu vel í anda ís-
lenskrar þjóðarsálar að gera úttekt á
vandmáh, barma sér ógurlega og
gleyma svo öllu saman. Glæsilegt
dæmi um það var íslenskrar-tungu-
hátíðin sem fyrrverandi mennta-
málaráðherra blés th á fuhveldis-
daginn 1985. Hátíðin var vissulega
þarft framtak og vel að henni staðið.
Hún átti að vera upphaf að stórsókn
íslensk tunga
Eiríkur Brynjólfsson
th varnar íslenskri tungu. Og hún
varð það en um leið jafnglæsilegur
endir.
Við skulum snúa við blaðinu í þetta
sinn og ræða skýrslu Baldurs af
hreinskilni og gera svo eitthvað í
málunum.
í næstu greinum mun ég halda
áfram að fjalla um skýrsluna og öll-
um er fijáist að leggja orð í belg en
þessu er lokið í dag.
Vísnaþáttur
V eðrin stinn og vísur úr ýmsum áttum
Á fyrsta vetrardag, sem bar upp á
24. okt., ritaði Ragnar Ágústsson i
Garðastræti 6 í Reykjavík undirrit-
uðum vinsamlegt og fróðlegt bréf
vegna vísunnar sem byijar svona:
„Hjalla fyllir, renna dý,“ en hana
birti ég fyrir skömmu og hafði sem
heimhd Breifirska sjómenn eftir
Jens Hermannsson. En eins og oft
vill verða er fleirum en einum höf-
undi, og stundum enn fleirum,
eignuð sama vísan. Svo er hér. Ég
þakka kærlega og gef Ragnari orðið:
„Höfundur er sagður vera Össur
Össurarson, síöar bóndi á Látrum
(Hvallátrum). Össur þessi mun hafa
verið rímnaskáld, uppi á árunum
1807-1874. Árni Óla blaðamaður birti
visuna í bók sinni, Undir Jökli, 1969
þar sem hann talar um skáld á Am-
arstapa. Hann segir: „Þá má nefna
Hreggvið stóra Jónsson, sem fæddur
var í Andrésarbúð á Stapa 1768 (d.
1831) og ólst hér upp. Seinna varð
hann bóndi á Kambi í Breiðuvík og
var kona hans Sigríður Erlendsdóttir
prests á Þæfusteini Vigfússonar.
Hreggviður stundaði sjóróðra í Rifi.
Eitt sinn í ógæftatíð gekk hann
snemma morguns út úr sjóbúðinni
að gá th veðurs. Formaður hans, sem
ekki var hagmæltur, hugsaði sér að
ljóða á Hreggvið er hann kæmi inn
og varö vísan þannig:
Ekki eru vanir óðs við stjá
allir menn í heimi.
Hreggviður minn hermdu frá:
hvemig hst þér veðrið á?
Hreggviður svaraði samstimdis:
Löðrið dikar land upp á,
lýra kvikar stofa,
aldan þykir heldur há,
hún rís mikið skeijum á.
Sumir segja að þessi vísa sé eftir
nafna hans, Hreggvið skáld Eiríks-
son, er var útróðrarmaður á Hafnar-
búðum á Skaga. Þeim nöfnum hefur
oft veriö ruglaö saman. Þeir vom
jafngamlir og rem báðir frá Rifi, því
að Rif heitir líka hjá Hafnarbúðum.
Sumir segja aö vísurnar hafi verið
tvær og hin seinni þannig:
Hjalla fyllir, fenna dý,
falla vill ei Kári,
varla grilhr Ennið í,
alla hryllir menn við því.
Vísan virðist bera það með sér að
hún sé ort í Rifi á Snæfehsnesi þar
sem Ólafsvíkurennis er getið í henni.
En nú segja sumir að þessi vísa sé
eftir Glímu-Gest Bjamason, sem var
sundkennari á Snæfehsnesi og átti
heima á Kálfárvöllum. Sennilegast
þykir mér að báðar vísurnar séu eft-
ir Hreggvið stóra.“
Vitnað í Pál Kolka
Enn segir í bréfinu: „Páll Kolka
segir í Föðurtúnum að Hreggviður
Eiríksson hafi búið á Rifi á Skaga á
fyrra helmingi 19. aldar en þó oftar
verið kenndur við Kaldrana. Hann
var fæddur 1767 - d. 1830. Páll getur
ekki þessarar vísu eftir hann en birt-
ir aðra og segir að áherslum sé „að
vísu hnikað til á hkan hátt og hjá
símameyjum nú á tímum“:
Hann er úfinn alhvítur,
elur kúfa á fjöllum,
hengir skúfa í haf niður,
um hálsa og gljúfur él dregur.
Vísan „Hjalla fyhir. . .“ er birt í
íslensk þjóðlög eftir séra Bjarna Þor-
steinsson með lagi sem Guðmundur
Daviösson á Hraunum lærði í Hörg-
árdalnum. Ennfremur segir þar:
„Vísan er æfagömul og alkunn,
stendur „Hreggviður" sem höfund-
arnafn við hana í Corpus poeticum
en „Glímu-Gestur" í Snót 1865.“ Þeg-
ar vísan er prentuð í Snót og eignuð
Vísnaþáttur
Glímu-Gesti er Össur enn á lífi og
eílaust þekktur fyrir skáldskap sinn.
Höfundur Corpus poeticum virðist
hins vegar ekki þekkja betur th en
svo að hann setur ekkert fóðumafn
við höfund vísunnar heldur aðeins
„Hreggviöur", líkast því sem um ág-
iskun sé að ræða.
Glímu-Gestur og Skáld-Rósa
Glímu-Gestur var uppi á árunum
1792-1862, fæddur á Breiöabólstað í
Vesturhópi. Hann var þekktur mað-
ur víða um land á sinni tíð fyrir
glímu- og sundkennslu. Meðal ann-
ars orti Grímur Thomsen kvæði um
glímukeppni á Bessastööum sem
Gestur háði við skólasveina. Meðan
Gestur bjó á Kálfarvöllum kom þang-
að Skáld-Rósa, þá búsett í Ólafsvík,
og orti til hans þessa vísu:
Hresstist lund en sorgin svaf,
sést nú fundur ýta,
mesta undur gleði gaf,
Gest á sundi líta.
Gestur var Vesturlandspóstur og
fór ferðir vestur á ísafjörð og th
Reykjavíkur og út á Snæfellsnes. Þá
hefur hann komið í Rif og orðið að
fara undir Ólafsvíkurenni á forvaða.
Þar hafa margir verið hætt komnir
vegna ágangs flóðs og fjörulalla.
Sjálfur átti ég, segir bréfritari, heima
um tíma á Ingjaldshóli og þekkti svo
vel til staðhátta að mér fmnst ekki
undarlegt þótt kunnugir menn á
þeim tíma lettu póstinn farar í
dimmu og hríð. Vísan virðist líka
frekar kveðin á landi en á sjó. Gestur
var hins vegar hraustmenni, glaður
og skemmtinn, söngmaður og lék á
langsph. Gísh sagnritari Konráðsson
þekkti Gest og tileinkaði honum rím-
ur sínar er hann nefndi Geiplur.
Fluttist Gestur síðast norður til dótt-
ur sinnar að Krossanesi á Vatnsnesi
og andaðist þar fyrir noröan.
Hér skal loks bætt viö einni heim-
hd: Vísan er birt á bls. 220 í Bragfræði
íslenskra rímna eftir séra Helga Sig-
urðsson er út kom 1891. Þar er vísað
í Snót og Ghmu-Gests getið í höfund-
artali athugasemdalaust."
Hér lýkur bréfi með góðri kveöju.
Þakkar undirritaður enn.
Hlöðuævintýri
Hér kemur annað bréf um efni nær
okkar tíma:
Konráð Friöfmnsson á heima í
Reykjavík en vinnur nú í Önguls-
staðahreppi, nærri Akureyri. Hann
hefur sent okkur nokkrar vísur og
yrkir um gamlar minningar heiman
úr sveitinni:
Afi sló með orfi og ljá,
amma bjó th smjörið.
Oft var dátt í daga þá,
drengir eltu fjöriö.
í hlöðu fjóssins heyrðist oft
hlátur ungra meyja,
tærnar glaðar teygöu í loft
og tóku á móti peyja.
Knúsuðu svein og kysstu meir,
kom æ betur saman.
í fyhingu tímans fæddist Geir,
þá fór að kárna gaman.
Einhvern veginn læðist nú að okk-
ur sá grunur að Geir sá sem hér
kemur til sögunnar sé fremur skáld-
skaparkyns og vegna rímsins en að
hann hafi nokkru sinni orðið th í
raunveruleikanum. Einni ferhendu
er hka sleppt.
Þótt sé öldin önnur hér
enn er margt að tala,
og konur vaða í karla ger,
en krakka fæstar ala.
Rjúpan og skyttan
Veðuifréttamaður varpaði fram
þessari alkunnu hendingu Jónasar
Hallgrímssonar og minnti á að nú
hugsuðu rjúpnaskytturnar sér til
hreyfings, margar illa búnar. Liggur
það í augum uppi að þær þola jafn-
vel þokur, hvað þá hausthret, verr
en rjúpurnar:
Ein er upp til fjalla
yli húsa íjær.
Og einhver bætti við:
Hokin um laut og hjalla,
hoppar með frosnar tær.
Heppnir þykjast sem hitta
hennar er leita þá.
Skrítin og loppin skytta
skömm má í hattinn fá.
Jón úr Vör,
Fannborg 7, Kópavogi.