Dagblaðið Vísir - DV - 05.03.1988, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 5. MARS 1988.
15
Sambandið í
sviðslj ósinu
< Um þaö bil sem íslenskur verka-
lýður fékk af því fréttir aö búiö
væri aö ganga frá kjarasamningum
fyrir hans hönd um þrettán prósent
launahækkun til eins árs og tæp-
lega þijátíu og fimm þúsund króna
lágmarkslaun bárust þau tíðindi
úr herbúðum Sambands íslenskra
samvinnufélaga aö forstjóri SÍS
heföi fengið þrjátíu milljónir króna
í aukalaun á síðustu fimm árum.
Ef einhveijum auralausum Dags-
brúnarmanni hefði hugkvæmst að
kasta tímasprengju inn á samn-
ingaborðið og inn í verkalýðsfélög-
in til að valda usla þá hefði honum
ekki í sínum villtustu draumum
látið sér detta annað og betra í
hug. Hvernig á verkafólk að sætta
sig við minnkandi kaupmátt í nýj-
um kjarasamningum þegar í ljós
kemur að forstjórinn hjá Samband-
inu hefur rúma milljón í mánaöar-
kaup? Hvemig á láglaunafólkið að
sætta sig við að samiö sé um versn-
andi kjör fyrir þess hönd meðan
yfirstéttin í landinu hefur jafn-
mikið á mánuöi eins og það hefur
á árinu?
Vinnumálasamband samvinnu-
félaganna kveinkar sér undan
þrettán prósent hækkun og hótar
að loka frystihúsum sínum á sama
tíma og forstjóralaunin verða heyr-
inkunnug. Ég vildi ekki vera
forsvarsmaður vinnumálasam-
bandsins og standa frammi fyrir
fiskvinnslufólkinu og útskýra þessi
öfugmæli. Ég er heldur ekki hissa
á því þótt samningamir séu felldir
í hverju verkalýðsfélaginu á fætur
öðm eftir þessa uppákomu. Launa-
misréttið er innsiglað í þessum
atburðum og hefur aldrei verið eins
æpandi og nú. Auðvitað er það vit-
að aö forstjórar stórfyrirtækja hafa
meira en verkamannalaun. Auð-
vitað er þaö opinbert leyndarmál
að bestu laun eru í engu samræmi
við gerða kjarasamninga á vinnu-
markaðnum. Það þarf ekki for-
stjóra til. Akkorðsaðallinn,
sjálfstæðir atvinnurekendur, fjár-
málaspekúlantarnir, allir gróða-
pungarnir sem Matti Bjama lýsti
einu sinni frati á, hafa tekjur sem
valda venjulegu fólki svima og
sjaldnast komast inn á skattskýrsl-
umar. Guðjón B. Ólafsson hefur
það á hinn bóginn sér til afsökunar
að hann fékk laun í samræmi við
bandarískan standard enda starfs-
vettvangur hans ytra þegar launin
voru ákveðin.
Launakjör Guðjóns
En það er eins og almenningur
setji kíkinn fyrir blinda augað með-
an misskiptingin er feimnismál
opinberlega og það er með eindæm-
um, langlundargeðið sem skatt-
borgararnir sýna þeim sem borga
vinnukonuútsvör af auðæfum sín-
um. Staðgreiðsla skatta breytir þar
engu um og er ennþá sama rang-
lætið meðan ekki er komist fyrir
rætur skattsvikanna. En það er
önnur og sorglegri saga sem ekki
blandast inn í launamál Guðjóns
Sambandsforstjóra, enda verður
hann ekki vændur um skattsvik.
Það er ekki nóg með aö upplýs-
ingarnar um launakjör Guðjóns
Ólafssonar hafi haft dramatísk
áhrif á almenna kjarasamninga í
landinu. Þær hafa líka haft áhrif á
orðstír Sambands íslenskra sam-
vinnufélaga og segja má að SÍS
hafi ekki séð hann svartari. Og
kallar þó ekki allt ömmu sína. Upp-
haf þessa máls er uppsögn forstjóra
og aðstoðarforstjóra Iceland Sea-
food, dótturfyrirtækis Sambands-
ins í Bandaríkjunum. Nú hefði
mátt ætla að forstjóri SÍS, sem þar
að auki hefur sjálfur verið forstjóri
Iceland Seafood í þrettán ár, hafi
vald og þekkingu til að ákveða
hvort þessar uppsagnir hafi átt rétt
á sér. Annaöhvort er maðurinn for-
stjóri eða hann er ekki forstjóri og
til þess er hann jú ráðinn sem for-
stjóri að ráða fólk og reka það.
HvererJR?
En eitthvað þóttu þessar upp-
sagnir bera bandarískt að. Lykla-
völdin tekin af mönnunum og
meinaður aðgangur að skrifstofum
sínum áður en þeir fengu uppsagn-
arbréfin. Eysteinn Helgason sá
ástæðu til að halda blaðamanna-
fund við komu sína til íslands og
Þjóðviljanum varð að orði að sá
fundur hefði verið líkastur blaða-
mannfundi hjá bandarískum
forsetaframbjóðanda sem þyrfti að
skýra frá framhjáhaldi sínu. Ey-
steinn Helgason er vel kynntur
ungur maður á íslandi og hefur
sjálfsagt talið ástæöu til að hreinsa
mannorð sitt af þeim grunsemdum
að fleira héngi á spýtunni en það
eitt að hann hafi ekki staðið í stykk-
inu. Það verður að virða honum
það til vorkunnar en frá mínum
bæjardyrum séð hlýtur Guðjóii B.
Ólafsson að eiga síðasta orðið í því
hverjir eigi að gæta hagsmuna
Sambandsins í fisksölunni vestra.
Enda hafa menn áður látið af störf-
um fyrir minni sakir en þær að
hlýöa ekki erkibiskups boðskap án
þess að kallaðir hafi veriö til blaða-
menn og sjónvarpsvélar.
Hitt er öllu skrýtnara að í sama
mund og þennan brottrekstur ber
að leka til fjölmiðlanna upplýsing-
ar um launakjör Guðjóns. Sjálfur
segir Guðjón að þessu hafi lengi
verið búið aö hóta. Látið er að því
liggja að ekki sé allt meö felldu í
þeim greiðslum og ekki fer á milli
mála að lekinn kemur frá Sam-
bandinu sjálfu, úr innsta hring.
Hver kjaftaði? spyija menn og
böndin berast að Érlendi Einars-
syni, fyrrum forstjóra SÍS. í
framhaldi af þeim getgátum er síð-
an spunnin ein allsherjar samsær-
iskenning sem vitaskuld er gómsæt
í fjölmiðlum og hentar vel í æsi-
spennandi atburðarás. Þetta er að
verða eins og í Dallas og spurning-
in er aðeins, hver er JR?
Sjálfskaparvíti
Ég hef lesið þetta allt og birt það
jafnvel í mínu eigin blaði. Ötulir
blaðamenn hafa sínar heimildir og
nógir eru um það þessa dagana að
lepja það í fjölmiðlana sem hentar
þeirra málstað og þeirra kenning-
um. Fjölmiðlarnir birta fréttir og
fréttaskýringar, spá í eyðurnar,
leggja saman tvo og tvo og eru auð-
vitað ákafir í að upplýsa lesendur
sína og áhorfendur um síðustu
kjaftasögur og ummæli.
Enginn er ég aðdáandi Sambands
íslenskra samvinnufélaga og séð
hef ég fara fé betra en samt er ég
ekki nógu illgjarn til að trúa öllu
illu upp á Sambandið eða þess
menn. Ég játa það hreinskilnislega
að mér er um og ó þegar ég les all-
an óhróðurinn og mér verður
bumbult þegar verið er að segja
mér nýjustu gróusögurnar. Eg
þekki satt að segja ekki aðalpersón-
urnar nema af afspurn en getur það
verið að Erlendur Einarsson sé að
nota elliárin til að grafa undan eft-
irmönnum sínum? Getur það verið
að Valur Arnþórsson sitji á svik-
ráðum við starfsmenn sína sem
formaður SÍS? Var Eysteinn Helga-
son virkilega svo undirfórull að
hóta ærumeiðingum ef hann héldi
ekki stöðunni? Er valdataflið innan
SÍS svo hatrammt að það þurfi áð
tefla orðstír Sambandsins á tæp-
asta vað?
Þessp öllu er erfitt að trúa þótt
maöur viti ekki lengur hvað snýr
upp og hvað niður. Eitt er víst.
Sambandsmenn geta sjálfum sér
um kennt. Þetta er þeirra eigin
óvinafagnaður. Enginn gat kjaftað
frá nema þeir sjálfir. Enginn býr
til samsæriskenningar nema
þeirra eigin menn. Enginn hefði
rekið fleyg i þeirra hold nema
vegna þess að þeir sjálfir veltu þúf-
unni af stað.
Breyttir timar
Kannski er Sambandið orðið of
stórt og of fjarlægt uppruna sínum
til að komast hjá uppákomum sem
þessari? Kannski er valdabaráttan
óhjákvæmileg þegar peningar og
áhrif safnast saman á eina hönd.
Valdið spillir. Nýir menn hafa
komið til sögunnar innan Sam-
bandsins og þeir standa ekki jafn-
fóstum fótum í samvinnuhreyfing-
unni og forverarnir. Tilhneigingin
er líka sú að reka Sambandið sem
fyrirtæki en ekki fjöldahreyfingu,
taka arðsemina fram yfir félagslega
þáttinn, ráða harðsvíraða busi-
nessmenn í stað hugsjónamanna.
Timamir eru óneitanlega breyttir
og kannski er þetta allt tímanna
tákn.
Sambandið hefur áður lent í
hrémmingum. Olíuhneykshð var
því dýrkeypt á sinni tíð þegar dótt-
urfyrirtæki þess, Esso, og forstjór-
arnir voru kærðir og sumir
dæmdir fyrir svik og fjármálamis-
ferli. Seinna kom kaffibauna-
hneykslið til sögunnar og í gegnum
tíðina hefur Sambandið blandast
inn í pólitískar deilur í landsmála-
póhtíkinni. En í stórum dráttum
hefur aldrei verið litið á SÍS öðru-
vísi en litla hryllingsbúð, veldi í
veldinu, einokunarhring á sumum
sviöum sem hefur notið framsókn-
arverndar í umsvifum sínum.
Menn hafa aldrei boriö Samband-
inu þaö á brýn að vera undir-
heimamafia sem væri utan og ofan
við lög og velsæmi. Styrkur Sam-
bandsins hefur legið í samheldni
samvinnumanna og dugandi
mönnum við stjórnvölinn. En SÍS-
menn hafa aldrei dottið í þann
pyttinn að grafa hver undan öðrum
og jarða sína menn lifandi. Það er
nýtt, ef rétt er.
Blóraböggull
Þjóðin horfir auðvitað agndofa á
þær aðferðir sem þar eru nú notað-
ar til að höggva mann og annan.
Ekki þannig að það komi henni
mikið við enda eru sjálfskaparvítin
verst. Það verður að koma í ljós
hvort Guðjón B. Ólafsson stendur
orrahríðina af sér. Það er innan-
búðarvandamál Sambandsins og.
hans sjálfs.
Það sem eftir stendur og eftir sit-
ur eru afleiðingarnar og áhrifin af
þeirri umræðu sem orðiö hefur
vegna forstjóralaunanna, ekki bara
hjá Sambandinu heldur í landinu
öllu. Mér býður í grun að sá eftir-
leikur verði mun afdrifaríkari.
íslenskt verkafólk hefur bitið í
skjaldarrendurnar og hafnað
samningunum í hverju félaginu á
fætur öðru. ísland hefur verið stétt-
laust þjóðfélag og láglaunafólkð
hefur sætt sig við kjör sín meðan
það veit af hinum í augsýn. En þeg-
ar mismunur ríkra og fátækra,
hárra og lágra, auðs og allsleysis,
er reiknaður út í stjarnfræðilegum
víddum er ástæða til að óttast að
sauðsvartur almúginn rísi upp á
afturfæturna og segi hingað og ekki
lengra. Launamisrétti, stéttaskipt-
ing, allsnægtir eins á kostnað
þrælahalds annars er framandi
ástand sem ekki verður tekið þegj-
andi. Þaö sáum við á steyttum
hnefunum á Dagsbrúnarfundinum
og það heyrum við bergmála í
verkalýðsfélögunum.
Er það ekki eftirtektarvert að
undiraldan kemur frá fólkinu
sjálfu? Ekki frá stjórnmálaflokkun-
um, sem eru steinrunnir, ekki frá
þingmönnunum, sem deila um
bjórinn, ekki einu sinni frá verka-
lýðsforingjunum, sem virðast úr
öllum takti við umbjóðendur sína.
Og það er tímanna tákn aö hin
gamla fjöldahreyfing, samvinnu-
hreyfingin, situr uppi með þau
örlög að vera orðin svo fjarlæg
uppruna sínum og alþýðunni að
hún er orðin blóraböggull í stríðinu
milli forréttindanna og fjöldans.
Ellert B. Schram