Dagblaðið Vísir - DV - 11.06.1988, Blaðsíða 10

10
LAUGARDAGUR 11. JÚNÍ 1988.
Gamaldags tóbaksgerð í Borgartúninu:
Finndu hvað lyktin er fersk?“ sagði Bjarni en ekki voru allir sammála um
Tóbakið tilbúið og komið í tunnur í
kjallaranum þar sem það þarf að
bíða í hálft ár til að brjóta sig.
Og þá er ekki annað eftir en að
pakka tóbakinu í plastdósirnar sem
einnig eru islensk framleiðsla.
Alexander verkstjóri mokar hér tó-
bakinu upp í sigtivélina fyrir okkur,
en Bjarni er eini maðurinn sem
vinnur við tóbakið fyrir utan starfs-
mann sem pakkar.
Bjarni Helgason heldur hér á tóbakslaufinu eins og það kemur frá Bandaríkjunum. Laufið er malað i stærðarinn-
ar maskínu sem eitt sinn malaði korn.
„mddanri'í nefið
Súr, sterk og dálítið sérstök lykt lá
í loftinu. í fyrstunni var hún nánast
kæfandi, en vandist, og eftir stutta
stund fannst hún vart lengur. Lyktin
sem um er rætt kom af hálfunnu tób-
aki. Sjálfsagt eru ekki margir sem
vita að við íslendingar framleiðum
okkar eigið tóbak, að minnsta kosti
að nokkru leyti. Tóbakslaufin fáum
við að vísu frá Bandaríkjunum. Þau
koma pressuð í stórum pappaköss-
um. í Borgartúninu, í húsi Afengis
og tóbaksverslunar ríkisins, eru þau
síðan unnin á mjög frumlegan og
gamaldags hátt svo úr verði neftób-
akið sem Guðmundur Jónsson
söngvari, Guðmundur Jaki og marg-
ir fleiri skemmtilegir karakterar
taka síðan í nefið.
Neftóbakið okkar er íslensk upp-
finning. Það var Trausti Ólafsson
efnafræðingur sem fann upp og þró-
aði efnablönduna sem sett er saman
viö tóbakið. Líklegast var það í kring-
um 1930. Þá tóku flestir karlmenn á
íslandi í neflö. Átta menn unnu við
neftóbaksgeröina og handskáru tób-
akslaufm. Núna starfar einn maður,
Bjami Helgason, við tóbaksgerðina
og einn starfsmaður pakkar tób-
akinu í dósimar, sem einnig era ís-
lensk framleiðsla. Efnablöndunin er
að sjálfsögðu hernaðarleyndarmál
en við fengum að fylgjast með vinnsl-
unni á neftóbakinu sem útlendingar
kalla „rudda“.
F omaldarmaskína malar
Vélin, sem malar tóbakslaufin og
tók við af gömlu mönnunum með
„brettin“ áriö 1956, er sannarlega
ekki nýmóðins í útiiti. Hún er fyrir-
ferðarmikil og hávær. Vélin er tals-
vert eldri en 32ja ára því áður hafði
hún gegnt því hlutverki úti í heimi
að mala kom. „Hún var aldrei hönn-
uö fyrir tóbaksvinnslu," sagði Bjarni
„en sannarlega hefur hún þjónað því
starfl vel í gegnum árin." Ekki er enn
ákveðið, að sögn Höskuldar Jónsson-
ar, hvaö tekur viö af gömlu vélinni.
„Það er ljóst að vélin gefst upp fyrr
eða síðar. Spurningin er hvort eigi
að íjárfesta í dýrum tækjum fyrir
tólf tonna framleiöslu af neftóbaki á
ári,“ sagði hann. „Svo lengi sem vél-
in heldur áfram að starfa eðlilega
breytum við engu.“ Höskuldur sagð-
ist gera sér fulla grein fyrir að neftó-
bakskarlarnir vildu fá gamla tóbakið
sitt áfram. „Ég er ekki í neinum vafa
um að þeir verða súrir, fái þeir ekki
tóbakið sitt,“ sagði hann.
Framleiöslan á tóbakinu fer þannig
fram að eftir að vélin hefur maiað
tóbakið lítur það fremur út sem kaffi
en neftóbak. Þá er tóbakið sigtað
rækiiega þannig að öll kornin séu
eins. Þaö er gert í sérstakri sigtivél
sem er jafnvel eldri en kvörnin. Þá
er komið að þvi að setja tóbakið í
hrærivélina, sem er enn ein öldruð
maskína, og þar er blöndunni bætt
út í. Lyktin úr hrærivéhnni er ekki
beint fyrir smekk blaðamanna, en
Bjami telur hana ferska og góða.
Eftir hræringinn fer tóbakið í tré-
tunnur. Þjappa þarf því vel niður í
tunnuna og er það gert með sérstöku
tréverkfæri. Bjarni segist fylla eina
tunnu á þremur dögum. Þegar tunn-
an hefur verið fyllt er henni lokað
og komið fyrir í geymslu í kjallaran-
um þar sem hún þarf að bíða í sex
mánuöi. Þá fyrst má pakka tóbakinu
í umbúðir. Eftir þá geymslu er
neftóbakið orðið, eins og karlarnir
vilja hafa það - að mdda.
Rammíslenskt
lækningalyf
„Ég er handviss um að neftóbakið
er hollt og ég vissi um mann sem
borðaði tóbakið sem lækningalyf.
Hann hafði lengi þjáðst í maga og
lagaðist af tóbakinu," sagði Bjarni
okkur. „Margir viðskiptavinir okkar
eru háaldraðir og hafa tekið í neflð
til fjölda ára,“ heldur Bjarni áfram
en viðurkennir að hann hafi sjálfur
aldrei tekið í nefið. „Ætli ég fái
þetta ekki í mig samt,“ sagði hann.
„Á áram áður tóku áttatíu prósent
af körlum í nefið en þá reyktu
ekki nema tuttugu prósent. Nú
hefur dæmið snúist við,“ sagöi
Bjarni.
Alexander Alexandersson, sem er
verkstjóri yfir tóbaksdeildinni, sagði
að amma hans, 93ja ára gömul, hafi
alltaf tekið í nefiö. Það var sagt að
neftóbakið bætti sjón. „Sumir hætta
að reykja og taka í nefið í staðinn,"
sagöi Alexander og bætti við að
nokkur lægð hefði komið í neftóbaks-
söluna fyrir nokkrum árum. „Hún
tók við sér aftur og er núna í kringum
tólf tonn á ári. Það er hreint ekki svo
lítið," sagði Alexander. Þegar viö
spurðum hvort hann hafi heyrt að
leggja ætti neftóbaksgerðina niður,
kom hann að fjöllum og sagði að það
væri ekki hægt að gera. „Fullt af
mönnum taka alltaf í nefið og þeir
vilja fá tóbakið sitt óbreytt. Auk þess
er þetta íslenskt hugvit og þrjú fyrir-
tæki byggja afkomu sína að ein-
hverju leyti'á þessari framleiðslu."
Uppskriftin gengur frá
manni til manns
Alexander sagði að uppskriftin
af neftóbakinu væri aðeins til í höfði
Bjarna. „Framleiðslan hefur aldrei
verið skrifuð á blað mér vitanlega.
Hún hefur gengið frá manni til
manns. Bjarni byijaði hér fyrir átta
árum og hefur einn búið til tóbakið
síðan.“ Við undrumst þá yfirlýsingu
og þegar viö spurðum hvort ekki
væri nauðsynlegt að fleiri gætu tekið
að sér framleiðsluna, sagði Alexand-
er að ef út í það færi myndi hann
sjálfur reyna að gera tóbakið.
Bjarni sagði að neftóbakið væri
alltaf eins. „Þaö á auðvitað alltaf að
vera eins, en ég man eftir því í eitt
skipti að menn kvörtuðu yfir tóbak-
inu. í það skiptið fengum við skemmd
tóbakslauf og úr þeim varð bölvaður
óþverri. Það hefur sem betur fer ekki
komiö fyrir aftur. Þeir eru fljótir að
finna það, karlarnir, ef tóbakið er
ekki eins og þaö á að vera,“ sagði
hann.
Sérstakt tóbak
„Það væri ekki hægt að taka þetta
í nefið," sagöi Bjarni og benti okkur
á tunnu sem hann var að fylla. Þetta
þarf að bijóta sig. Aðferðin við fram-
leiðsluna gerir okkar tóbak svona
sérstakt og allt öðru vísi en erlent
neftóbak," sagði Bjarni og Alexander
bætti við aö þeir væru einnig með
erlent neftóbak með mintbragði.
„Það er sérpantaö af einum við-
skiptavini og selt á aðeins einum
stað.“
Höskuldur sagði aö ÁTVR hefði
hætt að flytja inn minttóbakið þegar
í ljós kom aö unglingar sóttu í það.
Þá gekk yfir tískubylgja að „sniffa“
eins og það kallaöist. Bjarni sagði að
þessir kröftugu neftóbaksmenn vildu
ekki hafa aukabragðefni í tóbakinu,
heldur þennan eina sanna íslenska
ferskleika.
Nærri sextug
framleiðsla
Fyrir árið 1930 komu tóbaksnjól-
ar frá Danmörku sem saxaðir voru
niður í neftóbak en þegar stríðið
skall á var hætt að flytja njólana til
landsins. Þá var fundin upp þessi
sérstaka íslenska blanda fyrir neftó-
bakskarlana sem haldist hefur síðan.
Að sögn Höskuldar er ekkert ákveðið
hvað verður um neftóbaksfram-
leiðslunnar í framtíðinni. „Það væri
synd ef flytja ætti þessa framleiðslu
úr landi,“ sagði Bjami. „Ég er viss
um að margir myndu missa atvinnu
því bæöi plastdósirnar utan um tó-
bakið og pappakassarnir eru íslensk
framleiðsla. Viö vorum einu sinni
með járndósir en þessar plastdósir
era miklu hentugri í vasa.
Áfengis og tóbaksverslunin lét at-
huga í Danmörku hvort samsvarandi
framleiðsla færi fram þar. Svo mun
ekki hafa veriö. Danir framleiða hins
vegar „snuff' sem er tekið í vörina.
Aö sögn Friðriks Theodórssonar hjá
Rolf Johansen er íslenska neftóbakið
eina sinnar tegundar. „Við höfum oft
fengið sýnishom af neftóbaki og yfir-
leitt er það blautara en það íslenska
og frekar notað í vörina. Manni skilst
að neftóbakið sé að hverfa,“ sagði
Friðrik.
Malað snemma
morguns
„Þessi vél bilar nær aldrei," sagði
Bjarni og kveikti á tóbaksmalaran-
um. „Hún er með hamra sem snúast