Dagblaðið Vísir - DV - 19.11.1988, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 19. NÓVEMBER 1988.
15
Iitla gula hænan segi nei
Á hveijum degi dynja yfir þjóö-
ina nýir tónar í kreppusinfóníu
stjómmáiamanna, efnahagsspek-
inga og stjómenda fiskvinnslufyr-
irtækja. Hávaðinn magnast með
hverri yfirlýsingunni um áfaUnar
og yfirvofandi hörmungar. Vart er
hámarkinu enn náð þótt kreppu-
söngvumm muni reynast erfitt að
ná hærri tón en sjálfur forsöngvar-
inn sem lýsti því yfir í vikunni að
íslendingar stæðu nú „nær þjóðar-
gjaldþroti en nokkm sinni fyrr“.
Það er út af fyrir sig virðingar-
vert hjá Steingrími Hermannssyni
að lýsa á afdráttarlausan og hrein-
skilinn hátt, eins og honum einum
er lagið, afleiðingum þeirrar
stjómarstefnu sem hann og flokk-
ur hans hafa átt mestan þátt í að
móta og framkvæmda undanfarin
ár. Fyrst hann telur að aðgerðir eða
aðgerðaleysi stjómvalda og for-
ráðamanna fiskvinnslunnar hafi
leitt slíkar hörmungar yfir þjóðar-
húið er heiðarlegt af honum að við-
urkenna það.
En auðvitað er ekki nóg að viður-
kenna slík stórfelld mistök: hann
hlýtur einnig að ætla sér að taka
afleiðingum þess að hafa leitt þjóð-
ina út í þvilíkt öngþveiti. Hvemig
í ósköpunum er hægt að ímynda
sér að sfjórnmálamenn, sem að eig-
in sögn hafa leitt þjóðina að barmi
þjóðargjaldsþrots, geti haldið
áfram að fara með stjóm landsins?
Hver á að treysta þeim til þess að
snúa af þjóðargjaldþrotsbrautinni?
Þjóðin
er glæpon!
Það hefur stíft verið fundað í
þessari viku um vandamál fisk-
vinnslunnar og reyndar fleiri þátta
sjávarútvegsins. ÁIls staðar heyr-
ist sama krepputahð. Talsmenn
fiskvinnslunnar segja að vonleysi
þeirra sem reki frystihúsin sé al-
gert. Krafist er gamalkunnra úr-
ræða: risavaxinnar gengisfelhngar
og kauplækkunar.
Eins og í ævintýrinu um htlu
gulu hænuna, sem flestir forstjórar
frystihúsa hafa vafahtið stautað sig
fram úr í barnæsku, vih enginn
taka neitt á sig. Þeir segja alhr
„ekki ég“.
Enda er það svo sem alveg ljóst
hvem þeir vilja setja í hlutverk
htlu gulu hænunnar sem tók á sig
aha ábyrgð og vann öh verkin í
ævintýrinu. Það hlutverk ætla þeir
þjóðinni eða með öðmm orðum al-
menningi í landinu.
Einn forstjórinn orðaði það mjög
skýrt og skilmerkilega í vikunni er
hann sagði: „Ef verðbólgan er
glæpur er gengisfelling sú refsing
sem þjóðin verður að taka á sig,
enda á hún sök á glæpnum með
eyðslu sinni um efni fram“
Með öðrum orðum: þetta er ekki
forstjómnum að kenna heldur
þjóðinni sem er glæpon og á að taka
út sína refsingu svo forstjórar.
frystihúsanna geti hætt að tapa.
Hvert er
eðli vandans?
íslendingar lifa á fiski. Það er öh-
um ljóst. Það má veiða tiltekið
magn á hverju ári án þess að fisk-
stofnunum, og þar með afkomu
bama okkar, sé stefnt í hættu. Á
sölu þess afla, sem leyfilegur er,
byggjum við efnahagslegt sjálf-
stæði okkar og velmegun.
Markmið okkar sem þjóðar í sjáv-
arútvegsmálum ætti því að vera
ósköp einfalt: að fá sem mestar
tekjur erlendis frá fyrir aflann með
sem minnstum thkostnaði.
Þar með er komið að kjarna þess
vanda sem við er að etja í sjávarút-
vegi, sem sé að tekjumar nægja
ekki fyrir útgjöldunum. Ástæðan
er ekki sú að á erlendum mörkuð-
um hafi orðið verðhmn á afurðum
okkar eins og stundum hefur áður
gerst í sögu þjóðarinnar. Þvert á
móti er verð tiltölulega hátt. Nei,
orsökin er sú að það hefur ekki
tekist að halda kostnaðinum inn-
anlands í skefjum.
Já, segja forstjórarnir, og þess
vegna á að lækka launin. En það
er auðvitað engin lausn. Kaup-
skerðingarleiðin hefur verið marg-
reynd og aldrei dugað. Enda er rót
vandans ekki í launum þeirra sem
starfa við vinnslu fisksins í frysti-
húsunum eða um borð í fiskiskip-
unum sjálfum.
Rót vandans er að finna í þeirri
einíoldu staðreynd að öllum grund-
vallarkröfum um arðsemi og nýt-
ingu framleiðslutækjanna hefur
verið ýtt til hliðar í sjávarútvegin-
um. Og á meðan það háttalag við-
gengst munu landsmenn standa
frammi fyrir svokölluðum efna-
hagsvanda með nokkurra mánaða
millibili um fyrirsjáanlega framtíð.
Á ábyrgð
hverra?
Hverjir bera ábyrgð á því að öh-
um skynsamlegum nýtingarsjón-
armiðum hefur verið ýtt til hhðar
í sjávarútvegi? Er það almenningur
í landinu?
Laugardags-
pistill
Elías Snæland
Jónsson
aðstoðarritstjóri
Lítum nánar á nokkrar stað-
reyndir.
Við athugun á rekstri fiskvinnsl-
unnar á síðasta ári kemur í ljós að
sum frystihús eru gjörsamlega
vonlaus fyrirtæki. Þannig skhuðu
sextán best reknu frystihúsin um
fimmtán prósent af tekjum sínum
upp í vexti og afborganir af lánum
en sautján verst reknu frystihúsin
skiluðu nánast engu upp í fjár-
magnskostnað. Afkoma þessara
skussahúsa er hins vegar tekin inn
í meðaltalsdæmið þegar reiknað er
út með hversu miklu tapi frysting-
in er rekin. Þau eru því hluti af
rökstuðningi forvígismanna fisk-
vinnslunnar fyrir kröfum um
gengisfellingu og launalækkun.
Staðan er sú sama í saltfisk-
vinnslunni. Tuttugu og ein stöð
skilaði nær engu upp í vexti og af-
borganir á síðasta ári en jafn-
margar best reknu stöðvarnar skil-
uðu að meðaltali um tuttugu og
einu prósenti af tekjum í fjár-
magnskostnað.
Hver ber ábyrgð á því að þessi
vonlausu fiskvinnsluhús eru rekin
áfram? Er það almenningur? Er
það þjóðin?.
Nei, auðvitað ekki, það eru „eig-
endur“ þessara fyrirtækja og
stjómmálamennimir sem þjónusta
þá.
Grafa undan
sjálfum sér
Skoðum annað dæmi.
Vextir og afborganir af lánum eru
að shga fjöldamörg fiskvinnslufyr-
irtæki. Þótt um áratugur sé liðinn
síðan byrjað var fyrir alvöru að
verðtryggja lánsfé hefur ekkert lát
verið á fjárfestingu í sjávarútvegin-
um. Þar virðist gilda sú stefna að
fjárfesta fyrst og sjá síðan til hvort
hægt verði að borga lánin einhvem
tíma seinna og þá væntanlega með
hjálp htlu gulu hænunnar.
Frystihúsin hafa um árabil verið
aht of mörg til að vinna á hag-
kvæman hátt þann afla sem leyfi-
legt er að veiða. Þrátt fyrir þá stað-
reynd hafa forráðamenn í sjávarút-
vegi fjárfest gífurlega í nýjum
frystihúsum um borð í skipunum
sjálfum. Svo er komið að sjötíu og
eitt fiskiskip hefur frystibúnað af
einhverju tagi um borð. Þar af eru
tuttugu togarar sem hafa full-
komna flakavinnslu. Hátt í tuttugu
prósent af botnfisks- og rækjuafl-
anum eru unnin um borð í fiski-
skipum. Þessi afh hefði annars ver-
ið unninn í landi.
í fjölmörgum thvikum eru það
sömu aðharnir sem eiga frystihús
í landi og úti á sjó. Þeir sem reka
frystihús í landi eru þess vegna
beinlínis að grafa undan sjálfum
sér. Það er ekki aðeins að þeir dragi
enn frekar úr nýtingu frystihússins
heldur auka þeir verulega um leið
eigin fjármagnskostnað. Allt leiðir
þetta til versnandi afkomu sem
notuð er sem röksemd til að heimta
gengisfelhngu og kjaraskerðingar.
Margir þessir sömu aðilar stunda
umfangsmikla sölu á afla beint úr
landi en um sautján prósent botn-
fisksaflans fer ferskur til útlanda.
• Þetta hvort tveggja dregur veru-
lega úr þeim afla sem frystihúsin í
landi fá til vinnslu.
Ef hagkvæmara er að vinna afl-
ann um borð í fiskiskipum eða selja
hann beint th útlanda þá væri slíkri
þróun mætti eðhlegum rekstri með
því að leggja niður gömul frystihús
í landi í stórum stíl. Það hefur ekki
verið gert. Þvert á móti hefur fisk-
vinnslustöðvum í landi fjölgað á
sama tíma. Afleiðingin er meira
tap. Er það almenningi að kenna?
Er það þjóðinni að kenna? Auðvit-
að ekki. Sökin er þeirra sem sijórna
þessum fyrirtækjum og stjórn-
málamannanna sem þjónusta þá.
Geta flakað
fyrir heiminn
Lítið en lýsandi dæmi um ofljár-
festingu í fiskvinnslunni eru
gegndarlaus kaup á flökunarvél-
um. Tahð var í vor að hér væru í
notkun um 270 gangfærar flökun-
arvélar fyrir bolfisk og 165 flatn-
ingsvélar. Hámarksafköst þessara
véla allra saman eru um tíu þúsund
fiskar á minútu eða, miðað við stöð-
uga notkun, fimmtán mhljónir
fiska á sólarhring. Þær væru því
aðeins fáeina daga að flaka og fletja
allan þorskafla landsmanna. Má
reyndar ætla að vélar þær sem ís-
lendingar eigi af þessu tagi gætu
léttilega ílakað allan þorskafla
heimsbyggðarinnar.
Það er ekkert sem bendir th þess
.að fjárfestingarfylhríinu fari að
ljúka. Fiskveiðasjóður hefur þann-
ig lofað að lána íjórtán hundruð
milljónir í tólf ný skip á þessu ári
og einn milljarð í viðbót til endur-
bóta á skipum. Samtals er þar um
að ræða fjárfestingu sem nemur
um fjórum mhljörðum króna.
Fiskvinnslunni hefur verið lofað
með sama hætti fimm hundruð
mhljónum króna í lán th endurbóta
sem eiga í heild að kosta um þrett-
án hundruð mihjónir króna.
Fjárfestingarfylliruð heldur því
áfram eins og ekkert sé. Er það al-
menningi að kenna? Ber þjóðin sök
á þessu? Auðvitað ekki, það gera
forsvarsmenn þessara fyrirtækja
og stjórnmálamennimir sem þjón-
usta þá.
Kominn tími til
að segja nei
Og enn einu sinni er barið að
dyrum hjá almenningi og borinn
upp reikningur. Forstjóramir segja
við þjóðina: þú ert glæpon! Taktu
út þína refsingu!
Þegar er búið að feha gengið um
tuttugu prósent á þessu ári. Krafan
er um annað eins.
Þjóðin verður að sjálfsögðu ekki
spurð fyrr en í næstu kosningum,
en þá verður búið að eyða, án ár-
angurs að sjálfsögu, öhu því sem á
hana verður lagt.
Þjóðin á bara að borga. Hún á að
borga án þess að vonlausum frysti-
húsum sé lokað, án þess að von-
lausum fiskiskipum sé sökkt, án
þess að skrúfað sé fyrir lánsfjár-
spenann sem fylhbytturnar sjúga.
Stjómmálamennimir, þar á meðal
þeir sömu sem nú hjala um þjóðar-
gjaldþrotið, munu vafalaust sjá th
þess.
Litia gula hænan var seinþreytt
th vandræða en hún tók þó að lok-
um af skarið í ævintýrinu óg neit-
aði að láta afrakstur eigin erfiðis
af hendi. Er ekki kominn tími th
að þjóðin fari að fordæmi hennar
og segi líka nei?
Elias Snæland Jónsson