Dagblaðið Vísir - DV - 15.04.1989, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 15. APRÍL 1989.
15
Þegar forsætisráðherrann okkar
kallaði heræfingarnar hjá Atlants-
hafsbandalaginu tímaskekkju rifj-
uðust upp fyrir mér þessar ljóðlín-
ur eftir Stein Steinarr: Að frelsa
heiminn er eins og að standa uppi
á stól / í stóru veitingahúsi og kalla
út í salinn: / Hér inni er stúlka í
allt of þröngum kjól. / Og öllum er
ijóst að þessi maður er galinn.
Það er sama, þótt þú sért góður
maður og gegn / og gangir í hlé eins
og drengur, saklaus og feiminn. /
Þú ræðst samt alltaf á það, sem þér
er um megn, / og þess vegna tekst
þér aldrei að frelsa heiminn.
Nú má auðvitað hafa um það
lærðar umræður hvort Atlants-
hafsbandalagið er tímaskekkja eða
þá Steingrímur sjálfur. Bæði eru
að reyna'að frelsa heiminn. Bæði
segja: hér inni er stúlka í allt of
þröngum kjól.
Því var lengi haldið fram af
hernámsandstæðingum að stofnun
Atlantshafsbandalagsins væri al-
varleg tímaskekkja og ögrun við
friðinn. En mikið vatn hefur runn-
ið til sjávar og smám saman hefur
komið í ljós að andstæðingar Nató
voru meiri tímaskekkjur en banda-
lagið. Sovétmenn eru önnum kafn-
ir að bæta sér það upp að hafa fall-
ið á tíma og nú hafa menn mestar
áhyggjur af þvi að Gorbatsjov fari
of hratt. Sé á undan sjálfum sér og
þjóðinni. Það er enginn leikur að
vera samferða sjáifum sér.
...... 1,1 "'""■’tWWiy
ítaktvið
tímaskekkjuna
Ef Steingrímur er tímaskekkja,
þá verður að segja það honum til
huggunar að þær eru margar tíma-
skekkjurnar í íslenskum stjórn-
málum. Hann er ekki einn um það
að lýsa eftir stúlkunni í þrönga
kjólnum. Það verður því miður
ekki sagt um pólitíkina hér á landi
að hún sé samferða tímanum. Hér
sitjum við uppi með eilífa togstreitu
manna sem kalla sig framsóknar-
menn og krata og sjálfstæðismenn
og hvað þeir nú heita en hafa
sjaldnast nokkra aðra sérstöðu en
þá að bera mismunandi flokksskír-
teini. Ekki þekkjast þeir í sundur
á almannafæri, ekki er hægt að
greina þá að í ræðustól, ekki er
mismunur á vinnubrögðum eða
hagsmunapoti og ekki þvælast
hugsjónimar fyrir þeim þegar þeir
frelsa heiminn í nafni flokksins.
Og svo sitjum við uppi með það böl
að búa við sljómarkreppur eða fjöl-
flokkastjómir, þar sem hver togar
í sína spotta af því flokkamir ganga
fyrir þegar mikið liggur við. Flokk-
ar sem ganga í erfðir, flokkar sem
lifa sjálfa sig, flokkar sem einfald-
lega em til af gömlum vana. Stöku
sinnum bijótast einhveijir ein-
staklingar út úr þessu flokka-
munstri þegar flokkurinn þeirra
gengur ekki í takt við tímaskekkj-
una og þá era þeir samstundis
sendir í pólitíska útlegð.
Og svo er það kvenfólkið sem
ætlar að frelsa heiminn með að-
skilnaðarstefnu í framboðsmálum.
Þær era tímanna tákn. Þær æpa
hæst út í salinn: Hér inni er stúlka
í allt of þröngum kjól.
Þetta undarlega flokkamunstur,
sem tröllríður pólitíkinni og er á
góðri leið með að fara með okkur
til andskotans, náði sennilega há-
marki þegar skólastjórinn var rek-
inn úr starfi af því hún gekk með
vitlaust flokksskírteini upp á vas-
ann. Aldrei verða flokksforingjam-
ir alvarlegri í framan en einmitt
þegar flokkssystkini era misrétti
beitt af öðrum flokkum. Eða halda
menn að skólastjórinn í Ölduseli
hefði verið rekin ef hún hefði verið
í réttum flokki á réttum tíma?
Tímaskekkjan varð henni að falli.
Fædd í gær
En enginn hefur neitt við þessar
tímaskekkjur að athuga og ég verð
að játa aö ég fæ þaö stundum á til-
flnninguna að ég hljóti sjálfur að
vera tímaskekkja. Tímaskyn mitt
og dómgreind hafa gjörsamlega
ruglast að undanfórnu. Ég fæ eng-
an botn í það hvernig þjóðin upplif-
ir kreppu á sama tíma og tekjur
hennar era meiri en áður hefur
þekkst. Ég fæ ekki skilið hvemig
Islendingar fara að því, að reka rík-
issjóð með halla, fyrirtækin með
halla og heimilin með halla en eiga
þó nóg til að bíta og brenna. Ekki
síst þegar kemur að bflakaupun-
um, utanferðunum og skemmtun-
unum. Við stígum villtan dans í
bjórþambinu, forum í verkfóll í
miðju atvinnuleysinu og högum
okkur í flestu eins og við séum
fædd í gær. Sem er kannske skýr-
ingin á tímaskekkjunni.
En það er fleira sem ég ekki skil.
Hvernig í veröldinni er hægt að
skflja þau endaskipti þegar hægt
er að semja um launahækkanir til
opinberra starfsmanna meðan at-
vinnulífið étur það sem úti frýs?
Eða þá að háskólamenntað fólk fari
í verkfall til að halda upp á at-
vinnuleysi annarra stétta? Rétt
eins og þetta sé annar þjóðflokkur
sem varði ekki nokkurn skapaðan
hlut um hver kjörin era í landinu.
Ef þetta er samtíminn þá er þeim
vorkunn sem fylgjast ekki lengur
með tímanum.
Áundan
samtíð sinni
Maður verður hálfringlaður í
svona umhverfl og þar að auki er
ég auðtrúa og hef tilhneigingu til
að trúa síðasta ræðumanni. Fyrir
vikið hringsnýst ég í skoðunum og
á fullt í fangi með að muna hvaða
skoðun ég hafði síðast eftir að hafa
heyrt þá nýjustu. Það getur verið
kostur undir slíkum kringumstæð-
um að bresta mimú eins og Stein-
grím og sletta í góm eins og Ólafur
þegar þeir eru áminntir um sann-
sögh.
Spumingin er hins vegar þessi:
er maður á undan sinni samtíð eða
er maður bara afturgenginn draug-
ur frá fyrri tíð sem hefur dagað
uppi og orðið að nátttrölli á þeirri
tækniöld sem gerir hvítt að svörtu
og svart að hvítu? Og rangt að réttu
og rétt að röngu. Auðvitað kysi
maður fyrra hlutskiptið, enda eru
flest mikilmenni á undan sinni
samtíð og lifa af verkum sínum.
Það eina sem kann að vera athuga-
vert við að vera á undan sinni sam-
tíð er sá galli að fá aldrei viður-
kenningu fyrr en löngu eftir dauða
sinn. Þá er það orðið of seint.
í stað þess að játa þeirri stað-
reynd að maður sé uppi á vitlaus-
um tíma er það útbreiddur ávani
hér á landi að streitast gegn tíma-
skekkjunni og gera tilraun til að
aðlagast umhverflnu. Þannig era
miðaldra mann að eltast við ung-
píur löngu eftir að þeir eiga „sjens“
og menn era að rembast við að
halda sér ungum eftir að ellimörk-
in segja til sín. Unglingar vflja vera
eldri en þeir era og böm bíða
spennt eftir því að verða stór. Kon-
ur fara í andlitslyftingar og fegr-
unarböð og láta ekki sjá sig á al-
mannafæri ef þær líta út eins og
þær era. Fyrst þarf að búa til and-
litið og útlitið sem má sjást. Tíma-
skekkjan má ekki koma í Ijós.
Fyrirtækin streitast við að lifa
mörgum skuldum eftir að þau eru
gjaldþrota. Stjómmálamennirnir
ríghalda í sæti sín, ár og daga eftir
að þeir era útbrannir. Eintijáning-
amir standa fastir á roðinu, hversu
úreltar sem skoðanir þeirra eru.
Menn eru jafnvel að telja brenni-
vínsflöskurnar ofan í hæstaréttar-
dómarana af einhveiju misskildu
siðferði sem er löngu fyrir bí! Enda
kemur í Ijós við nánari athugun að
brennivínsflöskur hafa aldrei verið
taldar ofan í opinbera starfsmenn
og þessi sparðatíningur er ekki
annað en tímaskekkja siðapostula
sem era uppi á rönguhi tíma. Nú
er að vísu búið að loka fyrir áfeng-
isstreymi til ríkisstarfsmanna en
þeir eru menn síns tíma og fá um-
bun f staðinn í launasamningum
sem era venjulegu vinnandi fólki
óviðkomandi.
Aðfrelsaheiminn
Til að átta mig á staðsetningu
minni í tilverunni og mannkyns-
sögunni kíki ég stöku sinnum í
bækur um fyrri tíð eða fylgist með
nýjustu tækni og vísindum og einu
sinni settist ég á þing til að fræðast
um það hvort ég væri á undan eða
eftir samtíð minni. Ég er eiginlega
engu nær, nema um það eitt að
tímamir era breyttir.
Hér á árum áður var það áber-
andi að mannkynið gerði tilraun
til að taka tæknina í þjónustu sína
en nú era allar líkur á því að tækn-
in sé að taka mannkynið í sína
þjónustu. Tölvan geymir hugsanir
okkar, símsvarinn skflaboðin okk-
ar og fjarstýringin á sjónvarpinu
stjómar viðmælendum okkar. Þeir
tala, við hlustum. Þeir sýna, við
horfum. Og til að vera algjörlega
öragg um að geta ekki haft hugsan-
ir okkar í einrúmi hefur bílasíminn
ratt sér tfl rúms tfl að raska ró
okkar í einverunni.
Einvera sálar er ekki lengur í
tísku, hvað þá nærvera hennar, og
þeir sem era gamaldags eins og ég
skynja sig eins og fiska á þurra
landi og ráðast alltaf á það sem
þeim er um megn. Þess vegna tekst
þeim aldrei að frelsa heiminn.
Já, ég gerði stans á þingi og var
þar auðvitað eins og álfur út úr
hól. Þar kepptust menn hver um
annan þveran við að frelsa heiminn
með því að kalla út í salinn: hér
inni er stúlka í allt of þröngum kjól.
Ef maður flutti þingmál, þá voru
þar alltaf einhveijir sem vissu bet-
ur og höfðu vit fyrir þér. Ef maður
hugði á frama fundust þar ætíð
menn sem vora betur til þess falln-
ir. Þama voru þeir samankomnir,
mennirnir, sem Steinn orti um
forðum, yfrið nóg af góðum mönn-
um og gegnum, mönnum síns tíma,
þar var staður og stund þeirra
verka og vitsmuna sem knýr menn
upp á stól í stóra veitingahúsi. Þar
frelsuðu menn heiminn.
Strandaglópar
Fílósófla mín gengur sem sagt út
á þaö að sannfæra lesendur um þá
staðreynd að tímaskekkjur eru af-
stæðar. Eftir því hver á í hlut.
Þannig er Atlantshafsbandalagið
ekki tímaskekkja með hliðsjón af
tilgangi þess og störfum heldur
vegna þess að minni Steingríms
Hermannssonar brast þegar Nató
barst í tal. Vandi atvinnuveganna
er sá að vandinn er uppi á röngum
tíma. Hann passar ekki inn í sam-
tímann. Tímaskekkjumar fara
ekki eftir tímanum og aldarfarinu
heldur hinu, hveijir era uppi á
sama tíma. Bflasíminn er ekki
tímaskekkja heldur ég sem neita
að nota hann. Við sem erum svo
vitlaus að vflja varðveita skynsem-
ina og sálina erum tímaskekkjum-
ar. Það erum við sem erum galin,
við sem sitjum uppi eins og
strandaglópar með úrelt lífsviðhorf
og þá gamaldags kenningu að jörð-
in snúist um sjálfa sig.
Hún snýst um persónumar sem
era uppi á réttiun tíma. Það er
heimurinn sem er ein allshetjar
tímaskekkja. Og þá einkum fyrir
þá sem era böm síns tíma. Af því
stafar raglingurinn. Sá sem reynir
að frelsa heiminn frá samtíð sinni,
hann er galinn. Það var þetta sem
Steinn átti við þegar Steingrímur
talaði um tímaskekkjuna.
Ellert B. Schram