Dagblaðið Vísir - DV - 04.01.1992, Blaðsíða 12

12
LAUGARDAGUR 4. JANÚAR 1992.
Sovéska skákvélin
að liðast í sundur
Óttast er aö sovéska „skákvélin"
muni liðast í sundur með hruni
Sovétríkjanna. Ólíklegt þykir að
nokkur skákhreyfing í heimi muni
nokkum tíma eiga eftir að hafa úr
jafnmiklu að spila og sú sovéska.
Auk þess þykir fullvíst að Rússland
muni þurfa að keppa við önnur
skákhð á miklu jafnari grundvelli
en hingað til. Þetta kemur fram í
grein í nýjasta tölublaði tímaritsins
The Economist.
Allt frá dögum byltingarinnar
hafa skák og allar aðrar íþróttir í
Sovétríkjunum verið nátengdar
kommúnistaflokknum. Árið 1920
gaf Alexander Ilyin-Zhenevsky,
starfsmaður kommúnistaflokksins
og einn upphafsmanna sovésku
skákhreyfingarinnar, út viðvörun
til þeirra sem tefldu skák einungis
ánægjunnar vegna. Hann tók það
fram að skák í Sovétríkjunum gæti
ekki verið ópóUtísk eins og í kapít-
aUskum löndum.
Þetta var einnig skoðun skáká-
hugamannsins og stjómmála-
mannsins Nikolais Krylenko. Eftir
októberbyltinguna var hann gerð-
ur að yfirmanni rússneska herafl-
ans og árið 1918 varð hann sak-
sóknari byltingardómstólanna.
Sem sUkur þurfti Krylenko ekki
annað en að segja „tefUð“ og mUlj-
ónir heíðu hlýtt honum.
Meiri áróður
fyrir skák en
kommúnisma
Því hefur verið haldið fram að
Uyin-Zhenevsky og Nikolais Kry-
lenko hafi haldið uppi meiri áróðri
fyrir skák en kommúnisma. Sá
fyrrnefndi innlimaði skák í þjálfun
hermanna og skákklúbbi Moskvu
var opinberlega breytt í deUd innan
hersins. Gífurlegum tjármunum
var varið til að efla skákáhugann.
Árið 1923 vom skráðir skákmenn
eitt þúsund, árið 1924 tuttugu og
fiögur þúsund og árið 1928 hundrað
og fjörutíu þúsund. Þegar fyrstu
fimm ára áætlun Stalíns var
hrundið af stað 1929 áttu skákmenn
að vera í broddi fylkingar þeirra
sem börðust fyrir sósíalisma og
árangursríkri flmm ára áætlun.
En takmark Krylenkos og Ilyin-
Zhenevsky var ekki bara að fá
miUjónir til að tefla. Þeir ætluðu
sér aö ná yfirráðum í skákheimin-
um. TU þess þurftu þeir þó að hafa
samneyti við kapítalískar þjóðir.
Og svo samræmdist það heldur
ekki sósíaUsma að þjálfa úrvalsUð
tíl keppni á alþjóðlegum vettvangi.
En þeir félagamir snem þessu
sér í hag með því að benda á að
sigur á alþjóðavettvangi myndi
sýna fram á ágæti kommúnisma.
Eftir þetta styrktu sovésk yfirvöld
þá skákmenn sem sköraðu fram
úr með háum framlögum.
Sovésku snillingarnir Karpov og Kasparov við taflborðið.
Þakkaði sigurinn
umhyggju leiðtogans
Fyrsti sovéski stórmeistarinn
sem þannig varð til var MikhaU
Botvinnik. Árið 1936 deildi hann
fyrsta sæti í keppni í Nottingham
í Englandi með José Raoul Capa-
blanca, fyrrverandi heimsmeist-
ara. Botvinnik sendi StaUn skeyti
(nokkmm áratugum senma sagði
Botvinnik að Krylenko hefði sent
skeytið) og þakkaði sigurinn um-
hyggju leiðtogans. StaUn var svo
ánægður með skeytið að hann lét
birta það í Prövdu, málgagni sov-
éska kommúnistaflokksins. Þann
29. ágúst 1936 var forsíða blaðsins
helguð mikilvægi skákUstarinnar í
sovéskri menningu. Bent var á að
leiðtogamir Marx og Lenín hefðu
báðir haft mikinn áhuga á skák.
Lögð var áhersla á að Lenín hefði
haft meira gaman af baráttunni
heldur en því hvort hann sigraði
eða tapaði. Þetta var túlkað sem
árás á ópóUtíska skákmenn.
Og í ofsóknum StaUns varð Kry-
lenko sjálfur eitt fómarlambanna.
Honum var meðal annars gefið aö
sök að skákþróunin hefði verið of
hæg og aðskilin frá póUtísku lífi
þjóðarinnar.
Draumurinn rætist
í seinni heimsstyijöldinni gerðu
sovésk yfirvöld aUt sem þau gátu
til að halda sovésku skákvéUnni
gangandi. Að stríðinu loknu rættist
draumur sovéskra yfirvalda. Bot-
vinnik varð heimsmeistari 1948 og
eftir það hafa allir heimsmeistarar
í skák verið Sovétmenn ef undan
er skiUnn sigur Bandaríkjamanns-
ins Bobby Fischers yfir Boris Spas-
sky í Reykjavík 1972.
I Sovétríkjunum hefur öUum
bömum verið kennd skák og þau
eftúlegustu eru sett í sérstaka skóla
þar sem skák er aðalnámsgreinin.
Frá því að Botvinnik varð heims-
meistari i skák 1948 hafa allir
heimsmeistarar í skák verið Sov-
étmenn nema þegar Bobby Fisch-
er vann Boris Spassky í Reykjavík
1972.
Kennarar em oft gamlir meistarar.
Heimsmeistarinn Garrí Kasparov
naut tU dæmis leiðsagnar Botvinn-
iks.
Sovéskir skákmeistarar hafa
ekki þurft að hafa áhyggjur af öflun
tekna. Fyrir perestrojku fékk hver
þeirra sem svaraði þrefóldum með-
aUaunum fagmenntaðra auk þess
sem þeir nutu margra annarra fríð-
inda. En ef meisturunum gekk Ula
á alþjóðlegum vettvangi áttu þeir á
hættu að vera sviptir öllum sérrétt-
indum.
Kasparov
frábrugðinn
Núverandi heimsmeistari, Garrí
Kasparov, er frábrugðinn fyrir-
rennumm sínum að því leyti að
hann hefur gagnrýnt opinberiega
bæði kommúnisma og MikhaU
Gorbatsjov. Kasparov er fæddur í
Azerbajdzhan en snemma á skák-
ferh sínum var hann neyddur tU
að taka upp nafn er hljómaði rúss-
neskulegar en hans upprunalega
nafn.
Talsvert mark er tekiö heima fyr-
ir á yfirlýsingum Kasparovs gegn
sovéskum yfirvöldum. Eftir að
hann hafði lýst því yfir í viðtali að
Sovétríkin ættu að selja Kínveijum
Mongóhu var efnt tU verkfalla í
Mongóhu. Kasparov var meira að
segja tilnefndur sem mögulegur
eftirmaður Gorbatsjovs áður en
menn grunaði hvaða breytingar
væru í vændum.
Einn af hæfileikaríkustu skák-
mönnum í því sem áður vora Sov-
étríkin er Lettinn Alexi Shirov.
Takmark hans er að verða heims-
meistari. Ef hann nær takmarki
sínu verður það Lettland sem hrós-
ar sigri. Margir fremstu skák-
manna Sovétríkjanna hafa komið
frá öðram ríkjum en Rússlandi og
því þykir víst að ef sovéska skák-
véhn breytist í rússneska skákvél
muni hún verða hálfdrættingur að
góðum mönnum við þá sovésku.
Verðlaunafé
samsvarar
tíu ára launum
Sovésku skákmeistumnum, sem
flutt hafa til Vestur-Evrópu, hefur
fjölgað að undanfómu. Margir hafa
samt kosið að vera um kyrrt. Það
nægir fyrir sovéskan skákmann að
sigra einu sinni í alþjóðlegri keppni
til að komast vel af. Þegar hann
hefur skipt verðlaunafénu á svört-
um markaði heima fyrir er hann
kominn með í hendumar sem svar-
ar tíu ára meðallaunum venjulegs
sovésks borgara.
Áhrif innrásar sovésku skák-
mannanna í Vesturlönd hafa verið
gífurleg. Margir vestrænir at-
vinnuskákmenn óttast um hag sinn
og nokkrir bandarískir skákmenn
hafa ákveðið að snúa sér að öðm
sem gefur meira í aðra hönd. En
þegar Rússland og önnur ríki fyrr-
um Sovétríkjanna verða að horfast
í augu við efnahagsvandann þykir
líklegt að dregið verði úr styrkjum
til skákhreyfingarinnar hjá þeim.
Það er skoðun margra að þá fyrst
geti röðin komið að öðrum.