Dagblaðið Vísir - DV - 21.11.1992, Side 29

LAUGARDAGUR 21. NÓVEMBER 1992.
41
Kvikmynd um blökkumannaleiðtogami Malcolm X gerir allt vitlaust í Bandaríkjunum:
Elur á kynþáttafordóm-
um gagnvart hvítum
- körfuboltasnillingamir Jordan og Magic studdu gerð hennar
Klemfins Amarson, DV, Arizona;
Nýjasta kvikmynd leikstjórans
Spike Lee, Malcolm X, var frum-
sýnd í Bandaríkjunum í síðustu
viku. Myndin hefur vægast sagt
haft stormasaman aðdraganda og
hefur gengið á ýmsu við fram-
leiðslu hennar. Hún er stærsta
verk leikstjórans til þessa og kost-
aöi hátt í 34 milljónir dollara í fram-
leiðslu (um 2000 milljónir ís-
lenskra). Þess má geta að þetta er
viðamesta og kostnaðarsamasta
kvikmynd sem þeldökkur leikstjóri
hefur ráðist í til þessa.
Æviágrip
Myndin tjaliar um blökku-
mannaleiðtogann Malcolm X, sem
ráðinn var af dögum á sviplegan
hátt, 21. febrúar 1965. Malcolm X
fæddist árið 1925 í Omaha, Ne-
braska, einn af átta bömum hjón-
anna, Earl og Louise Little. Faðir
Malcolms var á sínum tíma dyggur
stuðningsmaður blökkumanna-
leiðtogans, Marcus Carvey, sem
aðhylltist þá stefnu að blökkumenn
væru æðri hvítum og því ættu þeir
allir að snúa aftur til Afríku og
stofna þar lýðveldi. Þegar Malcolm
X var sex ára gamall fannst faðir
hans látinn, undir sérkennilegum
kringumstæðum. Hann fannst
örendur á rykugum sveitavegi, lík-
ami hans var svo illa farinn að
hann var næstum bútaður í tvennt.
Auðsjáanlega hafði bíll verið að
verki. Lögregluyfirvöld gáfu út
þann úrskurö að hann hefði framið
sjálfsmorð en samferðamenn hans
telja að hann hafi verið myrtur af
meðlimum Ku Klux Klan. Þetta
atvik er tahð hafa haft djúp áhrif á
Malcolm X og ekki bætti úr sök að
móður hans var neitað um líftrygg-
ingu eiginmanns síns án nokkurr-
ar ástæðu. Afleiðing þess var
taugaáfail sem hún náði sér aldrei
aftur af. Sautján ára gamall flytur
Malcolm X til New York, nánar til-
tekið í Harlem hverfið. Þessi mikla
félagslega breyting verður til þess
aö hann fer að stunda yfirgripsm-
ikla glæpastarfsemi, má þar meðal
annars nefna hórmang, neyslu og
sölu fíkniefna ásamt þjófnaði ýmiss
konar. Eftir nokkurra ára dvöl í
undirheimum New York borgar er
hann handtekinn fyrir að stjórna
stónnn hópi innbrotsþjófa og er
dæmdur til fangelsisdvalar. Þar
kynnist hann nýrri trú. Sú trúar-
lega uppgötvun olh byltingu í lífi
hans. Hann hvarf af braut glæpa
og fór að kynna sér hin ýmsu mál
þeldökkra sem betur mættu fara.
Þegar fangelsisvistiimi lauk hvarf
Malcolm X aftur til foma slóðra í
Harlem, ekki til að stunda glæpi,
heldur til að boða trú sína og kenn-
ingu um uppreisn svartra gegn yf-
irráðum hvítra.
Skoðanirhljóta
hljómgrunn
Upp úr 1955 eru skoðanir Malc-
olms X famar að fá góðan hljóm-
grunn meðal þeldökkra á austur-
strönd Bandaríkjanna. Keppikefli
hans var að brjótast undan oki
hvíta mannsins: „Að þeldökkir
skyldu efna til byltingar með öllum
tiltækum ráðum.“ Þessi ofbeldis-
tónn í oröum hans, myndaði stórt
gljúfur milh kenninga hans og ann-
verksins af þremur milljónum sem
hann átti að fá í laun. En þeir pen-
ingar dugðu skammt og nú voru
góð ráð dýr. Búiö var að fresta allri
vinnu við myndina þegar Spike Lee
ákvað að fara í bónarferð til vel
efnaðra meðbræðra sinna. Má þar
meðal annars nefna Ophra Win-
frey, sem er vel þekkt sjónvarps-
stjarna hér vestanhafs, BUl Cosby
úr Fyrirmyndarfoður og körfu-
knattleiksmennina Michael Jordan
og Ervin „Magic“ Johnson. Saman
lögðu þau nógu mikið í púkkið til
þess að hægt væri að klára gerð
myndarinnar.
Skiptar skoðanir
Miklar deilur virðast oft vera
fylgifiskur mynda Spike Lee og er
engin breyting nú á. MikU umfjöll-
un hefur verið um þessa mynd síö-
ustu vikumar og núna í síðustu
viku fór Davik Duke, fyrrum Ku
Klux Klan meðhmur, sem reyndi
fyrir síðustu forsetakosningar að
fá útnefningu repúbikana til for-
seta, fram á aö myndin yröi bönnuð
í Detroit, þar sem hún vaéri upp-
fiUl af kynþáttafordómum gagn-
vart hvítum. Talsmaður David
Duke sagði í blaðaviðtah aö á tím-
um aukinnar spennu í samskiptum
hvítra og svartra í Detroit væri
þessi mynd til þess eins að heUa
ohu á eldinn. Margir talsmenn þel-
dökkra hafa einnig lýst yfir efa-
semdum í sambandi við myndina,
eru þeir hræddir um aö hún varpi
dýrðarljóma á notkun ofbeldis í
þeim tilgangi að ná fram félagsleg-
um framforum. Óeirðimar í Los
Angeles fyrir tæpum sex mánuðum
sýndu svo ekki verður um vihst aö
þaö er ekki djúpt á ofbeldi í sam-
skiptum fólks. Margir vUja meina
að Bandaríkin séu púðurtunna sem
ekki þurfi mikið tU að springi.
Hollywood græðir
Það hefur löngum verið tahð að
ÖU umræða sé af hinu góða, hvort
sem hún er jákvæð eða neikvæð.
ÖU umræða, sem orðið hefur um
þessa mynd, verður tíl þess eins aö
auka áhuga á henni. Enda eru
markaðsfuhtrúar í HoUywood bún-
ir að sitja með sveittan skaUann til
þess að finna upp á einhveiju sem
gæti vakið athygh. Máhð er nefni-
lega þannig vaxiö að það er taliö
nærri úthokað að myndin geti skU-
aö hagnaði, svo mikUl er kostnað-
urinn orðhm. Myndin kemur einn-
ig til meö að höfða tíl mjög þröngs
hóps sem þarf að vera tilbúinn að
sitja í kvikmyndahúsi í tæpa þijá
og hálfan tíma. Það er þumalputta-
regla í Hohywood að myndir fara
ekki að skUa hagnaði fyrr en búið
er að ná inn tæplega þreföldum
kostnaði þeirra. Það er von manna
að vamingur tengdur myndinni,
t.d. íþróttagaUar, derhúfur, bolir,
peysur, plaköt og lyklakippur, sem
aðahega er beint að þeldökkum og
merkið „X“ einkennir, komi tíl með
aö seljast fyrir um 100 mUIjónir
dohara (um 600 milljónir íslenskra)
Hvernig myndinni kemur tíl með
að reiða af í framtíðinni veit enginn
með vissu en eitt er vist aö fæðing-
in var ekki hljóðlaus.
(Heimildir: The Arizona
Repuplic 15.10’ 92
Premiere, nóvember 1992
The Autobiography og Malcolm X
New York; Ballantine Books 1992)
Leikstjórinn Spike Lee ásamt körfuboltasnillingnum Magic Johnson sem hjátpaði til við fjármögnun myndar-
innar um Malcolm X sem allt er að gera vitlaust í Bandarikjunum um þessar mundir.
Ekkja Malcolm X kemur til frumsýnlngar myndarinnar ásamt dætrum sínum. Myndin er byggð á ævisögu
Malcolms X en rithöfundurinn Alex Haley, sem skrifaði söguna Rætur, gerði handritið.
ars leiðtoga blökkumanna, Martins
Luthers King Jr. Undirstaöa kenn-
inga Martins Luther fól í sér al-
gjöra afneifim á pfbeldi, að óhagg-
anleg samstaða þeldökkra væri
lykilhnn að samfélagslegum breyt-
ingum. Þetta varð lika til þess að
þeldökkir skiptust í tvo hópa, með
eða á móti ofbeldi. Árið 1964 varð
skoðanaágreiningur mihi Malc-
olms X og trúarlegs lærimeistara
hans, Elijah Muhammad. Malcolm
X, stofnaði þá félag sameinaðra
Afríku-Ameríkumanna (Associati-
on of Afro-Americans Unity). Á
þessum tíma fer hann í pílagríms-
for til Mekka til aö kynna sér
íslömsk fræði betur. í þessari ferð
upplifir hann það að fólk án tilhts
til þjóðemis og htarháttar getur lif-
að saman í sátt og samlyndi. Þegar
hann sneri aftur til Bandaríkjanna
boðaði hann nýja stefnubreytingu.
„Ég er gjörsamlega andsnúinn öh-
um þeim kynþáttafordómum sem
eru í grundvallarviðhorfum Ehjah
Muhammad, sem hann kaUaði ísl-
am til þess eins að blekkja vel
þenkjandi fólk.“ Þessi gífurlega
breyting á skoöunum Malcolms X
vakti mikla athygh og átti eftir að
draga dilk á eftir sér. Þann 21. fe-
brúar 1965 er Malcolm X staddur í
Audubon Ballroon í New York að
halda fyrirlestur. Þrír menn,
seinna bendlaðir við trúarflokk
Elijah Muhammad, ná að komast
fram þjá öhu öryggiseftirUti og
ráða hann af dögum á hrottalegan
hátt.
Kvikmynd Spike Lee
Eins og áður var greint frá gekk
það ekki þrautalaust að klára gerö
myndarinnar sem hefur veriö í
framleiðslu síðustu þijú ár. Mynd-
in er byggð á sjálfsævisögu Malc-
olm X og er skráð af Alex Haley,
sem seinna skrifaði hina frægu bók
Rætur. Upphafleg kostnaðaráætl-
un Wamer Brothers, framleiðanda
myndarinnar, hljóðaði upp á 20
mihjónir dohara ásamt 8 milljón-
um frá Largo Entertainment sem
hefur sölurétt á myndinni utan
Bandaríkjanna. í lok ársins 1991
voru peningamir hins vegar búnir
og ahur lokafrágangur myndarinn-
ar eftir. SpUce Lee ákvað þá aö
fóma tveimur milljónum doUara til