Þjóðviljinn - 24.12.1975, Page 25

Jólablað 1975 — ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 25
INDÍÁNAR
Við islendingafljót: þarna varð fyrsti fundur indiána og islendinga.
hlytu að vera allskyld tungumál,
þvi að lengstu orðin i báðum mál-
unum væru nákvæmlega jafn
löng! Annar vestur-islendingur,
sem mæltur var á cree, var Helgi
Einarsson frá Neðra Nesi, sem
giftist indiánakonu og samdi sig
að sið indiánanna. Hann skrifaði
merka ævisögu sina á gamals
aldri.
Þessi nánu kynni leiddu vitan-
lega til nokkurrar blóðblöndunar.
Haft var eftir Guttormi J. Gutt
ormssyni að blóðblöndun frans-
manna og indiána væri ákaflega
slæm, en blóðblöndun islendinga
og indiána gæfi hins vegar sér-
staklega góðan árangur! En ekki
er vist að samband islenskra
sveitadrengja við rauðskinna-
stúlkur hafi alltaf verið auðvelt,
ef marka má lýsingu Stephans G.
Stephanssonar á indiánakonu:
En frið er hún — hávaxin haukleg
og grönn,
með hárskóginn kolmyrkan,
siðan.
Með glottandi munninn og
m jallhvfta tönn,
og metnaðar dirfðarsvip striðan.
Með eldblæ i augnanna tinnum
og æskulétt hörund á kinnum.
Ramsay með einum lækninum,
dr. Baldwin, og Magnúsi Stefáns-
syni túlki hans, yfir vatnið til
Sandy River, þar sem margir
ættingjar Ramsays bjuggu. Þá
fundu þeir lik 200 manna i indi-
ánakofum: sumir höfðu dáið úr
bólu en aðrir úr kulda og hungri. 1
þessum bólufaraldri missti John
Ramsay Betsy konu sina og tvo
syni, og flutti hann þá með Mary
dóttur sinni til Matheson Island.
Hann mun þó hafa haldið sam-
bandi við islendinga i Fljóts-
byggð. A þeim slóðum var þá
mikið um indiána. Nú er hins veg-
ar fátt þeirra eftir þar nema helst
kynblendingar, byggðir þeirra
eru norðar.
En hvaða indiánar voru það,
sem islendingar komust þarna i
kynni við? Menning indiána er
kafli, sem hvitir menn hafa, af
augljósum ástæðum, alltaf viljað
fella burt úr sögunni; þeim hefur
verið illa við að rifja upp þá stað-
reynd að saga hvitra manna i
Vesturheimi byrjar með þjóðar-'
morði. Þess vegna hafa hvftir
sagnfræðingar gjarnan vanmetið
tölu indiána og gefið þá mynd af
þeim að þeir hafi verið menning-
arsnauðir villimenn, sem reikað
hafi um i óskipulegum hópum.
Þegar minnst er á þátt indiána i
sögu Ameriku á 18 og 19. öld, er
alltaf gert sem minnst úr honum
og um leið látið i það skina að
honum sé nú lokið og indiánarnir
útdauðir eða um það bil að hverfa
úr sögunni.
Sannleikurinn er talsvert ólik-
ur. Indiánarnir skiptust (og skipt-
ast enn) i misjafnlega stórar
þjóðir, sem hafa sina sérstöku
menningu hver. Þegar hvitir
menn komu fyrst til Kanada var
svo háttað þar, að á öllu svæðinu
frá Atlantshafsströnd til Kletta-
fjalla bjuggu náskyldir þjóðflokk-
ar sem töluðu mjög lik tungumál:
hin svonefndu algonkin-mál. Frá
þessu var aðeins ein undantekn-
ing og var það herþjóðin fræga
irókesar, sem var af allt öðrum
uppruna og kemur reyndar ekk-
ert við sögu hér. Algonkin-þjóð-
irnar, sem voru tiltölulega fjöl-
mennar, drógu nafn sitt af einum
þessara þjóðflokka, sem bjó
nokkuð inni i landi, vestarlega i
Kvibekk. Það er sennilega við
indiána á þeim slóðum, sem Jó-
hann Magnús Bjarnason á, þegar
hann yrkir um skógardrottning-
una Vöndu („Haugur hins hvita
manns”):
Algonquins ættbálkar tiu
árlega færðu henni korn
og fimni hundruð bjarndýrafeldi
og fimmtiu elgsdýra-horn.
Meðal annarra helstu algonk-
in-þjóða (i viðri merkingu) má
nefna massachussetts-indiána,
delavara og móhikana i Nýja
Englandi (sem lesendur indiána-
bóka munu sennilega kannast
við), montagnais i Kvibekk, na-
skapi i Labrador, mikmak og
menomini i grennd við vötnin
miklu, odjibwa og cree á sléttun-
um þar fyrir norðan og vestan og
loks svartfætlinga (blackfeet)
vestur við Klettafjöll. Talið er að
algonkin-þjóðirnar hafi breiðst út
frá austri til vesturs, og skammt
sé siðan sléttuþjóðirnar tóku sér
bólfestu á þeim slóðum þar sem
þær voru þegar hvitir menn
kynntust þeim. Hvað atvinnu-
hætti snerti var talsverður munur
á skógarindiánum austan til og
sléttuindiánum fyrir vestan.
Menning eystri algonkin-þjóða
var hin merkasta, en sléttuþjóð-
irnar höfðu glatað henni að
nokkru leyti og tekið upp i' staðinn
þætti Ur menningu annarra (og ó-
skyldra) sléttu-indiána. Langt er
siðan fyrst var farið að skrifa á
algonkinmálum: þegar á árunum
1961—63 þýddi John Eliot bibliuna
á algonkin og var það i fyrsta
skipti sem biblian var prentuð i
nýlendum i Norður-Ameriku.
Þeir indiánar sem islendingar
hittu fyrir á vesturströnd Winni-
pegvatns, þegar þeir voru að slá
eign sinni á Nýja tsland voru allir
af sama bergi brotnir: það voru
hinir svonefndu sléttu-cree indi-
ánar, er svo voru kallaðir til að-
greiningar frá annarri grein
sömu þjóðar, fenja-cree indián-
um, sem bjuggu miklu austar og
munu hafa orðið þar eftir þegar
algonkin-þjóðir fluttust vestur á
slétturnar miklu. Sléttu-cree indi-
ánar virðasthafa verið mjög stór
þjóð ef miðað er við aðrar indi-
ánaþjóðir, og náði land þeirra yfir
stóra hluta af Manitoba og
Saskatchewan og allt inn i Al-
berta. Helstu nágrannar þeirra
voru frændur þeirra odjibwa og
svartfætlingar sem töluðu ná-
skyld mál, og svo hinir frægu
sioux-indiánar i suðri, sem voru
þeim algerlega óskyldir þótt
menning þeirra hefði reyndar
talsverð áhrif á menningu
cree-þjóðarinnar. Þessar þjóðir
koma þó ekkert við sögu i Nýja
Islandi.
Ýmsir islendingar bjuggu i
nánu sambýli við cree-indiána og
kynntust menningu þeirra vel.
Það var ekki óalgengt að indiánar
lærðu ágæta islensku, og er all-
fræg saga um islenskan hdskóla-
mann, sem hitti islenskumælandi
indiána á bjórstofu einhvers stað-
ar norður á Hecla Island.
„Ert þú islendingur?” spuröi
háskólamaðurinn alveg stein-
hissa.
„Nei, ég er skagfirðingur!”
svaraði indfáninn um hæl, og það
stóð heima, að hann hafði verið i
fóstri hjá hjónum úr Skagafirði.
Um það voru einnig nokkur
dæmi að ýmsir vestur-islendingar
væru allvel mæltir á Cree-tungu.
Einn þeirra var Guttormur J.
Guttormsson skáld, sem ólst upp
innanum indiána, lærði tungumál
þeirra og öðlaðist dýpri skilning á
kjörum þeirra en yfirleitt tiðk-
aðistá þeim árum, a.m.k. meðal
engilsaxneskra þjóða. Guttormur
dró þá ályktun af þessari mála-
kunnáttu sinni að islenska og cree
En frið eins og blákunótt
hausttima á,
er himintungl skýbólstra vaða
og niðandi veðurhljóð vestrinu frá
sér varpa seni forboði um skaða
— hvort helst þessi hláka eða
fýkur?
Sá himinn er hvortveggju lfkur.
Hvernig sem þettá var, þá ber
öllum saman um að sambúð is-
lendinga og indiána hafi verið á-
kaflega góð og náin, og telja
margirástæðuna hafa verið þá að
islendingar litu ekki niður á rauð-
skinna eins og flestir gerðu heldur
töldu þá menn með mönnum.
Sumirhalda þvi reyndar fram, að
indiánarnir hafi launað liku likt
og alls ekki litið á islendinga sem
„bleikhöfða”. Einu sinni á kana-
disk flugvél að hafa nauðlent i ó-
byggðum norðarlega i Manitoba.
Flugmaðurinn komst út úr vélinni
og hitti indiána að máli og spurði
þá hvort ekki væru neinir hvitir
menn á þessum slóðum. Indián-
arnir sögðu svo ekki vera; þarna
væru aðeins indiánar og islend-
ingar!
Um cree-indiána og menningu
þeirra hefur mikið verið skrifað,
en blaðamaður Þjóðviljans kaus
þó heldur að fræðast um hana hjá
vestur-islendingum, sem höfðu
haft béin kynni af þeim. Þau
hjónin Gunnar og Margrét Sæ-
mundsson i Árborg kunnu margt
frá þeim að segja.
Margrét Sæmundsson fæddist
við Pebble Beach („Sandmalar-
sýslu”) i Siglunesbyggð við Mani-
toba-vatn. Þar i grennd var þá
talsverð indiánabyggð, og kom
gamall maður oft heim til þeirra
og kenndi börnunum cree. Siðar
umgekkst hún indiána, sem voru
vinnumenn á bæjum þar um slóð-
ir, og fór svo að lokum. að hún
skildi mál þeirra fullvel. þótt ekki
gæti hún talað það. Áleit hún að
það væri, fremur einfalt mál og
auðlært.Hún lýsti indiánunum svo
að þeir væru afskaplega trvggir.
og kæmist maður einu sinni i vin-
fengi við indiána yrði hann vinur
manns alla tið upp frá þvi. Hins
vegar væru þeir óáreiðanlegir i
vinnu. lifðu aðeins fyrir daginn og
hefðu ekkertiimaskyn á vestræna
visu. Skúli Sigfússon. sem lengi
hafði fengist við vegalagningu i ó-
byggðum i Norður-Mamtoba og
haft indiána i vinnu, staðfesti
þessa lýsingu að nokkru leyti:
hann tók þann kostinn að borga
þeim ekki kaup fyrr en verkinu
var lokið, en þá voru þeir lika
góður vinnukraftur. Þetta mun
vera dæmigerður hugsunarháttur
veiðimannaþjóðar. sem er jafn
illskiljanlegur fyrir okkur og
hugsunarháttur skrifstofublókar i
Reykjavik fyrir cree-indiána.
Að sögn Gunnars og Margrétar
reikuðu cree-indiánar áður fyrr
um slétturnar og fylgdu eftir vis-
undahjörðunum. sem þeir lifðu á.
Þeir bjuggu þá i margföldum
skinntjöldum, sem .voru bæði hlý
og hreinleg. Þegar þeir veiddu
visunda. skáru þeir kjötið i lengj-
ur og hengdu það á súlur
hærra en svo að flugur næðu
i það. Þannig þurrkuðu þeir
það i vindi og sólskini. svo að
skel kom á það. Siðan
stöppuðu þeir það saman við
bláber og feitmeti og séttu t
Framhald á bls. 34
Verkamannafélagið
Dagsbrún
óskar öllum félögum sínum
og öörum velunnurum
GLEÐILEGRA JÓLA