Dagblaðið Vísir - DV - 16.09.2000, Blaðsíða 17

LAUGARDAGUR 16. SEPTEMBER 2000
17
Helgarblað

Áburöarverksmiðjan í Gufunesi
Hún var langt fyrir utan bæinn þegar hún var reist snemma á sjötta áratugnum. Nú stendur hún í hjarta stærsta íbúöahverfis Reykjavíkur.
En hvað var það sem gerðist?
Sleppir verksmiðjan 3.000
kílóum árlega af ammoníaki?
Það sem gerðist í Áburðarverk-
smiðjunni í Gufunesi 30. septem-
ber 1998 var verið að ræsa upp að
nýju eftir nokkurt hlé sýruverk-
smiðju Áburðarverksmiðjunnar.
í því ferli felst meðal annars að á
ákveðnum tímapunkti er sleppt
út af kerfinu 250 kílóum af 140
gráða heitu ammoníaki. Að sögn
Páls Höskuldssonar, framleiðslu-
stjóra verksmiðjunnar, sem lýsti
þessu ferli fyrir DV er þetta nauð-
synlegt til þessa að ná jafnvægi i
kerfið, eins og hann orðaði það.
140 gráða heitt ammoníak er
um það bil tvöfalt léttara en and-
rúmsloftið og við venjulegar að-
stæður ætti því ammoníaksskýið,
sem myndast við þetta, að stíga
upp og blandast andrúmsloftinu.
í þessu tilviki mistókst í fyrstu
tilraun að ræsa kerfið svo endur-
taka þurfti ferlið og sleppa öðrum
skammti af ammoniaki út af kerf-
inu. Samtals voru því losuð út í
andrúmsloftið í þessu tilviki 510
kíló af ammoniaki.
Til samanburðar má geta þess
að í meðalstóru frystihúsi eða
frystitogara sem notar ammóníak
sem kælimiðil eru um það bil
2.200 kíló af ammoníaki á kerfinu
öllu. Þessi leki jafngildir því að
frystihús missi tæplega fimmt-
unginn út af kerfinu.
„Þetta er gert um það bil 10
sinnum á ári,“ sagði Páll Hösk-
uldsson framleiðslustjóri í sam-
tali við DV.
„í þessu tilviki hafði verk-
smiðjan verið stopp í tvo mánuði
en það fer eftir hráefnisstöðu hve
oft þarf að gera þetta.“
Samkvæmt þessu sleppir
Áburðarverksmiðjan um það bil
2.500 kílóum af ammoníaki út í
andrúmsloftið á ári, miðað við að
ræst sé í 10 skipti og allt gangi
eðlilega fyrir sig. Fyrir utan þetta
er hleypt undan svokallaðri olíu-
skilju í verksmiðjunni á hverjum
degi og við það sleppur um 1 kíló
af ammoníaki út i loftið svo við
þetta má bæta um 365 kílóum svo
alls sleppir Áburðarverksmiðjan
rúmlega þremur tonnum af amm-
oníaki út í andrúmsloftið á
hverju ári.
„Við reynum eftir megni að
gæta þess að starfsemi verksmiðj-
unnar trufli ekki íbúana, sérstak-
lega síðan byggðin varð svona
þétt hérna í kring. Þannig gerð-
um við sérstakar ráðstafanir til
þess að draga úr hávaða nýlega."
Saltsýra eða ammoníak?
í kjölfar þeirra atburða sem að
framan er lýst rannsakaði HoU-
ustuvernd ríkisins aðstæður í
Gufunesi og var sett fram sú
kenning að það sem gerðist 30.
september hafi verið að heitt
ammoníak lenti saman við reyk
frá svartolíubruna en varaketill,
sem brennir svartolíu, var
einmitt í gangi þennan dag. Þegar
þetta gerist er líklegt að efna-
hvörf verði og ýmis önnur eitur-
efni geti myndast en einkum
ammoníaksúlfat. Stefán Einars-
son, starfsmaður Hollustuvernd-
ar, sagði Ingibjörgu Magnúsdótt-
ur að segja læknum að hún
myndi hafa andað að sér ammon-
íumsúlfati. í bréfi, sem Ólafur
Pétursson, yfirmaður mengunar-
deildar Hollustuverndar, ritar
undir og er dagsett í lok mai 1999
er þessi atburðarás talin líkleg.
Hann telur að hér hafi verið um
slys að ræða og hvetur til var-
kárni i framtíðinni.
Páll Höskuldsson framleiðslu-
stjóri taldi líklegt en ósannað að
þetta væri það sem gerst hefði.
Við þetta myndast ský sem er
mun kaldara en hreint ammoniak
og stígur ekki eins hratt upp og
inniheldur ammoníak og ammon-
íumsúlfat.
Einar Valur Ingimundarson
efnaverkfræðingur, með sérhæf-
ingu í umhverfismálum, sagði í
samtali við DV að sér þætti lík-
legast að Ingibjörg hefði orðið
fyrir mengunarsjokki og líklega
heföu ætandi efni önnur en amm-
oníak komið þar við sögu. Hann
taldi fráleitt að hún hefði andað
að sér ammoníumsúlfati en taldi
blöndu af saltpéturssýru og amm-
oníaki líklegri sökudólg.
-PÁÁ
Ammoníak er hættu-
legt eitur
sé þannig háttað að kostnaður af
gæslu hagsmuna hans í máli yrði
honum fyrirsjáanlega ofviða.
Þannig má líta svo á að í heimild til
gjafsóknar felist ákveðin viðurkenn-
ing á málatilbúnaði Ingibjargar.
Guðmundur Ingvi Sigurðsson,
lögfræðingur Ingibjargar, skrifaði
Áburðarverksmiðjunni í desember
1999 og leitaði eftir samningum um
greiðslu skaðabóta. Verksmiðjan
svaraði þeirri málaleitan að lokum í
júní 2000 með bréfi frá VÍS sem ann-
ast ábyrgðartryggingar verksmiöj-
unnar en þar er öllum bótakröfum
hafnað. Vísað er til þess að efnisleg-
ar rannsóknir sérfræðinga sem
styðji fullyrðingar um eitrunaráhrif
séu ekki fyrir hendi og því teljist
ósannað að um þau hafi verið að
ræða. Hafi Ingibjörg orðið fyrir eitr-
un telja þeir ósannað að ammon-
íakleki hafi valdið því.
„Mér finnst eins og ég sé fyrst
núna að öðlast baráttuþrek og ég sé
að vakna upp úr tveggja ára dái. Ég
hef alltaf reynt að horfa jákvætt á
lífið hvað sem á hefur gengið og
ætla mér líka að berjast til sigurs í
þessu máli,“ segir Ingibjörg.
„Við ætlum með þetta mál alla
leið og formleg kæra verður lögð
fram nú í september.“
Kröfur um tugi milljóna
Að sögn kunnugra er erfitt að
meta heilsutjón til fjár en í máli
eins og þessu er líklegt að krafist
verði bóta sem nema framreiknuö-
um tekjumissi til starfsloka. í tilfelli
Ingibjargar gæti sú upphæð auð-
veldlega hlaupið á 80-100 milljón-
um. En hver vill Ingibjörg að verði
lok þessa máls? Vill hún fá háar
skaðabætur sem nema tekjumissi
hennar til æviloka?
„Ég vil verksmiðjuna burt héðan.
Það nær ekki nokkurri átt að hún
skuli vera hér inni í miðri stórborg
ef svona atburðir eins og rændu mig
heilsunni gerast 10 sinnum á ári.
Ég reyni að draga fram lifið og
komast af á örorkubótunum sem ég
hef í dag. Áður en þetta gerðist
vann ég fyrir mér og var nýbúin að
koma mér upp úr töluverðum skuld-
um og sá fram á betra líf þegar þetta
gerðist. Ég vil helst fá heilsuna aft-
ur svo ég geti farið aftur út að
vinna.
Ég geri ekki ráð fyrir einu eða
neinu í þessu máli. Það væri ekki
gáfulegt. En ég veit ekkert hvaða
áhrif þetta á eftir að hafa á mína
heilsu og börnin mín eiga engan
annan að. Ég vil geta veitt þeim gott
uppeldi og gott heimili. Peningar
eru ekki allt í lífinu en þeir skipta
mann miklu máli þegar maður á lít-
ið af þeim. Ég legg fyrst og fremst út
í þessa baráttu fyrir börnin mín. Ef
ég fæ bætur þá er það hið besta mál
og verður til þess að ég get leyft mér
og bömunum mínum meira. Auð-
vitað mun ég fara fram a hæstu
skaða- og miskabætur því það á eng-
inn að geta komið svona fram við
annað fólk eins og mig i þessu til-
felli og mér finnst þessi framkoma
alveg til háborinnar skammar fyrir
okkur á höfuðborgarsvæðinu,"
segri Ingibjörg.
-PÁÁ
Ammoniak er notað mjög víða,
bæði á vinnustöðum og á heimil-
um. Það er notað sem kælimiðill í
fjölmörgum frystihúsum og það er
í algengum hreinlætisvörum, s.s.
rúðuúða sem fólk fægir gler og
spegla með.
Að sögn Helga Guðbergssonar,
yfirmanns atvinnusjúkdómadeild-
ar á Heilsuverndarstöð Reykjavík-
ur, eru engin þekkt langvarandi
skaðleg einkenni af innöndun
ammoníaks á heilsu manna, nema
það sé í svo miklum mæli að
skammtímaeitrunaráhrif komi
fram. Þótt ammoníak sé hættulegt
eitur er það almennt talið hættu-
laust í venjulegri umgengni. Einn
helsti kostur þessi þykir að þess
„Við vitum nákvæmlega ekkert
um þetta mál,“ sagði Haraldur
Haraldsson, stjórnarformaöur og
einn stærsti eigandi Áburðar-
verksmiðjunnar, í samtali við
DV. Áburðarverksmiðjan var
áður í eigu ríkisins en skipti
verður mjög fljótt vart í andrúms-
lofti ef einhver leki verður. Lyktin
verður nær óbærileg og veldur
sviða og óþægindum löngu áður en
mettunin nær þvi stigi að teljast
hættuleg heilsu manna.
Þarf ekki trúnaðarlækni?
Meðan Áburðarverksmiðjan var
í eigu ríkisins var grannt fylgst
með heilsufari starfsmanna og til
þess skipaður sérstakur trúnaðar-
læknir og gegndi Sigurður Helga-
son því starfi til skamms tíma.
Undir stjórn nýrra eigenda er eng-
inn trúnaðarlæknir starfandi og
að sagði Bjarni Kristjánsson, fram-
kvæmdastjóri verksmiðjunnar, í
formlega um eigendur í mars 1999
og er nú í eigu einkaaðila.
Málarekstur Ingibjargar snýst
um atburði sem áttu sér stað i tíð
fyrri eigenda verksmiðjunnar og
Haraldur sagði að ef til þess
kæmi teldi hann ótvírætt að nú-
samtali við DV að þess væri ekki
talin þörf.
1 varúðarleiðbeiningum með
ammoniaki segir orðrétt:
„Eitrað við innöndun. Mjög
hættulegt í snertingu við augu og
húð. Efnið er basískt og verkar
ætandi á augu, húð og slímhúðir.
Fljótandi ammoníak getur valdið
kalsárum. Gufa efnisins verkar
mjög ertandi á augu, öndunarfæri,
slímhimnur og húð. Innöndun get-
ur valdið sviða í öndunarfærum,
hnerra og hósta, krampa eða bólgu
í hálsi og andþrengslum. Ef meng-
un er mikil getur innöndun valdið
losti, meðvitundarleysi og
skemmdum í öndunarfærum."
-PÁÁ
verandi eigendur ættu endur-
kröfurétt á hendur fyrri eigend-
um, þ..e. ríkinu, ef greiða þyrfti
skaðabætur.
„Annars bíðum við bara eftir
því að okkur veröi birt kæran ef
af henni verður." -PÁÁ
Við vitum ekkert