Dagblaðið Vísir - DV - 16.09.2000, Blaðsíða 50

LAUGARDAGUR 16. SEPTEMBER 2000
? 58
Helgarblað
I>V
Sigurgeir Þorgrímsson sagnfræðingur, fyrsti umsjónarmað-
ur ættfræðisiðu DV, skildi eftir sig eina viðamestu rannsókn
um uppruna íslensku þjóðarinnar sem til er. Eftir að Sigurgeir
var ráðinn til ættfræðisíðunnar kom fljótlega í ljós hversu yf-
irgripsmikil þekking hans var. Yfirburðir hans fólust í því
hversu auðvelt hann átti með að tengja íslendinga frændsem-
isböndum og um leið að skýra hvernig ættfræðin hefur áhrif á
atburði í þjóðfélaginu sem öllum er hulið eftir venjulegum leið-
um, s.s. pólitík, peningum, hæfileikum eða stéttarvitund.
Um þessar mundir er að koma út á vegum Háskólaútgáfunn-
ar bók sem nefnist Framættir íslendinga og byggist á rann-
sóknum Sigurgeirs. I bókinni eru ættir og uppruni íslendinga
raktar í 1518 greinum langt aftm í aldir og þeir tengdir helstu
konungsfjölskyldum Evrópu. Skyldleika þjóðarinnar er þannig
háttað að flestir íslendingar eru skyldir í sjöunda lið og allir
örugglega í tólfta. Bókin er þannig upp byggð að það ætti að
vera leikur einn fyrir hvem sem er að rekja sjálfan sig til ein-
hvers ættingja og þá blasir framættin við.
Sigurgeir Þorgrímsson
- höfundur ritsins Framættir íslendinga
Sigurgeir Þorgrímsson BA, ættfræðingur og blaðamaður við DV.
Rit Sigurgeirs, Framættir íslendinga, ber vitni um afar víötækar
ættfræöirannsóknir á margvíslegum frumheimildum.
Ég minnist þess að hafa oft karp-
að við Sigurgeir heitinn um það,
hvort telja bæri ættfræði til visinda.
Ég var ekki alveg á því að gera
fræðigreininni svo hátt undir höfði
en Sigurgeir vildi veg ættfræðinnar
sem mestan. En heimurinn skiptist
ekki í háskóladeildir og vegir vís-
indanna eru ófyrirsjánlegir.
Fáir njóta eldanna...
Nú, rúmum átta árum eftir dauða
Sigurgeirs, hafa verið stofnuð ís-
lensk rannsóknarfyrirtæki sem era
að hasla sér völl á sviði læknavís-
inda. Gerðir hafa verið milljarða
samningar við erlend lyfjafyrirtæki
og íslenskir sérfræðingar sem áður
störfuðu i útlöndum flykkjast nú
heim til rannsóknarstarfa.
Ekki sér fyrir endann á þessu æv-
intýri sem gæti allt eins orðið að ís-
lenskri vísindabyltingu. En í öllu
fárinu vill það stundum gleymast að
ættfræðingar á borð við Sigurgeir
gerðu ævintýriö mögulegt. Án þess-
ara hæglátu manna sem sjaldnast
hafa fengið sómasamleg laun fyrir
sínar rannsóknir og aldrei neina
akademíska viðurkenngu væri eng-
in Islensk erfðagreining eða Urður
Verðandi Skuld.
Það er þvi gleðiefni að Háskóli ís-
lands skuli nú vera að gefa út höfuð-
rit Sigurgeirs, Framœttir íslend-
inga, og vel við hæfi að minnast
hans hér nokkram orðum nú þegar
ritið sér dagsins ljós.
Ættfræðingur af Guðs náð
Sigurgeir fæddist í Reykjavík 4.
nóvember 1943 og ólst upp í Hlíðun-
um. Hann fékk snemma áhuga á
ættfræði og var vart fermdur er
hann gerði þjóðina agndofa með
þekkingu sinni á ættfræði íslend-
ingasagna, Sturlungaaldar og Norð-
urlandakonunga í spurningaþáttum
Sveins Ásgeirssonar í ríkisútvarp-
inu.
Sigurgeir lauk landsprófi 1959,
stundaði nám við MR um skeið og
KÍ, lagði stund á sagnfræði við HÍ
og lauk þaöan BA-prófi vorið 1990.
Sigurgeir var rannsóknarmaður
við Rannsóknastofnun landbúnað-
arins á seinni helmingi sjöunda ára-
tugarins, starfaði fyrir Erfðafræði-
nefnd HÍ á Þjóðskjalasafni og Hag-
stofunni á fyrri hluta áttunda ára-
tugarins en sinnti lengst af sjálf-
stæðum ættfræðirannsóknum.
Sumarið 1987 hóf DV að birta af-
mælis- og ættfræðigreinar daglega.
Ritstjórar blaðsins réðu þá Sigur-
geir til starfa á ritstjómina þar sem
hann vann frá grunni hið
tröllaukna gagnasafn DV um ættir
íslenskra einstaklinga. Með því af-
reki sannaði hann að hann hafði
ótrúlega yfirsýn yflr íslenskar ættir,
allt frá síðustu kynslóðum, þó sér-
svið hans lægi fyrst og fremst á
sviði miðaldaætta.
Hann veiktist alvarlega 1991 og
lést af völdum veikindanna 8. júlí
1992.
Beethoven og pönkararnir
Það vakti óneitanlega nokkra at-
hygli meðal blaðamanna DV er Sig-
urgeir hóf þar störf sumarið 1987.
Hugmyndin um ættfræðing á frétta-
stofu er óneitanlega svolítið súrreal-
ísk enda var þá óvíst með öllu hvort
nokkur lifandi manneskja sem ekki
er kleyfhugi gæti haft áhuga og vit
á hvoru tveggja í senn, ættfræði og
blaðamennsku.
Það átti líka eftir að koma í ljós
hvernig Sigurgeir rækist í lest með
tímahröktum, keðjureykjandi blaða-
mönnum sem gjarnan enduðu vik-
una á því að kæla sig niður með
nokkrum tvöföldum á Gauki á
Stöng. Sigurgeir var hins vegar ein-
dreginn bindindismaður á vín og tó-
bak og í þokkabót stórritari Stór-
stúku íslands. Hér gat því allt eins
stefnt í dramatískt uppgjör milli
klassískra gilda og ærustu nútím-
ans.
Sumarið 1987
Við þessar aðstæður komu mann-
kostir Sigurgeirs vel í ljós. Hann
gerði ófrávikjanlega kröfu um að fá
að vinna verk sín vel og lagði oft á
sig ómælda vinnu í þvi skyni.
Samskipti hans við aðra blaða-
menn urðu ekki einungis hnökra-
laus. Hann varð hvers manns hug-
ljúfi og auk þess hrókur alls fagnað-
ar þegar svo bar undir, þvi félags-
lyndari maður var vandfundinn.
Varla komu saman tveir blaöamenn
DV utan vinnutíma án þess að Sig-
urgeir væri þar mættur með bros á
vör. Hann slóst gjaman í för með
harðsvíruðustu fréttahaukum blaðs-
ins er þeir röltu niður á Gauk á
Stöng á fóstudagskvöldum. Sigur-
geir pEUitaði sér þá kaffi og kærði
sig kollóttan um þaö hvað, eða
hvemig, aðrir væru að drekka.
Sigurgeir var ötull félagsmála-
maður, m.a. formaður íþróttafélags
fatlaðra í Reykjavík. Hann var
ágætur söngmaður og söng m.a.
með Fíharmóníukómum, víðlesinn
og víðsýnn og áhugasamur um allt
milli himins og jarðar.
Til er ágæt þumalputtaregla til að
þekkja þá úr sem lengst hafa unnið
á ritstjóm DV. Þegar tveir slíkir
taka tal saman byrja þeir gjaman
samræðumar eitthvað á þessa leið:
„Manstu sumarið 1987 þegar Sigur-
geir byijaði með ættfræðina?“
Viðamesta framættatal sem
komið hefur út á íslandi
- sumar tengingarnar nokkuð djarfar, segir Theodór Árnason ritstjóri
Theodór Árnason,
verkfræðingur og ætt-
fræðigrúskari, er rit-
stjóri bókarinnar
Framættir íslendinga.
Theodór segist hafa
komið að bókinni á
seinni stigum vinnsl-
unnar. „Guðlaugur
Tryggvi Karlsson leitaði
til mín og bað mig um
að ritstýra bókinni og
þar sem ég kannaðist
vel við Sigurgeir heitinn
fannst mér sjálfsagt að
gera það. Ég er búinn að
grúska í ættfræði frá
því ég var unglingur,
eða í rúm sextíu ár. Þeg-
ar ég tók við verkinu
var búið að breyta um
uppsetningarkerfi. Kerf-
ið sem Sigurgeir notaði
hentar illa fyrir hinn al-
menna lesanda og er
frekar ætlað ættfræði-
grúskurum. Mitt
hluverk var því aðallega
að yfirfara texta og sam-
ræma og svo sá ég
einnig um allar tilvísan-
ir. Ég sá einnig að hluta
til um uppsetningu og
frágang bókarinnar."
Theodór Arnason, verkfræðingur og ritstjóri
Ég er búinn aö grúska í ættfræöi frá því ég var unglingur, eöa i rúm sextíu ár.
Sumt byggt á ættarteng-
ingum
„Sigurgeir safnaði gríðarlegu
magni upplýsinga um framættir
íslendinga. Sumt af þvi er byggt á
rituðum heimildum en annað á
ættartengingum þar sem farið er
eftir líkindum á skyldleika. Þetta
er líklega viðamesta framættatal
sem komið hefur út hér á landi til
þessa. Það eru reyndar deildar
meiningar um sumar tengingarn-
ar í bókinni. Sigurgeir var mjög
hrifinn af Steini Dofra ættfræð-
ingi en hann hefur verið umdeild-
ur vegna djarfra tenginga og svo
geta verið fleiri en ein leið í ætt-
artengingum og ekki allir sam-
mála aðferðinni sem Sigurgeir
notaði. Þegar um er að ræða jafn
víðtækt framættatal og hér um
ræðir er ekki annað hægt en að
byggja á tengingum þegar rituð-
um heimildum sleppir en því
miður eru slíkar tengingar ekki
alltaf ábyggilegar.
í bókinni er gengið út frá karl-
legg Guðlaugs Tryggva Karlsson-
ar hagfræðings eins langt og
hægt er, eða í 1518 ættleggi. Ýmis-
legt sérkennilegt kemur fram,
eins og í 23. grein þar sem fjallað
er um framætt Bjarna Jónssonar
á Mælifelli. Það gengu ýmsar sög-
ur um faðerni hans og í bókinni
er fullyrt að hann sé launsonur
Bjarna Halldórssonar, sýslu-
manns á Þingeyrum. Sigurgeir
rekur framætt Bjarna út í æsar
en yfirleitt er sneitt hjá slikum
sögnum nú á dögum.“
Tengir íslendinga her-
togaætt Póliands
„Sigurgeir fer víða í rakningu
sinni. Hann rekur ættir tíl land-
námsmanna, þjóðkunnra persóna
og ýmissa konungs- og höfðingja-
ætta á Norðurlöndum. Hann teng-
ir þær síðan konungsættum í
Frakklandi, Ítalíu, Englandi og
hertogaætt Póllands. Þá tengir
hann Islendinga við írskar kon-
ungsættir sem hafa þá sérstöðu
að sumar ættir þeirra eru raktar
aftur fyrir Krists burð.
Ég gerði nokkrar athugasemdir
við tengingar Sigurgeirs og setti
þær í sviga. Athugasemdirnar
breyta þó á engan hátt heildar-
svip verksins. Framættir Islend-
inga eru Sigurgeiri til sóma og
fer vel á því að halda minningu
hans á lofti með útgáfu bókarinn-
ar.“
-Kip