Dagblaðið Vísir - DV - 05.10.2002, Blaðsíða 10

Útgáfufélag: Útgáfufélagiö DV ehf.
Framkvæmdafttjóri: Hjalti Jónsson
A&alrltstjóri: Óli Björn Kárason
Ritfttjóri: Sigmundur Ernir Rúnarsson
Aðstoðarrítstjóri: Jónas Haraldsson
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaóaafgreiösla, áskrift:
Skaftahlíð 24,105 Rvik, siml: 550 5000
Fax: Auglýsingar: 550 5727 - Ritstjórn: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5749
Rltstjóm: ritstjorn@dv.is - Auglýsingar: auglysingar@dv.is. - Dreifing: dreifing@dv.is
Akuroyri: Kaupvangsstræti 1, sími: 462 5000, fax: 462 5001
Setning og umbrot: Útgáfuféiagiö DV ehf.
Plötugerð og prentun: Árvakur hf.
DV áskilur sér rétt til aö birta aösent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
DV greiðir ekki viðmælendum fýrir viðtöl viö þá eða fyrir myndbirtingar af þeim.
í spennitreyju
Kaup Eimskips á meirihluta
hlutabréfa í Haraldi Böövarssyni
hf. eru gott dæmi um hvernig, þrátt
fyrir allt, stöðugt er leitaö leiða inn-
an sjávarútvegsins til aukinnar
hagræðingar - til aukinnar verð-
mætasköpunar. Með kaupunum
verður til samsteypa þriggja sjávar-
útvegsfyrirtækja, Haraldar Böðvarssonar, Utgerðarfélags Ak-
ureyringa og Skagstrendings, sem verður stærsta sjávarút-
vegsfyrirtæki landsins. En þegar í upphafi er ljóst að mögu-
leikar fyrirtækisins til frekari framsóknar hér á landi eru
takmarkaðir vegna furðulegra laga.
Ótrúleg gerjun hefur verið í íslenskum sjávarútvegi síðasta
hálfan annan áratug. Breytingarnar hafa verið örar og á
stundum sársaukafullar fyrir einstaklinga og heilu byggðar-
lögin. Viðleitni sjávarútvegsfyrirtækja hefur öll miðað að því
að ná fram hagkvæmari rekstri svo hægt sé að reka útgerð-
ar- og fiskvinnslufyrirtæki með hagnaði án afskipta stjórn-
valda. Þrennt hefur skipt mestu í framsókn sjávarútvegsfyr-
irtækjanna. í fyrsta lagi kvótakerfið, í öðru lagi aukið frjáls-
ræði á fjármálamarkaði og þróun hlutabréfamarkaðar og í
þriðja lagi hafa komið fram á sviðið stjórnendur sem hafa
haft framsýni, hæfileika og getu til að nýta sér tækifærin.
Skipulag fiskveiða hefur lengi verið pólitískt þrætuepli hér
á landi þó deilurnar hafi verið lagðar til hliðar um sinn. Upp-
boðsmarkaður stjórnmálanna mun hins vegar sjá til þess að
þær deilur blossi upp að nýju. Og þeir sem eiga allt sitt und-
ir sjávarútvegi, og þá ekki síst landsbyggðin, munu átta sig á
því að búið er að setja atvinnugreinina í spennitreyju. Með
fráleitum reglum verður komið i veg fyrir eðlilega hagræð-
ingu og aukna verðmætasköpun. Árið 1998 var sett í lög
ákveðið hámark á aflahlutdeild fiskiskipa í eigu sömu eða
tengdra aðila. Og jafnvel þó núverandi sjávarútvegsráðherra
hafi beitt sér fyrir auknu svigrúmi er ljóst að möguleikar
sjávarútvegsfyrirtækja eru skertir. Fáar atvinnugreinar búa
við meiri þvinganir og hömlur en sjávarútvegurinn.
Forystumenn innan sjávarútvegsins höfðu engan skilning
á þeirri hættu sem var samfara þvi að setja atvinnugreininni
skorður af þessu tagi. Þvert á móti töldu þeir sér trú um að
með þeim væri verið að „kaupa“ sjávarútveginn frá auðlinda-
gjaidi. Annað hefur komið á daginn. Niðurstaðan er sú að
samkeppnishæfni sjávarútvegs, hvort heldur er um vinnuafl
eða fjármagn, hefur verið stórkostlega skert.
í leiðara DV í apríl síðastliðnum var fjallað um nýsam-
þykkt lög um veiðileyfagjald, sem ríkisstjórn Sjáifstæðis-
flokks og Framsóknarflokks beitti sér fyrir að yrðu sett. Þar
var bent á að hugmyndafræðin að baki lagasetningunni
byggði á hugmyndum um óeðlileg afskipti rikisins af atvinnu-
lífinu og aukinn hlut þess í efnahagslífinu: „Lögin um veiði-
leyfagjaldið tryggja ríkinu stærri sneið af kökunni sem lands-
menn allir taka þátt í að baka og stærsti hluti sneiðarinnar
verður tekinn af landsbyggðinni. Og það er blekking að halda
því fram að slíkt skapi aukna sátt í þjóðfélaginu. Þegar fram
líða stundir munu dreifbýlingar vakna upp af vondum
draumi. Þeir sem fagna veiðileyfagjaldinu geta talið sjálfum
sér trú um að upptaka „hóflegs" gjalds horfi til framfara, en
þeir misskilja eðli allrar skattheimtu. Þegar fram líða stund-
ir verður hófsemdin græðginni að bráð. Fyrir stjórnmála-
menn verður auðveldast að auka skattheimtu af þessu tagi
frekar en hækka aðra skatta.“
Vonandi munu kaup Eimskips á Haraldi Böðvarssyni hf.
leiða til þess að ólögin um hámarksaflahlutdeiid verði endur-
skoðuð þannig að fyrirtækjum í sjávarútvegi verði gefið svig-
rúm til frekari sóknar. Fráleitt er að leggja sérstakan skatt á
eina atvinnugrein en um leið setja hana í spennitreyju til að
takmarka möguleika hennar til að standa undir hinum sér-
staka skatti. Óli Björn Kárason
LAUGARDAGUR 5. OKTÓBER 2002
•nv
Detroit-bréf
• Sigmundur Ernir
Rúnarsson
ritstjóri
Ritstjórnarbréf
David Turfy er maöur á besta aldri
sem hefur alla sína tíð búið í Michigan-
ríki við vötnin miklu í Bandaríkjunum.
Hann hefur lengst af búið í bænum
Dearbom sem er einn af mörgum ná-
grannabæjum Detroit, fjölmennasta
svæðis ríkisins. Vitaskuld talar hann
ensku eins og hver annar Ameríku-
maður og allt í fari hans og háttum
bendir ótvírætt til þess að hann sé skil-
getið afkvæmi stóra draumsins í vestri.
Og velgengni Turfys verður best lýst
með því að hann bauð sig fram til
Bandaríkjaþings á síðasta ári, fullur
metnaðar.
Lengi framan af kosningabaráttunni
leit út fyrir að Turfy myndi bera góðan
sigur úr býtum í viðureign við and-
stæðing sinn. Málflutningur hans þótti
allt í senn höfða til innfæddra og að-
fluttra, íhaldssamra sem fijálslyndra.
Hann var einfaldlega „maður fólksins"
eins og auglýsingaskiltin höfðu á orði
og án nokkurrar áreynslu eða tilþrifa-
mikilla svipbrigða náði hann til fólks-
ins eins og dagur nær nóttu. Svo kom
ellefti september. Andstæðingur Turfys
beið ekki boðanna. Og hrærði tiifinn-
ingar fólks.
Varla Ameríkani
Skyndilega var Turfy ekki lengur
einn á meðal annarra. Og ekki lengur
venjulegur frambjóðandi. Hann var
„varla Ameríkani". Hann var arabi. Og
I raun og sann kom það mörgum á
óvart. Ekkert í fari hans benti til ann-
ars en hann væri „venjulegur Banda-
ríkjamaður" svo vitnað sé í blaðafregn-
ir af máli hans. Útlit hans var eins bjart
og gengur og gerist á meðal hvítra
manna. Hárið fjóst og augun blá. Sum-
sé þvert á þá imynd sem stjómvöld og
fjölmiðlar drógu upp af andstæðingi
Bandaríkjanna í einni sviphendingu.
Eftir ellefta september á síðasta ári,
mánuði fyrir kosningar til Bandaríkja-
þings, var David Turfy ekki lengur
venjulegur amerískur frambjóðandi.
Andstæðingur hans ærði óstöðugan al-
menning og benti óspart á uppruna
Turfys. Hann væri ekkert „annað en
ótíndur arabi“ svo enn sé vitnað til
blaðafregna aðeins örfáum vikum eftir
árásimar sem drápu meira en 3000
manns. Og málflutningurinn dugði.
Hann hreif. Á kjördegi kom í Ijós að
venjulegir kjósendur vildu fremur
„venjulegan frambjóðanda" en mann af
„öðrum siðum“.
Óvenjulegur bær
Heimabær Turfys, Dearbom, er
vissulega óvenjulegur. Hvergi í Banda-
ríkjunum er hlutfall araba jafnhátt
meðal bæjaríbúa og einmitt í þessum
þæga svefhbæ vestur af Detroit. Einn af
hverjum þremur íbúum bæjarins er af
arabískum uppruna, þar af flestir af
fyrstu kynslóð innflytjenda. David
Turfy er af annarri kynslóð araba á
staðnum, stoltur af slóðum forfeðra
sinna en engu síður af fæðingarlandi
sínu. Unun er að heyra hann tala máli
fólksins sem farið hefur vestur og fund-
ið þar svigrúm til athafna.
Turfy er einn af fjölmörgum Banda-
ríkjamönnum af arabiskum uppruna
sem falla ekki vel inn á þá einfóldu
mynd sem dregin hefur verið upp af
aröbum á síðustu árum. Hann er gott
dæmi þess að arabar geta verið jafti
ólíkir útlits og íslendingur og Albani,
þótt báðir búi í sömu álfu. Hann er til
vitnis um það að um arabalöndin hafa
legið krossgötur ólíkra menningar-
strauma um aldir. Hann er ekki einasta
ljós yflrlitum heldur gengur hann um í
hefðbundnum jakkafótum innfæddra
Ameríkana og ekur um á heimagerðum
Chrysler.
Vesturlandabúum er
gjamt að draga upp ein-
faldar myndir af íbúum
heilu álfanna, ekki síst
Afríkubúum sunnan Sa-
hara og aröbum.
Alhæfingar nm araba
Skrifari þessa pistils átti þess kost að
hitta einn af helstu talsmönnum banda-
ríska Arabaráðsins á ferð sinni um
Bandaríkin á dögunum. Sá maður
mætti til fundarins jafn vestrænn í
klæðaburði og David Turfy mætti kjós-
endum sínum á siðasta ári. Ekkert í
fari talsmannsins benti til þess að þar
færi „hefðbundinn arabi“. Augun voru
vissulega brún, en hörundið var ljóst
og hárið skolleitt. Harm kvaðst vera frá
Sýrlandi, vel blandaður vestrinu eftir
eilífar krossfarir Evrópubúa yfir land
sitt og þjóð á öldum áður.
Talsmaðurinn var greinilega þreytt-
ur á innihaldsrýrum alhæfingum um
araba. Og skal nokkum undra. Vestur-
landabúum er gjamt að draga upp ein-
faldar myndir af íbúum heilu álfanna,
ekki síst Afríkubúum sunnan Sahara
og aröbum. Og eftir atburðina ellefta
september hefur imynd araba í hugum
margra Vesturlandabúa versnað til
muna. Fátt skelfir þá meira en myndir
af ungum og illa rökuðum mönnum
með slæður um höfuð sér sem horfa
flóttalega í myndavélina. Og fólk leggur
kynþáttinn á minnið.
Arababærinn Dearbom
Það em sjö milljónir manna af arab-
ískum uppruna f Bandaríkjunum, æði
margir í Michigan. Fjölmargir þeirra
bera þess merki að vera múslímar og
trúir uppruna sínum. Á göngu um
„arababæinn“ Dearbom flökta augun á
milli slæðna og kufla, pilsa og galla-
buxna. í stóra verslunarmiðstöðinni
við bilasafn Henrys Ford em fleiri ung-
lingsstúlkur með slæður um hárið en
þær hinar með teygju í tagli. Og jafnvel
konan sem afgreiðir ilmvötnin finu er í
kufli frá hvirfli til ilja. Undarleg mynd
í einstökum bæ.
Talsmaður arabasamfélagsins segir
að ellefti september hafi haft mikil
áhrif á sitt fólk í vesturheimi. Arabar
séu í eðli sínu fremur hlédrægir og vilji
gjaman vera einir með sjálfum sér og
árásimar á New York og Washington
hafi ekki dregið úr þeim einkennum.
Fólk sé varara um sig en áður, ófram-
fæmara og ekki laust við að margir
arabar skammist sín fyrir uppruna
sinn í ljósi atburðanna fyrir ári. Nokk-
uð beri á því að fólk reyni að breyta eða
stytta arabísk nöfn sín og þá sé greini-
legt að færri arabar klæða sig að sínum
sið.
Kaffihús Osama
Sumir arabar láta sér þó fátt um
finnast. Inni f miðju landi, í smábæ i
Missouri-ríki, stendur reffilegur maður
á bak við afgreiðsluborð og sinnir ósk-
um viðskiptavina sinna sem eru sólgn-
ir i arabískt kaffi. Kaffihús hans er fast-
ur samkomustaður nemenda og kenn-
ara við háskólann í Missouri. Staður-
inn ber nafnið Osama’s. Vertinn segir
bjánalegt að vera að skipta um nafn á
staðnum vegna einhvers brjálæðings
úti í heimi sem beri sama nafn. í sínu
nágrenni komi kaffi fyrst upp í hugann
þegar fólk heyri nafnið Osama.
Og vertinn, sem er nokkuð óðamála
á milli þess sem hann malar baunir
ofan í kúnna sina, segir að viðast hvar
í Bandaríkjunum týnist arabar í mann-
fjöldanum. Fólk sem búi í Ameríku sé
svo vant að horfa upp á ólíkar siðvenj-
ur og duttlunga fólks úr öllum homum
að það kippi sér ekki upp við enn einn
búninginn við borðið. Og svo bendir
hann fingri á skiltið með naftii staöar-
ins. „Varla skiptir fólk sem heitir Adolf
eða Josef að fomafni um nafn sitt við
lestur mannkynssögunnar!" Og svo
dillar hann sínum ráma hlátri.
Ólíkar siðvenjur
Talsmaður Arabaráðsins í Detroit
segist helst óttast að arabar verði allir
steyptir í sama mót eftir atburðina ell-
efta september. Það verði til ein og
sama myndin af aröbum í hugum fólks.
Nú reyni verulega á samfélag araba í
Ameríku. Það sé tímabært að þeir
minni á fjölbreytta menningu sína og
ólíkar siðvenjur frá einu svæði araba
til annars og leyfl öðrum landsmönn-
um að skyggnast inn i menningarheim
þeirra. Arabar séu alls kyns fólk af
ýmsum trúarbrögðum. Sjálfur sé hann
kristinnar trúar og hafi ailtaf verið.
Þegar talsmaðurinn er spurður um
Osama bin Laden hnussar í honum.
Hann segir hann ótíndan glæpamann
sem svívirði trúarbrögð múslíma.
Margir haldi að bin Laden hafi verið
þekktur á meðal araba fyrir ellefta sept-
ember, en svo hafi ekki verið. Hann
hafi verið „nobody". Og sem betur fer
hafi heiminum farið það mikið fram frá
því á hryðjuverkaárum Carlosar á átt-
unda og níunda áratugnum að engiim
vilji lengur bera ábyrgð á þessum iil-
mennum og veita þeim húsaskjól. Hafi
Osama verið „nobody" verði hann það
áfram.