Dagblaðið Vísir - DV - 05.10.2002, Qupperneq 34

HelQctrblacf DV LAUGARDAGUR 5. OKTÓBER 2002
LAUGARDAGUR 5. OKTÓBER 2002
Helgarblctci I> V
úrlega sér hluti til ýmissa manna sem gera það að
verkum að maður myndi ekki sjálfur vilja binda
trúss sitt við viðkomandi. Það eru ekki endilega
þessir menn sérstaklega umfram aðra, það eru fleiri
menn í þjóðfélaginu. Maður hefur gætt sín á ákveðnu
fólki allt frá því maður var barn. Maður sá til þess,
skólafélaga og annarra, þeir notuðu óvönduð meðul
og þá sneiddi maður hjá slíku fólki. Það held ég að
flest heiðarlegt fólk vilji gera.“
Viðskiptafélagi Jóns Ólafssonar, Sigurður G.
Guðjónsson, hefur ítrekað haft uppi opinberar
ásakanir um að Sjálfstæðisflokkurinn hafi lagt
stein í götu Norðurljósa með óeðlilegum hætti.
Hvað finnst þér um þessar ásakanir og er eitt-
hvað hæft í þeim?
„Sigurður G. Guðjónsson er svo lánsamur að hann
hefur dóm frá tveimur hæstaréttardómurum - dóm
sem er sennilega einsdæmi í veröldinni allri - um að
hann megi bera óhróður og ósannindi út um menn
og þurfi ekki að sanna það ef hann hefur mikið fyr-
ir því. Ég leiði mann með slík réttindi algjörlega hjá
mér. En hann notfærir sér þau alveg til fulls, atar
menn auri í skjóli þessa undarlega dóms þessara
tveggja dómara Hæstaréttar."
Ellefu ár íStjórnarráðinu eru langur tími en Dai/íð Oddssgni finnst hann samt enn
vera ímiðju kafi. Þótt hann seqist sannfærður um að innleiðinq lögmála
markaðarins hafi orðið til qóðs líkar honum ekki alltsem hann sér ííslensku
viðskiptalífi. Hann qerir qrein fyrir þvíhér oq lætur stjórnarandstöðuna heyra það í
leiðinni.
Byrjum á því sem þú lagðir megináherslu á í
stefnuræðunni í vikunni, efnahagsmálunum.
Finnst þér ekki að ástandiö hérna í fyrra og
árið þar áður hafi verið orðið alvarlegt?
„Jú, ef það hefði verið viðvarandi þá hefði það ver-
ið mjög alvarlegt vegna þess að viðskiptahallann sem
spáð var að yrði kannski 70-80 milljarða yfir fimm
ára tímabil þarf einhvern veginn að fjármagna og
það hefði ekkert verið létt.
Reyndar var það almennt viðurkennt að þessi við-
skiptahalli var af öðrum rótum runninn en forðum
tið. Áður fyrr var það ríkið sem kynti undir slíkum
viðskiptahalla. Nú voru það aftur einstaklingar,
bankar og fyrirtæki sem gerðu það með sínum fjár-
festingum og lántökum.
Ég hef haft trú á því að almennt væru menn á
markaði ekki að taka lán til lengri tíma sem ekkert
vit væri i. Það er frekar að misvitrir stjórnmála-
menn hafi kannski í gamla daga verið að kaupa sér
atkvæði eða vinsemd, kannski í misskilinni vinsemd
við þjóðina tekið erlend lán fyrir óarðbærum fjár-
festingum. Það höfum við ekki verið að gera. Við
höfum verið að borga niður lánin. Þannig að ég var
sannfærður um aö sveigjanleikinn sem búið er að
skapa í íslensku þjóðlífi myndi gera
okkur kleift að jafna þetta hratt.
Auðvitað var þetta erfitt. Sérstak-
lega það - sem menn áttuðu sig á
fyrir nokkrum árum - að bankarnir
voru víðast hvar að fjármágna sig
með skammtímalánum. Þetta var í
öllu bankakerfinu, en ég held að
flestir bankarnir hafi haldið að hin-
ir væru með langtímalán en þeir
sjálfir einir með skammtímalánin.
Að því leyti til hefði getað komið hér
upp mexíkóskt ástand og efnahags-
ástandið orðið verra en það raun-
verulega var af því að erlendir aðilar hefðu orðiö
hræddir og hætt að framlengja skammtímalán. Það
hefði orðið mikið vandamál.
Á þessu var tekið, hljóðlega, meðal annars í sam-
ráði við Seðlabankann og bankana, þetta hlutfall lag-
aðist og er núna í lagi.“
Þú mótmæltir hrakspám kröftuglega. Varst
þú alveg sannfærður um að úr þessu myndi
rætast, eða settirðu kannski upp sólgleraugun
margumtöluðu til þess að stappa stáli í fólk og
„tala ástandið upp“?
„Ég hef enga trú á því að hægt sé að tala svona lag-
að upp til lengri tíma. Ég held að hægt sé að tala
hlutina upp og niður til skemmri tíma - í viku, mán-
uð eða kannski eitt misseri. En síðan tekur veruleik-
inn við. Ef ég hefði verið að tala einhverja hluti upp
án þess að hafa innistæðu hefði ég bara staðið
berrassaður eftir fáeina mánuði.
Hins vegar fór ég hart á móti þeim sem voru að
tala efnahagslífið niöur því þó að slíkt ætti aðeins að
virka til skamms tíma - ef kerfið er sterkt þá jafnar
það sig - er það afar dýrt. Misseri í misskilinni nið-
ursveiflu er mjög dýrt.
Það voru hér mjög margir, og
stundum þeir sem síst skyldi, sem
voru með hrikalegar spár. Ég held
að enginn þeirra, að minnsta kosti
ekki hagfræðingarnir, hafi gert þetta
af ásettu ráði heldur hafi bara verið
með vitlaust forrit í kerfinu. Þeir
voru með gamla forritið; Spárnar
voru nú ekki vísindalegri en það. En
það hafði bara svo margt breyst.
Eins og ég segi: það voru aðrir aðil-
ar að stofna til þessa viðskiptahalla,
sveigjanleikinn var meiri
„Það voru hér mjög margir,
og stundum þeir sem sfst
skyldi, sem voru með hrika-
legar spár. Ég held að eng-
inn þeirra, að minnsta
kosti ekki hagfræðingarn-
ir, hafi gert þetta af ásettu
ráði heldur hafi bara verið
með vitlaust forrit í kerf-
inu. Þeir voru með gamla
forritið.“
hefur skipt mjög miklu máli. Ég er sannfærður um
að þetta hefur verið afar gott fyrir íslenskt efnahags-
líf.
Það þýðir ekki að maður hafi
ekki séð að sumir hafa reynt að
misnota það frelsi sem fengið er.
Það er alltaf gert.
Ég kenndi einn vetur í Verzl-
unarskólanum - mér til mikillar
ánægju - og ég reyndi að hafa
þægilegt andrúmsloft í bekkjun-
um þar sem ég kenndi. En það
voru tveir eða þrír sem kannski
ætluðu að notfæra sér það and-
rúmsloft til þess að spilla fyrir
öðrum. Þá lamdi ég þá alveg
leiftursnöggt í hausinn. Ekki að ég hefði gaman af
því heldur vegna þess að þeir voru að skemma fyrir
hinum og eyðileggja fyrir þessari stemningu. Ég
lamdi ekki allan bekkinn í hausinn hins vegar. Það
gera sumir - og það hefur verið tilhneiging til þess á
íslandi að ef til dæmis einhver not-
færði sér einhverja holu í skattkerf-
inu þá voru allir hinir skattgreiðend-
urnir, 99,9%, lamdir i hausinn af
þessu tilefni og gert erfiðara fyrir.
Það á ekki að gera. Það á að lemja við-
komandi í hausinn."
„Óskrifuðu reglurnar hafa ekki
haft þann sess sem þær hafa í
þroskuðu markaðsþjóðfélagi, þar
sem allir taka á þeim sem misnota
frelsið. Þar tekur allt heila kerfið
á þeim, líka aðrir í viðskiptalífinu.
Hér segja menn: Assgoti eru þeir
sniðugir, þessir og hinir, að græða
svona rosalega mikla peninga á
svikum og slíkum hlutum, kannski
skattsvikum og öðru slíku.“
„Ég kenndi einn vetur f
Verzlunarskólanum - mér
til mikillar ánægju - og ég
reyndi að hafa þægilegt
andrúmsloft í bekkjunum
sem ég kenndi. En það voru
tveir eða þrír sem kannski
aetluðu að notfæra sér það
andrúmsloft til þess að
spilla fyrir öðrum. Þá lamdi
ég þá alveg leiftursnöggt í
hausinn."
bankakerf-
ið var opnara, við vorum að fjárfesta
erlendis og svo framvegis. í öðru lagi
hefur sjávarútvegurinn - sem við töl-
um alltaf um að sé svo einhæfur -
breyst. Það eru ekki endilega erfið-
leikar í öllum sjávarútvegi eins og
áður var. Þú getur haft góða stöðu í
einni deild sjávarútvegsins og lakari í
annarri. Sumir byggja á uppsjávar-
fiski en aðrir ekki og svo framvegis.
Þannig að ég átti ekki von á því að
gamla forritiö ætti við.“
Þú hefur í stjórnartíð þinni unnið að því að
leyfa lögmálum hins frjálsa markaðar að njóta
sín í meira mæli í íslensku viðskiptalífi. Ertu
sáttur við hvernig til hefur tekist?
„Ég er það í öllum meginatriðum. Ég er sannfærð-
ur um það aö eftir því sem hönd ríkisins fer af hlut-
um þar sem hönd ríkisins á ekki að vera þá verður
miklu meiri fjölbreytni, miklu meiri dirfska og
meira frumkvæði sem fær að njóta sín. Menn þurfa
þá ekki að taka á sig óþarfa krók til stjórnmálamann-
anna. Aukinn hraði, svigrúm, frumkvæði og ábyrgð
Þú hefur einmitt stundum gagn-
rýnt fyrirtæki og kaupsýslumenn
býsna harðlega. Kaupþing og
Orca-hópurinn eru tvö dæmi.
Finnst þér almennt að menn hafi
ekki höndlað þetta frelsi nægilega vel? Finnst
þér að þú haflr leyst úr læðingi einhverja
krafta sem þér líkar ekki?
„Maður hefur það svona á tilfinningunni og sér
kannski dæmi þess. Sumt þykist maður vita án þess
að geta sannað það, sumt kannski sannast einn góð-
an veöurdag eins og gengur - upp komast svik um
síðir var sagt í gamla daga og gildir enn.
Manni sýnist að sumir hafi gengið svolítið frek-
lega um frelsið og verið ósvífnir. Óskrifuðu reglurn-
ar hafa ekki haft þann sess sem þær hafa í þroskuðu
markaðsþjóðfélagi, þar sem allir taka á þeim sem
misnota frelsið. Þar tekur allt heila kerfið á þeim,
líka aðrir í viðskiptalífinu. Hér segja menn: Assgoti
eru þeir sniöugir, þessir og hinir, að græða svona
rosalega mikla.peninga á svikum og slíkum hlutum,
kannski skattsvikum og öðru slíku. Þetta eru vaxtar-
verkir opins kerfis - og það er betra að hafa þá vaxt-
arverki en lokað kerfi.“
Nú hef ég engin orðrétt ummæli við höndina,
en ég held aö það sé tilfinning margra að þér sé
í nöp við ýmsa kaupsýslumenn á borð viö Jón
Ásgeir Jóhannesson og Jón Ólafsson. Er það
svo?
„Ég stjórnast ekki af neinu slíku. En maður nátt-
Gagnrýnin á Orca-hópinn var ekki síst til
komin vegna áherslu stjórnvalda á dreifða eign-
araðild, þ.e. að enginn einn ætti of stóran hlut í
FBA. Núna er hins vegar leitað að kjölfestufjár-
festum til að eignast stóra hluti, fyrst í Lands-
símanum og svo í ríkisbönkunum. Hefur orðið
stefnubreyting?
„Ekki vil ég nú segja það. Hins vegar höfum við
séð að það gengur misjafnlega að halda hlutum í
dreifðri eignaraðild þegar fram í sækir. Menn fara
fram hjá því með misheilögum eða vanheilögum
bandalögum sín á milli, sem er kannski lakara því
það er ekki eins gegnsætt og þegar einhver einn á
töluverðan hlut.
Stjórnvöld geta haft leiðbeinandi stýringu á þessu
í upphafi en það fer fljótlega í það far að þau hafa
ekkert með það að gera. I mínum huga þurfa menn
að eyða litlum tíma í að reyna að stýra slíkum hlut-
um þvi að fljótlega sleppum við hendinni af þessu
öllu saman og þá fer það bara sinn veg og enginn
spyr okkur um leyfi - sem betur
fer.
Alls staðar í heiminum eru mis-
munandi sjónarmið um þessi efni.
Sums staðar gagnvart bönkum, í
Bandaríkjunum gagnvart eignar-
haldi á fjölmiðlum, hjá okkur gagn-
vart erlendum aðilum í sjávarút-
vegsfyrirtækjum og svo framvegis.
Þannig að það gilda mismunandi
sjónarmið og þú getur ekki sett
einn ramma sem liggur utan um
þetta allt.
Varðandi bankana var það hins
vegar hugsunin - sem ekki gekk eftir þótt við reynd-
um það - að reyna að ná erlendu fé inn í bankana og
raunar Símann líka. Þá vorum við að hugsa um að
styrkja gengið. Nú hefur það styrkst og þess vegna er
kannski ekki eins brýnt fyrir okkur og áður að fá
peninga inn með þessum hætti, en það er þó alltaf
gott.“
Hefur slagurinn um almennt viðhorf til
einkavæðingar gengið betur en þú bjóst við?
„Miklu betur. Og ég er sannfæröur um að megin-
ástæðan er sú að menn hafa ekki alltaf verið að
skipta um ríkisstjórnir hér og stefnu, eins og áður
var. Ef þú gerir það á tveggja, þriggja eða fjögurra
ára fresti, pólanna á milli, nær ekkert að festa sig í
sessi.
Það tekur tíma að koma hugarfarsbreytingunni i
gegn. Hún er kannski það mikilvæga. Þegar maður
hlustar á stjórnarandstæðinga í þinginu núna þá tala
þeir og nota orð sem ganga vel á markaði en ég heyri
auðvitað stundum í framhaldinu að þeir botna ekk-
ert í hvað þessi orð þýða. En þeir eru búnir að læra
þau, fara með þau eins og páfagaukar, og það er
strax fyrsta skrefið."
í öðrum sjónvarpsþætti sagðirðu eitthvað á
þá leið að þér hefði skilist að ástæöa þess að
Steingrímur Ari Arason sagði sig úr einkavæð-
ingarnefnd hefði verið „ein setning". Hvaða
setning var það?
„Ég kann nú ekki þá setningu utan að. Það var til-
tekin setning sem varðaði, hygg ég, útboðsfjárhæðir
versus einhverja aðra hluti sem var algjör samstaða
um í nefndinni. Og ég veit ekki betur en að Stein-
grímur Ari telji sig núna ekki vera andsnúinn þeirri
setningu. Hann hefur hins vegar síðar meir, að því
er mér skilst, fundið sér fleiri atriði til þess að hafa
áhyggjur af og tala um, án þess að ræða um það við
sinn yfirmann, fjármálaráðherrann, sem mér finnst
afskaplega skrýtið - ef hann hefur séð eitthvað fara
úrskeiðis, að láta ekki þann mann vita sem hann er
fulltrúi fyrir. Mér finnst það næstum því óskiljan-
legt.“
Hvaða skoðun hefur þú á atburðunum í sum-
ar þegar Búnaðarbankinn reyndi að eignast
stofnfé Sparisjóðs Reykjavíkur og nágrennis?
„Ég blandaði mér ekkert í það að öðru leyti en því
að mér fannst sjálfsagt að Búnaðarbankinn og aðrir
gerðu allt það sem löglegt væri. Mér fannst alveg fá-
ránlegt að hrópað væri á mig og aðra um að það væri
ríkisbanki sem stæði að þessu. Um það bil helmings-
hlutur í bankanum er eign annarra en ríkisins. Það
væri algjörlega óviðeigandi að ríkið píndi aðra hlut-
hafa til þess að fara eftir sínum dyntum ef bankinn
teldi eitthvað annað vera sér í hag og færi að lögum.
Þannig að mér fannst ásakanir í minn garð hvað það
varðar afar gamaldags og tók það nærri mér, því að
sumir sem héldu því á lofti voru menn sem ég mat
mikils.
Vandamálið með sparisjóðina hefur verið það að
sparisjóðir úti á landi eru eitt, sparisjóðir hér á
svæðinu eru annað. Eins og við vitum
hefur Sparisjóður Reykjavíkur í gegn-
um Kaupþing tekið þátt í hörðustu
aðgerðum á fjármálamarkaði þar sem
engu er eirt. Svo er komið upp og
malað um einhverja sparisjóðafjöl-
skyldu og eitthvað þess háttar, sem er
alveg út í hött. Sparisjóðimir úti á
landi eru hins vegar flestir mjög veik-
ir. Það hefur verið vandamálið.
Nú er mesta hættan sú að við göng-
um til baka - eins og stundum gerist
- og sköpum óviljandi skilyrði þess að
sparisjóðirnir festist, frystist, og nái
engri framþróun."
í hvaða átt sýnist þér væntan-
„Vandamálið með spari-
sjóðina hefur verið það að
sparisjóðir úti á landi eru
eitt, sparisjóðir hér á svæð-
inu eru annað. Eins og við
vitum hefur Sparisjóður
Reykjavíkur í gegnum
Kaupþing tekið þátt í hörð-
ustu aðgerðum á fjármála-
markaði þar sem engu er
eirt. Svo er komið upp og
malað um einhverja spari-
sjóðafjölskyldu og eitt-
hvað þess háttar, sem er al-
veg út í hött.“
Menn velta fyrir sér hvort stjórnmálamaður
verði ráðinn í starfið. Ég geri ráð fyrir að þú
sért ekki mótfallinn því.
„Ég tel að það eigi aðallega að ráða stjórnanda í
þetta starf. Hin faglega þekking á að vera fyrir hendi
í bankanum. Auðvitað þarf stjórnandinn að hafa fag-
lega þekkingu á efnahagsmálum en það getur verið
vanur stjórnandi úr viðskiptalífi eða stjórnmálalífi -
kannski ekki úr háskólalífi; því miður eru margir
þar allfjarri veruleikanum sýnist manni stundum af
skrifum þeirra, þannig að það yrði nú flóknara."
Hvað áttu við?
„Það eru margir góðir menn í Háskólanum. Það
sem þá vantar er stjórnunarreynsla. Og sumar grein-
ar sem maður hefur séð eftir suma af þessum vel
menntuðu mönnum þar eru algjörlega úr takti við
allt þjóðfélagið. Maður sér að þeir hafa ekki nein
tengsl við þaö; sitja á sinum kaffi-
stofum, spjalla hver við annan og
virðast ekki hafa nein tengsl við fólk-
ið í landinu."
legt frumvarp viðskiptaráðherra ganga í þessu
sambandi?
„Það verður birt á þinginu fljótlega og mér finnst
ekki viðeigandi að fjalla um það fyrr.“
Breyta fjöldauppsagnir hjá íslenskri erfða-
greiningu einhverju um hugsanlega ríkisábyrgð
á lánum móðurfélagsins deCODE?
„Ekki sérstaklega. Þingið samþykkti heimild og
sumir virðast telja að þar með sé málinu lokið, en
Samfylkingin hefur síðustu
daga gert lágt matvöruverð í Evr-
ópusambandinu að umtalsefni.
Þú hefur bent á á móti að ekki
þurfi að ganga í ESB til að lækka
matvöruverð. Til hvaða ráða
myndir þú vilja grípa?
„Það var nú dálítið merkilegt i um-
ræðunum um stefnuræðuna fyrir
nokkrum dögum að þá talaði formað-
ur Samfylkingarinnar eins og hann
væri búinn að fá þessa póststefnu
sína í póstinum. Hann talaði, fyrir hönd Samfylking-
arinnar, ákaft með því að ganga í Evrópusambandið,
fann alla kosti þess og talaði alveg í samræmi við
þær skýrslur sem starfsmenn Evrópusambandsins
hafa samið fyrir hann. Þannig að þessi póstkosning
virðist vera algjört aukaatriði fyrir hann. Hann hef-
ur þegar tekið upp þessa stefnu og flutti hana fram í
umræðum um stefnuræðuna. Þetta er dálítið merki-
legt.
En svo koma þeir að matvöruverðinu og fara að
þetta var aðeins heimild sem fjármálaráðherra og
ráðuneyti hans hafa verið að fara yfir. Ég vænti þess
að sú niðurstaða liggi fyrir rétt fyrir áramót."
Um það hvort ríkisábyrgð verður veitt eða
ekki?
„Hvort hún verði veitt eða ekki, hvort forsendur
séu fyrir hendi og skilyrði, annars vegar samkvæmt
sáttmálum sem við erum aðilar að og hins vegar af
öðrum efhislegum ástæðum.
Mér finnst að það, að fyrirtækið sé að ganga í
gegnum harða endurskoðun á sinum hlutum og
tryggja að það sé rekið með hagnaði, ætti ekki að
veikja málstað þess. Þvert á móti.“
Einn þriggja bankastjórastóla í Seðlabankan-
um losnaði nýverið. Hvenær verður skipað í þá
stöðu?
„Ég hef ekki gert það upp við mig. Við gættum
þess að það væri fullskipað í bankastjórninni strax
og nafn þess sem gegnir stööunni þangað til annað
verður ákveðið var tilkynnt áöur en Finnur [Ingólfs-
son] fór úr bankanum. Þannig að það er allt í góðum
höndum og það gefur okkur meiri tíma og meira
svigrúm."
gera það að málefni Evrópusambandsins. Matvöru-
verð hefur ekkert með Evrópusambandið að gera.
Þess vegna finnst mér að þessir aðilar eigi að segja
okkur með hvaða hætti þeir vilja lækka matvöru-
verð. Við munum aldrei ná því niður í það sem ger-
ist á Suður-Ítalíu, Suður-Spáni, Grikklandi og öðrum
slíkum löndum sem lækka þetta meðaltal. Össur þarf
að gefa okkur upp hvernig á að breyta þessu. Hvort
það sé með auknum styrkjum til tiltekinnar mat-
vöru, eins og er í Evrópulöndunum, auknum niður-
greiðslum, eða með því að leggja niður íslénskan
landbúnað. Hann þarf að tilkynna þetta og sýna á
spilin en ekki tala í einhverjum meðaltölum Evfópu-
sambandsins því það hefur ekkert með þetta mál að
gera. Við getum lækkað þetta sjálf eins og við viljum.
Við getum lækkað tolla á vín eins og við viljum. Við
höfum ekki gert það - en það hefur ekkert með Evr-
ópusambandið að gera.“
Er ekki vonlaust að samstaða náist um að
grípa til þessara aðgerða sem þú segir að við
getum gripið til og fælust þá væntanlega í því
að leyfa hömlulausan innfiutning á landbúnað-
arafurðum?
„Það er allt í lagi að ræða um það. Og það er líka