Dagblaðið Vísir - DV - 19.10.2002, Síða 12

12
LAUGARDAGUR 19. OKTÓBER 2002
Helgarblað_________________________________________________________________________________________________DV
Stækkun ESB:
Umbrotatímar
og óráðin framtíð
Höfuðstöðvar ESB í Brussel. Sagt er að þarna ráði embættismenn öllu í aðildarríkjunum. En framtíð Evrópu getur
allt eins verið í höndum almennra kjósenda á írlandi.
Víða er mikil mótstaða gegn svo stórfelldri stækkun sem búið er að ákveða af
œðstu stjórn ESB, þótt ekki beri ýkja mikið á henni opinberlega. Mörgum hrýs
hugur við að taka inn nánast öll leppríki gömlu sovétstjórnarinnar í austanverðri
álfunni. Það er ekki nema rúmur áratugur síðan harðsnúnir kommúnistar réðu
lögum og lofum í þessum ríkjum og lýðrœðishefð er þar víða af skornum skammti.
En ríkisstjómir vilja ekki kannast við það opinberlega að þœr séu í raun mót-
fallnar því að taka margar af þjóðunum austur í álfunni inn í samtökin og eiga á
hættu að vera sakaðar um fordóma.
Oft er búið að útlista hver er hin
raunverulega stefna Evrópusambands-
ins í fiskveiðimálum. Samt vita fæstir
hver hún er og enn síður hvaða breyt-
ingar kunna að verða gerðar á henni.
íslenskir ráðherrar eru hreint ekki á
sama máli um fískveiðistefnuna og er
skemmst að minnast ólíkrar túlkunar
utanríkisráðherra og sjávarútvegsráð-
herra á hvort einhver stefnubreyting
hefur orðið varðandi rétt aðildarþjóða
við Miðjarðarhaf til að ráða eigin fiski-
miðum. Það hvort slíkar reglur geti
einnig náð til Norður-Atlantshafsins er
ekki á hreinu og skoðanir ráðamanna
á því efni mjög misvísandi. Þá berast
þversagnarkenndar fregnir af þvi hver
niðurstaðan kann að verða í samning-
um um rétt til að ráða eigin fiskveiði-
lögsögu ef svo fer að ísland sæki um
inngöngu í ESB. Á þetta er aðeins
drepið til að minna á að flest sýnist
orka tvímælis varðandi samninga ein-
stakra þjóða við bandalagið og að mál-
efni þar að lútandi eru aldrei einfóld.
En hver svo sem fiskveiðistefna ESB
er og verður eru uppi ótal úrlausnar-
efni önnur sem erfitt er að ná sam-
komulagi um og aðildarþjóðirnar
standa meira og minna ráðþrota gegn.
Fiskveiðistefnan er minni háttar mál
miðað við mörg önnur, þótt hún kunni
að skipta fiskveiðiþjóðina norður í hafi
meira máli en önnur ríki sem hlut eiga
að bandalaginu.
Stóru málin innan ESB um þessar
mundir eru stækkunin í austurveg
með inntöku fjölda nýrra þjóða og
hvemig því mikla hagkerfi mun reiða
af sem af leiðir. Hagkerfið mun verða
stærra en hið bandaríska en spurning
er hvort það verður öflugra.
Yfiieitt er gengið út frá því sem vísu
að inntaka nýrra ríkja og aðlögunin að
mikið breyttum aðstæðum gangi
snurðulaust og að breið samstaða sé
um þá þróun. En það er öðru nær. Það
eru ótal ljón í veginum og mikil vanda-
mál við að glíma.
Lagfæringa þörf
Rikin tíu sem boðið hefur verið að
gerast meðlimir 1. janúar 2004 eru Eist-
land, Lettland, Litháen, Pólland, Tékk-
land, Sióvakía, Ungverjaland, Sló-
venína, Malta og Kýpur. Umsóknir
Rúmeníu og Búlgaríu eru í biðstöðu og
verða þær að bíða til 2007 eftir að fá
inngöngu og verða þá búnar að koma
málum sínum í það horf að vera inn-
tökuhæfar.
Umsókn Tyrklands bíður óafgreidd
og er eitt mesta feimnismál ESB sem
ekki er rætt nema í hvíslingum. f sára-
bætur fá Tyrkir fjárhagsaðstoð og
klappað er á bakið á þeim og þeim
hælt fyrir umbótaviija. En úrslit þing-
kosninganna sem fram fara 3. nóvem-
ber kunna að hafa einhver áhrif á af-
stöðu bandalagsins til aðildarumsókn-
ar Tyrkja síðar meir.
Öðrum umsóknarþjóðum er gert að
lagfæra sitthvað í sínu efnahagskerfi
eða stjómsýslu áður en þær gerast full-
gildir meðlimir i Evrópusambandinu.
Nefna má að Pólverjum er gert að
styrkja landamæravarnir sínar í
austri þar sem lönd eins og Hvíta-Rúss-
land og Úkraína munu eiga sameigin-
leg landamæri með ESB. Eistland
verður að takmarka veiðar á fiski sem
fer i lýsi og mjöl og Malta verður að
endurskoða ákvæði um eignarrétt. Það
er alls staðar einhver pottur brotinn
sem þarf að klístra saman. Meira að
segja Rúmenar verða að viðurkenna
sígauna sem fullgilda samborgara.
Þann 19. október munu írar ganga
til þjóðaratkvæðageiðslu um hvort
samþykkja eigi stækkunina eftir rúmt
ár. En öll aðildarrrikin verða að vera
sammála um nýjar aðildarþjóðir. írar
hafa einu sinni áður hafhað stækkun-
inni austur á bóginn og allt eins er bú-
ist við að þeir geri það aftur nú.
Ef svo fer er búist við að öflugustu
stofnanir innan samtakanna með sín
ráðherraráð og valdamikil sam-
ráðsapparöt muni fara kringum
ákvæðið um að allir þurfi að sam-
þykkja nýjar aðildarþjóðir og að ríkin
tíu fari þá inn bakdyramegin ef ekki
vOl betur til.
Hins vegar er víða mikil mótstaða
gegn svo stórfelldri stækkun ESB sem
búið er að ákveða af æðstu stjóm, þótt
ekki beri ýkja mikið á henni opinber-
lega. Mörgum hrýs hugur við að taka
inn nánast öll leppríki gömlu sovét-
stjómarinnar í austanverðri álfunni.
Það er ekki nema rúmur áratugur síð-
an harðsnúnir kommúnistar réðu lög-
um og lofum í þessum ríkjum og lýð-
ræðishefð er þar víða af skornum
skammti. En ríkisstjómir vilja ekki
kannast við það opinberlega að þær
séu i raun mótfallnar því að taka
margar af þjóðunum austur í álfunni
inn í samtökin og eiga á hættu að vera
sakaðar um fordóma.
Þá er efnahagsástand umsóknarríkj-
anna hvergi nærri sambærilegt við
hagsældina í gömlu aðildarríkjunum
og kann það að valda miklum sveiflum
og misræmi í efhahagslífmu, ekki síst
fyrir þá sök að myntin verður sameig-
inleg.
Mikiö misræmi
Ef írar segja nei í þjóðaratkvæða-
greiðslunni verður einhver dráttur á
að ákveðið verði hvenær nýju ríkin fái
inngöngu en það verður þá rætt á topp-
fundi í Brussel í síðari hluta nóvember
og í Kaupmannahöfn nokkm siðar.
Landbúnaðarmálin verða sem fyrr
aðalásteytingarsteinninn. Ríkin fyrir
austan eru öll mikil landbúnaðarlönd
og munu samkvæmt jafnræðisreglu fá
gífurlega styrki að vestan. Jafnframt
munu búvörur þaðan flæða vestur yfir
og er tæpast á offramleiðsluna bæt-
andi. En þjóðirnar sem fyrir eru i ESB
láta í veðri vaka að ekki verði mögu-
legt að styrka landbúnaðinn fyrir aust-
an eins og í þeim ríkjum sem fyrir eru.
Þetta taka Pólveijar til dæmis óstinnt
upp og hafa jafnvel á orði að draga að-
ildarumsókn sína til baka ef þeir eiga
að verða annars flokks ríki innan Evr-
ópusambandsins, eins og sitthvað
bendir til að gömlu jámtjaldsrikin
verði af ástæðum sem illmögulegt er að
ráða við. Efnahagur þeirra og tækni-
kunnátta stenst engan samjöfnuð við
háþróuð velferðarríki í Vestur-Evrópu.
Kýpur er enn óleyst vandamál. Skil-
yrði fyrir inngöngu í ESB er að eyjan
verði gerð að einu ríki en nú skiptist
hún á milli Grikkja og Tyrkja. Bæði
þjóðarbrotin vilja ganga í ESB en lítill
vOji er fyrir hendi að þau sameinist í
einu ríki. Hvort það verður í tæka tíð
er óvíst en ótækt þykir að taka tvískipt
land í samtökin í einu lagi.
Grikkir neita að skrifa upp á inn-
göngu ríkjanna í austanverðri álfunni
nema að Kýpur fylgi með. En Tyrkir á
heimalandinu og Kýpverjar af tyrk-
nesku bergi brotnir kæra sig ekkert
um að sameinast Grikkjum á Kýpur né
vera upp á þá komnir á nokkurn hátt.
Þama er enn einn þröskuldurinn í
vegi útvíkkunar Evrópusambandsins
og er erfiður yfirferðar, jafnvel fyrir
stjómmálarefina í Brussel.
Feimnismál
Tyrkland er feimnismál sem ekki er
vert að hafa hátt um. Landið er í Nató
og hefur lengi átt góð samskipti við
Vestur-Evrópu og Bandaríkin og þau
náin í varnar- og öryggismálum. En
Tyrkir eru múslímar og um margt
ólíkir samherjum sinum fyrir vestan
og sambúðin við Grikki er afleit, hefur
verið það lengi og engra breytinga er
þar von.
Tyrkir reyna hvað þeir geta til að
komast i Evrópusambandið en er neit-
að á kurteislegan hátt. Þeir fá góða
efnahagsaðstoð frá sambandinu. En
skilyrðin sem gefin eru til að fá inn-
göngu í bandalag Evrópu eru ekki fyr-
ir hendi. Stjómkerfið allt er háð öðr-
um lögmálum en sæmilegt þykir fyrir
vestan, lýðræðinu áfátt um margt og
dómskerfið afleitt og þjóðabrot eru
kúguð og mannréttindi fótum troðin.
Nú síðast er komið upp ágreinings-
efni. Stjórnvöld koma í veg fyrir fram-
boð flokks sem byggir stefnuskrá sína
á múslímskri trú og hefðum. Þetta er
andstætt því stjómmála- og tjáningar-
frelsi sem vesturáifumenn telja sjálf-
sagt. Er nú komin upp sú þverstæða að
vestur í álfu kæra menn sig lítið um að
fá múslímska þjóð í sitt ríkjasamband
en telja að það sé brot á mannréttind-
um að fá ekki að bjóða fram í nafni
múslímskra trúarbragða.
Stækkun ESB austur á bóginn getur
komið sér illa fyrir efnahag Tyrklands.
Ef Búlgaría og Rúmenía ganga í sam-
bandið getur það haft áhrif á hagkvæm
viðskipti sem Tyrkir eiga við
múslímsku ríkin íyrir austan og við
þjóðimar fyrir norðan og vestan. Tyrk-
land hefur verið eins konar brú á milli
Austurlanda nær og Evrópu, ekki síst
Balkanþjóða og þeirra landa sem áður
tilheyrðu Sovétríkjunum. Þetta getur
allt breyst með stækkun ESB en Tyrk-
ir verða úti i kuldanum.
Ljóst er að miklir umbrotatímar em
fram undan varðandi þróun Evrópu-
mála. Hvort írar tefja stækkunarferlið
eða samþykkja það er ekki vitað þegar
þetta er skrifað. Samt sem áður er
iangt frá því að allar aðildarþjóðimar
séu sáttar við stækkunina og inntöku
ríkja sem sumum þykja eiga lítið er-
indi í ríkjasamband þróaðra iðnaðar-
og velferðarríkja.
Deilur um fiskveiðistefnu Evrópu-
sambandsins eru smámál miðað við
þau sem nú er við að kljást í höfuð-
borgum nær þriggja tuga ríkja og emb-
ættismannaskarinn í Brussel reynh- að
fá botn í.
(Meúal heimilda er Weekendavisen)
Erlendar fréttir vikum
Kjarnavopn í N-Kóreu
Donald Rumsfeld,
landvarnaráðherra
Bandaríkjanna, sagð-
ist í vikunni telja að
ráðamenn í Norður-
Kóreu hefðu komið
sér upp kjarnorku-
vopnum og ættu fáein
stykki. Yfirlýsing Rumsfelds kom í
kjölfar fregna um að Norður-Kóreu-
menn hefðu viðurkennt fyrir banda-
rískri sendinefnd sem var i heim-
I sókn hjá þeim að þeir hefðu haldið
áfram að þróa kjarnavopn á laun,
þrátt fyrir að lofa að hætta öllu slíku
árið 1994, í skiptum fyrir efnahagsað-
stoð. Bush Bandaríkjaforseti sagði
þessi tíðindi vera áhyggjuefni.
Fjöldamorð á Balí
Stjórnvöld i Indónesíu hafa heitið
auknum og skjótum aðgerðum gegn
hryðjuverkamönnum vegna mikils
þrýstings rikja heims í kjölfar
sprengjutilræðisins á Balí fyrir
viku þar sem hátt í tvö hundruð
manns týndu lífi. Flestir hinna
látnu voru erlendir ferðamenn, að-
allega Ástralar. Þá hafa yfirvöld
handtekið íslamskan harðlínuklerk
sem talinn er vera leiðtogi samtaka
sem liggja undir grun um að hafa
staðið fyrir ódæðisverkinu. Stjómir
vestrænna ríkja hafa hvatt þegna
sína til að hraða sér heim frá
Indónesíu vegna hættunnar á frek-
ari hryðjuverkum samverkamanna
al-Qaeda, hryðjuverkasamtaka
Osama bin Ladens.
Meiri líkur á málamiðlun
Auknar líkur eru á
að Bandaríkjamenn
og Frakkar komist að
málamiðlun um nýja
ályktun Öryggisráðs
Sameinuðu þjóðanna
í íraksmálinu.
Bandarískir ráða-
menn hafa gert tillögur að nýrri
ályktun þar sem þeir koma til móts
við Frakka sem hafa lýst eindreg-
inni andstöðu við einhliða stríðsað-
gerðir Bandaríkjamanna til að
koma Saddam Hussein Iraksforseta
frá völdum. Saddam var endurkjör-
inn forseti í vikunni með 100 pró-
sentum greiddra atkvæða. Hugsan-
legt er talið að Öryggisráðið muni
greiða atkvæði um nýja ályktun fyr-
ir mánaðamót.
Leyniskyttan enn frjáls
Svo virðist sem lögreglu miði lítt 1
rannsókn á morðum leyniskyttunnar
sem hefur hrætt líftóruna úr íbúum í
nágrenni við Washington DC síðast-
liðinn hálfan mánuð. Leyniskyttan
lét síðast til skarar skríða á mánu-
dagskvöld þegar hún drap 47 ára
gamla konu á bilastæði versl-
unarmiðstöðvar. Konan var níunda
fórnarlamb leyniskyttunnar sem læt-
ur lífið. Lögregla var vongóð um að
lýsingar sjónarvotta myndu koma
henni á sporið en nú hefur komið í
ljós að lýsing á meintum flóttabíl
skotmannsins átti ekki við rök að
styðjast.
Kosningar á Grænlandi
Jonathan Motz-
feldt, formaður
grænlensku heima-
stjórnarinnar, boð-
aði í vikunni til
þingkosninga í des-
emberbyrjun. Nú-
verandi kjörtímabil
rennur ekki út fyrr en í febrúar á
næsta ári en Motzfeldt ákvað að flýta
kosningunum vegna hótana stjómar-
andstöðuflokksins Inuit Ataqatigiit
um að bera fram vantrauststillögu á
stjórnina vegna ríkisreikninganna
fyrir árið 2001.
ísraelar drepa enn
ísraelskir hermenn gerðu árás á
Rafah flóttamannabúðirnar á Gaza á
fimmtudag og drápu átta Palestínu-
menn. Meðal hinna látnu voru gamal-
menni, unglingar og stúlkubarn. Tals-
maður ísraelska hersins sagði að dát-
arnir hefðu aðeins verið að svara
skothríð Palestínumanna. Heima-
stjórnin palestínska fordæmdi aðgerð-
ir ísraela og kallaði þær fjöldamorð.