Dagblaðið Vísir - DV - 10.05.2003, Blaðsíða 20

20
Helgarblctð DV LAUGARDAGUR IO. MAf 2003
Kjnrhm I\iii*n;irs-
son lciksljóri scgir
;ió n\úlskrifnóiir
iciknri t*c*ti vcrió
cins <>t» jiúsuiul-
iictln sein vcit ckki
í livnóa fót liún ;i
;i«\ >tíii;i fyrst.
l)\ -nmul (»\ \
Þúsundfætlan ákveður sig
Kjartan Raqnarsson leikstjóri og leikskáld
hefur marga fjöruna sopið ííslensku leik-
húsi á ferli sem senn spannar 36 ár. Hann
leikstgrir nú útskriftarnemum íleiklist í
óvenjuleqri sýningu sem er bgggð á tveim-
ur leikritum Lorca. Kjartan spjallaði við
DV um leiklistina, framtíðina og ástandið í
leikhúsinu á Islandi.
Það er sanngjamt að segja að Kjartan Ragnarsson sé
nokkuð eldri en tvævetur í leikhúsinu. Hann útskrifað-
ist sem leikari 1967 og hefur áratugum saman verið eitt
afkastamesta leikskáld okkar samtíma. Þetta er maður-
inn sem samdi leikrit eins og Saumastofúna og Land
míns fóður, Týndu teskeiðina, Blessað bamalán og Evu
Lúnu, svo fáein þeirra vinsælustu séu nefnd. Nýtt leik-
rit eftir Kjartan og Sigríði eiginkonu hans er nú á fjöl-
um Þjóðleikhússins og heitir Rauða spjaldið. Eftir fáeina
daga er frumsýning á útskriftarverkefhi nemenda í leik-
listardeild Listaháskóla íslands undir stjóm Kjartans á
verki sem hefur verið sett saman úr tveimur verkum
spænska skáldsins Federico García Lorca. Hvaða leikrit
er þetta eiginlega?
Brúðkaup og jarðarför
„Þetta er sett saman úr tveimur leikritum, Blóð-
brullaupi og Húsi Bemöröu Alba. Þau em mjög keimlík.
fjaila bæði um dulsmál, ástamál, ást í leynum í fjölskyld-
um sem sterka sjálfsvirðingu í samfélagi þar sem heiður
og heiðurshefnd eiga sér langa og sterka hefð. Ramminn
kringum annað leikritiö er brúðkaup en ramminn
kringum hitt er jarðarför. Við köllum verkið Tvö hús en
hefðum alveg eins getað kallað það Eitt brúðkaup og
jarðarfór," segir Kjartan.
- En af hveiju er þessi leið farin?
„Það er alltaf erfitt að finna hentug verk fyrir útskrift-
amema þar sem allir fá að spreyta sig. í þessum árgangi
eru fimm stelpur og þrír strákar sem eykur enn á vand-
ann. Lorca slo-ifaði Hús Bemörðu Alba eingöngu fyrir
konur en það er symbólskt fyrir samfélag sem er kúgað
af harðstjóra. Lorca skrifaði mikið um kúgun kvenna
sem honum fannst vera brennandi mál í sínu samfélagi.
Blóðbrullaup hins vegar er með fin hlutverk fyrir strák-
ana svo það lá beint við aö púsla þessu saman.
Það er algengt í leikhúsi eins og bíómyndum að hver
sýning er byggð á sínu eigin handriti þótt uppsprettan
sé kannski annað verk. Hamlet er skrifað fyrir lestur á
texta í 3-4 tíma, svo dæmi sé tekið, en við breytum því
alltaf þegar það er sett upp. Þannig á hver einasta leik-
sýning eða bíómynd sitt eigið handrit. í leikhúsinu er
stöðugt meiri áhersla lögð á hina dramatúrgísku vinnu
eða vinnu í handritinu og ég geri ráð fyrir að þetta sé
dæmi um það.“
í hvaða fót stígurðu fyrst
Kjartan hefur óteljandi sinnum áður komið að leiklist-
arskólanum hér og í Svíþjóð. Hann hefur sett upp klass-
ísk verk fyrir nemendur, skrifað leikrit sérstaklega fyr-
ir hvem árgang og alltaf er tilgangurinn að leyfa nem-
endunum að blómstra, að sýna þessi blóm eins og hann
orðar það. Hann hefur því oft séð leikara útskrifast en
skyldi þetta vera góður árgangur eða er erfitt að sjá það
við útskrift hvar snillingar leynast?
„Já, þetta er fínn árgangur. Ég hef fylgst minna með
leikaranemum nú siðari ár en oft áður.
Það er mjög misjafnlega auðvelt að sjá snillingana.
Nýútskrifaður leikari er stundum eins og þúsundfætla
sem hefur verið spurð á hvaða fæti hún byrji að ganga.
Hún verður svo upptekin af því að skilgreina það að hún
getur ekki gengið. Sumir blómstra þegar þeir útskrifast
en fer ekki mikið fram eftir það. Aðrir springa út eftir
nokkur ár. Að leika er eins og að spila flókið verk á pí-
anó. Maður verður fyrst að læra allar nótimiar en þeg-
ar maður spilar fyrir áheyrendur eiga þeir að dást að
flutningi manns og túlkun en ekki fingrasetningu.“
Aldrei öllum til hæfis
Kjartan mun skila svokallaðri kennaraumsögn um
frammistöðu hvers og eins leikara í verkinu en það mun
vera nokkur breyting frá því sem áöur var. Þetta er
nokkurs konar gagnrýni, skilgreining á frammistöðu
hvers og eins. Kjartan var hinum megin við það borð í
vetur þegar leikrit hans, Rauða spjaldið, var frumsýnt í
Þjóðleikhúsinu. Var hann sáttur við þá gagnrýni sem
það fékk?
„Maður er auðvitað aldrei fullkomlega sáttur við
gagnrýni nema hún sé allsherjar lof. Ég fékk þá krítík
sem ég bjóst við en ég er ánægður með viðtökumar. Fólk
er ýmist mjög ánægt eða reitt.
Ég skrifaði Rauða spjaldið svolítið til þess að ögra
fólki og ýta við því. Önnur leikrit skrifar maður til þess
eins að vera nostalgísk, þægileg leikhúsupplifun, eins og
t.d. Land míns föður. Viðbrögðin eru í samræmi við
þetta. Stundum hef ég verið skammaður fyrir að vera of
mjúkur og stundum fyrir að vera of agressívur. Ef mað-
ur reynir að gera svo öllum líki getur farið svo að ein-
hverjum líki það ekki og þess vegna verður maður bara
að gera það sem maður vill sjálfur.
Margir voru hissa á því að ég skyldi gera svona „nat-
úralíska" leiksýningu því ég væri vanur að gera svo stíl-
færðar sýningar. En mig langaði einfaldlega til að gera
eitthvað nýtt.“
Kjartan útskrifaðist sem leikari 1967 og hófst strax
handa viö að skrifa leikrit og bamaefni.
„Ég var fyrst fastur í bamaefni en skrifaði síðan
Saumastofuna til að losna við bömin í eitt skipti fyrir
öll. Það tókst."
- Varstu allan tímann meira leikskáld en leikari?
„Ég er bara leikhúsmaður, leikstjóri og handritshöf-
undur, og fæ að ráða. Mér finnst mjög erfitt að leika fyr-
ir leikstjóra sem mér firmst véra að gera einhverja vit-
leysu. Ég hef ekki farið upp á svið mjög lengi. Þegar við
fluttum upp í Borgarleikhús sagði ég hingað og ekki
lengra og hætti að leika.“
Borgin sveltir kúna
Fyrst minnst er á Borgarleikhúsið er ekki hægt ann-
að en að spyrja Kjartan út í niðurskurð fiármála Borgar-
leikhússins sem hefur verið talsvert í fréttum undanfar-
ið en Kjartan var virkur þátttakandi í Leikfélagi Reykja-
víkur áratugum saman sem leikari, leikskáld, leikstjóri
og formaður félagsins. Hvemig líst honum á þá niður-
skurðarstefnu sem nú virðist ráða ríkjum í Borgarleik-
húsinu?
„Ég get ekki betur séð en að borgaryfirvöld séu að
gera tilraun með það hvað sé hægt að svelta kúna lengi
áður en hún hættir að mjólka og deyr. R-listinn hefur
ekki enn áttað sig á því hvaö hann vill gera við Borgar-
leikhúsið og ég veit ekki alveg hvert þessi tilraunastarf-
semi leiðir.
Þetta hefur verið samfelld togstreita síðan Leikfélagið
var flutt í Borgarleikhúsið. Það er alltaf val yfirvalda
hve leiklistarstarfsemi er mikil í einu landi. í löndum
eins og Þýskalandi, Austurríki, Sviss og víðar er leik-
húsið í aðalhlutverki. Þegar Margrét Thatcher komst til
valda í Bretlandi skar hún niður nánast allt enskt leik-
hús í einu vetfangi, nema nokkur túristaleikhús í West
End. Það getur vel verið að R-listinn vilji að Borgarleik-
húsið standi eins og dautt, grátt bákn í Kringlumýrinni
í nokkur ár. Við getum alveg hætt að hafa leikhús héma.
Við höfum bæði handbolta og fótbolta og ég á meira að
segja sjónvarp heima hjá mér.
Leikfélag Reykjavíkur reisti sér hurðarás um öxl þeg-
ar það barðist fyrir Borgarleihúsinu, rétt eins og það
hafði barist fyrir Þjóðleikhúsi á árunum 1925-1950. Ég
vil trúa þvi aö félagið rísi úr öskustónni þegar borgaryf-
irvöld hafa áttað sig á því hvað þau vilja í þessum efn-
um,“ segir Kjartan sem ætti að vita hvað hann syngur
eftir að hafa verið formaður á umbrotatímum í Leikfé-
lagi Reykjavíkur, tekið saman framtíðarskýrslu um líf
félagsins og verið að lokum settur af vegna skoðana
sinna. -PÁÁ