Frjáls verslun - 01.10.1952, Blaðsíða 4

tryggingar góSum verzlunarháttum. Raunar litu á
sínum tíma ýmsir sanntrúaðir liberalistar óhýru auga
sérhverja tilraun til takmörkunar á algeru athafna-
frelsi. í franskri kenningu um viöskiptamál frá 19.
öld segir þannig, „að menn banni ekki sólina, þótt hún
brenni jörðina. Þannig má ekki heldur banna sam-
keppnina, því að hún er athafnalífinu það, sem sólin
er heiminum.“ — En almennt var nú farið að huga að
því, að með viðskiptafrelsinu og þeirri framleiðslu-
aukningu, sem henni fylgdi, kom baráttan um við-
skiptavinina, og auglýsingastarfsemin fékk byr undir
báða vængi. Þegar mikiö var í húfi, hlaut freistingin
fyrir óhlutvanda menn óneitanlega að verða nokkuð
mikil til að neyta ýmissa bragða, sem ekki voru alltof
heiðarleg, til að komast fram úr keppinautnum. Því til
varnar urðu svo til í lok síðustu aldar og á þessari
öld ýmis heildarlög til að koma í veg fyrir óréttmæta
verzlunarháttu. Frakkland átti þar forystuna í fyrstu,
en flestar þjóðir hafa fengið löggjöf um þessi efni
síðar, bæði með beinum, settum lögum og um dóm-
venju. Þróunarsaga þeirra löggjafar er mikið efni og
fróðlegt, en verður að sjálfsögðu ekki rakin hér.
Ýmsir höfundar hafa flokkað þá löggjöf, sem bein-
línis lýtur að vörnum gegn ólögmætum verzlunar-
háttum, undir heitið samkeppniréttur í fræðikerfinu.
í íslenzkri löggjöf eru mörk ákvæði, sem lúta til
tryggingar heiðarlegum verzlunarrekstri, bæði að því
er varðar keppinautana og viðskiptavinina. En sem
dæmi um þá beinu löggjöf, sem varðar samkeppnina,
má nefna lög nr. 84/1933, um varnir gegn óréttmæt-
um verzlunarháttum, og lög nr. 43/1903, um vöru-
merki. Örfá atriði í sambandi við fyrrnefndu löggjöf-
ina skulu nefnd hér.
Hœstiréttur dœmir í skrumauglýsingamáli.
í lögunum eru fyrst almenn ákvæði, sem banna
seljendum að gefa út villandi upplýsingar um vöruna
í því augnamiði að hafa áhrif a eftirspurn hennar eða
sölu, og mönnum gert að skyldu að gæta þess, að allar
auglýsingar séu „látlaust orðaðar, lausar við skrum og
hæpnar fullyrðingar, en segi það eitt, sem satt er og rétt
í öllum greinum.“ Er sérstaklega bannað að setja „vill-
andi auðkenni“ á vöruna, umbúðir, einkennismiða,
auglýsingaspjöld, reikninga o.s.frv. Skýra lögin síð-
an nánar, hvað átt er við með orðinu „villandi.“ Skv.
öðru ákvæði laganna varðar það sakarauka, ef hin
villandi auðkenni eru breidd út með almennum aug-
lýsingum. Sjálfsagt er það nokkurt matsatriði, hvenær
auglýsing er „látlaust“ orðuð eða ekki o.s.frv. Hæsti-
réttur hefur nokkrum sinnum fjallað um efni, sem
þetta varða. Má t.d. nefna dóm í allgömlu máli. Fyrir-
tæki nokkurt hafði í víðlesnu dagblaði auglýst, að
framleiðsluvara þess væri framleidd úr „dýrustu og
beztu“ efnum og hún væri gerhreinsuð í vélum, sem
ekkert annað fyrirtæki hér á landi hefði. Sérfróðir
menn voru beðnir álits um, eftir að kæra baist um
þessi efni, hvort staðhæfingarnar fengju staðizt. Af
niðurstöðum þeirra og öðrum atvikum var metið, að
upplýsingarnar í auglýsingunni væru villandi, og var
ábyrgðarmaður auglýsingarinnar dæmdur í sekt. í
undirrétti var hann daímdur í 50 kr. sekt og þá m. a.
tekið tillit til þess, að „um langan aldur hefur tíðkazt,
að auglýsendur gengju eins langt og unnt hefur verið
í Iofi um vörur sínar,“ og brotið væri smávægilegt.
Ha'stiréttur hækkaði sektina í 100 kr. —•
Kaupbœtir bannaður.
I lögunum eru ennfremur ákvæði, sem banna mönn-
um að selja eða hafa á boðstólum vörur, sem merktar
eru alþjóðamerki hjúkrunar- eða mannúðarstarfsemi,
enn fremur að nota ríkisskjaldamerki án þess að hafa
fengið til þess sérstakt leyfi, og nokkur skyld ákvæði.
í 14. gr. er bannað að gefa með verzlunarvörum kaup-
bætismiða, happdrættismiða, vörugjafir eða annað, sem
dregið geti kaupendur til að kaupa þá vörutegund
vegna verðmætis í því, sem henni fylgir. Auglýsingar
um þess háttar kaupbæti eru einnig bannaðar. í máli,
sem Hæstiréttur fjallaði um úl af kæru um brot á
þeirri grein, voru atvik þau, að í haframjölspökkum,
voru að auki vatnsglös, eitt í hverjum, og var utan á
pakkanum mynd af vatnsglasi og texti, sem skýrði frá
tilvist þess í pakkanum. Niðurstaðan varð sú, að und-
irréttur taldi, að tilgangur ofannefndrar lagagreinar
væri sá að koma í veg fyrir, að óskyldum vörum væri
blandað saman í verzlun og með því reynt að afla
vörutegund vinsælda með öðru móti en verðleikum
sjálfrar hennar. Var og talið, að vatnsglas hefði verið
látið fylgja hverjum pakka í þeim tilgangi að auka
söluna á haframjölinu. Eftir þeim málalokum dæmdi
undirréttur fyrirsvarsmann sölufyrirtækisins í 300 kr.
sekt fyrir brot á nefndri grein. Ilæstiréttur lækkaði
sektina í 100 krónur.
Með þe:sum dreifðu dæmum um þessa löggjöf um
varnir gegn órétlmætum verzlunarháttum verður hér
látið staðar numið. Lögin sjálf og önnur þau ákvæði,
sem lúta samkeppnisréttinum, varða hvern þann, sem
fæst við verzlun, og sýnist ekki óeðlilegt, að um þau
efni verði einhvern tíma síðar fjallað til nokkurrar
hlítar í málgagni verzlunarmanna.
76
FRJÁLS VERZLUN