Frjáls verslun - 01.10.1952, Blaðsíða 9

GUÐJÓN HANSEN:
zMoer oerda örlög
HINNAR FRJÁLSU VERZLUNAR?
í umræðum um viðskiptamál undanfarið hefur
hugtakið frjáls verzlun oftast verið notað í merking-
unni frjálsar vöruhreyfingar, þ. e. öllum er frjálst að
flytja inn eða út, ef þeir greiða lögboðna tolla. I
þrengri merkingu orðsins er auk þess krafizt, að
einungis sé um fjáraflatolla að ræða. Hér verður hug-
takið notað í hinni víðtækari merkingu.
Til þess að hægt sé að gera sér í hugarlund þau ör-
lög, sem bíða hinnar frjálsu verzlunar, er nauðsyn-
legt að gera sér ljóst, hvaða markmiði ríkisvaldið
keppir að og hvernig frjáls verzlun samræmist því
markmiði.
Framan af þessari öld, þ.e.a.s. á j)remur fyrstu ára-
lugum aldarinnar, að heimsstyrjaldarárunum undan-
skyldum, var markmiðið að halda verðlaginu 1 skefj-
um. Verzlunin var frjáls. Ef verðlag hækkaði örar í
einu landi en annars staðar og greiðsluhalli varð gagn-
vart útlöndum, var gripið til hækkunar forvaxta bank-
anna. Meðan fjármagnshreyfingar milli landa áttu sér
stað í ríkum mæli, var þetta einfalt og árangursríkt
ráð, og verzlunin gat haldizt frjáls.
Þegar heimskrep])an skall á um 1930, dró mjög úr
viðskiptum, og mikið atvinnuleysi gerði vart við sig.
Hækkandi verðlag var nú ekki lengur J)að vandamál,
sem glíma ])urfti við, en markmiðið var nú að útrýma
eða draga úr atvinnuleysinu. í rauninni var hér um
alþjóðlegt vandamál að ræða, sem leysa þurfti með
sameiginlegum ráðstöfunum. Af alþjóðlegri samvinnu
varð þó ekki, heldur reyndi hvert land um sig að út-
rýma atvinnuleysi innan landamæra sinna. Með inn-
flutningshöftum og auknum tollum voru sköpuð ný
skilyrði fyrir innlenda framleiðslu. Við þetta minnk-
aði útflutningur viðskiptalandanna, atvinnuleysið
jókst þar, og þau neyddust til að gera gagnráðstafanir.
Auk þess gerði hækkaður framleiðslukostnaður út-
flutning frá heimalandinu örðugri.
Sannast sagna var hér spilaður „Svarti Pétur,“ þar
sem spilað var með atvinnuleysið og hvert útspil ork-
aði minnkandi verkaskiptingu og minnkandi fram-
leiðsluverðmæti þjóðanna. Og oft var ógerningur að
sitja hjá, þegar markaðir viðskiptalandanna lokuðusl.
Næst var gripið til vöruskiptaverzlunar útflutnings-
atvinnuvegunum til hjálpar. Hin stærri markaðslönd
og þau, sem höfðu mikilvægar útflutningsvörur á boð-
stólum, gátu með'þessu móti aukið útfiutningsverzlun
sína. Þannig tókst dr. Schacht að auka viðskipti Þjóð-
verja og nágrannajrjóðanna. Hann efndi til hagsmuna-
árekstra innan þessara landa, keypti þaðan landbún-
aðarafurðir háu verði, en lét í staðinn dýrar iðnaðar-
vörur. Lítil lönd og hráefnasnauð urðu verst úti í
þessum viðskiptum.
Meðan á heimsstyrjöldinni síðari stóð og á árunum
eftir hana komu ný vandamál til sögunnar í stað at-
vinnuleysisins. Glíml var við verðhólguna, en fyrst
og fremst var þó takmarkið, að framleiðsluverðmætið
yrði sem mest.
Það er grundvallarsjónarmið í þeirri efnahagssam-
vinnu, sem átt hefur sér stað milli Vestur-Evró])u-
landanna flestra og notið hefur stuðnings Handa-
ríkjanna, að verkaskiplingin yrði að aukast og hvert
land yrði að einbeita sér að þeirri framleiðslu, sem
það hefur beztar aðstæður til, að öðrum kosti yrði
lífsafkoma þeirra J)jóða, sem lönd þessi byggja, ekki
bætt að ráði. Það bar því nauðsyn til að auðvelda
viðskipti landa á milli, gera hverju landi kleift að
flytja inn frá þeim löndum, sem hagkvæmast var að
kaupa frá, án tillits til, livert útflutningsframleiðslan
fór. Það ráð var tekið, að þátttökulöndin skuldbundu
sig með alþjóðasamningum til að gefa innflutningsverzl-
unina að miklu leyti frjálsa, og reynt var á þingum
um tollamál að fá löndin til að afsala sér rétti til
tollahækkana og til að lækka gildandi tolla. Einnig
áttu gengisbreytingar að eiga sér stað einungis að
fengnu leyfi.
FRJÁLS VERZLUN
81