Frjáls verslun - 01.04.1968, Blaðsíða 41

FRJÁLS VERZLUN
39
„í 1. tölulið 1. gr. gjaldþrotalaganna segir, að vissir aðilar séu skyldir til að
íramselja bú sitt til gjaldþrotaskiptameðferðar, þegar tiltekin skilyrði eru fyrir
hendi, þ. e. að þeir geti ekki staðið í skilum.
Reynsla síðari ára sýnir, að mikið skortir á, að þessum lagabókstaf hafi ver-
ið framfylgt. Gjaldþrota fyrirtœki virðast geta haldið rekstrinum áfram mánuðum
eða jafnvel árum saman, án þess að yfirvöldin skerist í leikinn. Skortir hér greini-
lega á eftirlit með rekstri fyrirtœkja,".
I. Gjaldþrot án skiptameðferðar.
Menn geta tekið ákvörðun um að hætta rekstri
fyrirtækis undir ýmsum kringumstæðum og til
þess legið margvíslegar orsakir. Venjulegast er sú
ákvörðun tekin, hafi starfsemin mistekizt eða að
um gjaldþrot sé að ræða.
Það heyrir til undantekninga, að traust fyrirtæki
verði gjaldþrota í skjótri svipan. Algengara er, að
gjaldþrot sé lokastig erfiðleika- og baráttutímabils
og að þetta tímabil hafi staðið í nokkra mánuði eða
jafnvel ár. Á þessu tímabili hefur fyrirtækinu
hnignað smám saman og það tapað hinum ýmsu
möguleikum á að halda uppi gjaldhæfi.
Ef stjórnendur fyrirtækis verða smám saman
ráðþrota, vegna þess að þeim tekst ekki að reka
fyrirtækið með ágóða, er líklegt, að þeir grípi til
einhverra aðgerða, sem geri þeim kleift að halda
starfseminni áfram. Ef undanskilinn er sá kostur
að semja beint við lánardrottna, eru helztu aðgerð-
irnar, sem til greina koma, þessar:
1. Breyta ónauðsynlegum eignum í reiðufé (og
fer það eftir því, hve ástandið er alvarlegt hverju
sinni, hvaða eignir eru taldar nauðsynlegar og
hverjar ónauðsynlegar) t. d.
a) sala tækja, sem ekki eru í notkun,
b) minnkun birgða.
2. Skjóta á frest öllum greiðslum, sem ekki er
skilyrðislaust krafizt með samningi.
3. Breyta íánum, sem eru að falla í gjalddaga, í
lán til langs tíma.
4. Fá fé frá þeim, sem hafa hag af því, að fyrir-
tækið komist yfir erfiðleikana — t. d. hluthöfum,
birgðasölum, viðskiptavinum og starfsmönnum.
Vera kann, að sum fyrirtæki þurfi ekki að
grípa til allra þessara aðgerða til að halda velli
og komast á fjárhagslega traustan grundvöll. En
stundum reynast bessar aðgerðir vera tímabundin
úrræði, sem fresta aðeins gjaldþroti um óákveðinn
tíma.
Ef fyrirtæki reynist ókleift að standa við skuld-
bindingar sínar, þrátt fyrir að gripið hafi verið til
framangreindra ráðstafana, er eina vonin til að
forðast gjaldþrot, fólgin í beinni bón til lánar-
drottna um einhverjar tilslakanir á skuldum fyrir-
tækisins.
Ýmsar ástæður geta verið fyrir því, að lánar-
drottnar sætti sig við að fá ekki kröfum sínum
fullnægt um stundarsakir. Næstum öruggt er, að
gjaldþrotaskiptameðferð valdi einhverjum, ef ekki
öllum lánardrottnum tjóni. Þar að auki er mikill
álitshnekkir því fylgjandi að lenda í skiptameð-
ferð, og munu allir forðast slíkt. Hafi lánardrott-
inn ástæðu til að ætla, að von skuldunauts um
batnandi hag hafi við rök að styðjast og treysti
hann jafnframt heiðarleika hans, ætti lánardrott-
inn umfram allt að reyna að komast hjá skiptum,
því að þegar á allt er litið, er líklegt, að hag hans
verði betur borgið á þann hátt.
Ein leið er sú að grípa til nauðasamnings. Sam-
kvæmt honum fær skuldunautur búið framselt til
frjálsra umráða, sbr. 1. 19/1924 og 33. og 34. gr.
gjaldþrotalaganna. Nauðasamningurinn er samn-
ingur, þar sem skuldunauturinn greiðir samþykkt-
an hundraðshluta skuldarinnar og fær með því
samkomulagi skuldina strikaða út að fullu.
Þá kemur og til greina, að lánardrottnar geri
samning við skuldunaut um, að honum sé heimilt
að halda rekstrinum áfram með því skilyrði, að
lánardrottnar hafi virk áhrif eða jafnvel meiri-
hlutavald í stjórn fyrirtækisins, meðan á endur-
reisnartímabilinu stendur. Óskin um hlutdeild í
stjórninni getur stafað af vantrausti lánardrottna,
bæði hvað snertir hæfni hennar og vilja til þess að
fullnægja skuldunum.
Þegar kröfum lánardrottnanna hefur verið full-
nægt, draga þeir sig í hlé, og fá þá eigendurnir full
yfirráð yfir fyrirtækinu á ný.
II. Hagfrœðileg atriði í sambandi
við gjaldþrot.
1. Eigið fé og lánsfé fyrirtœkis.
Þegar fyrirtæki tekur fjármagn að láni, tekur
það á 9ig vissar skyldur gagnvart lánveitandanum.
Hann öðlast í staðinn réttindi gagnvart fyrirtæk-
inu, sem eru krafa til skuldunauts um, að hann
standi í skilum.
Yfirleitt er engum vandkvæðum bundið að
fá upplýsingar um lánsfjármagn fyrirtækis. Öðru
máli gegnir um eigið fé. Það er jafnt mismun heild-
arvirðis fyrirtækisins og samtölu skulda. Heildar-
virði fyrirtækis verður ekki lesið af neinum bók-
haldsskýrslum. í bókhaldi fyrirtækis geta fjármun-
ir verið skráðir á allt öðru verði en svarar til raun-
verulegs virðis þeirra, og í flestum fyrirtækjum
er „goodwill“ ekki skráður. Það er því ljóst, aðjafn