Frjáls verslun - 01.02.1974, Blaðsíða 57

Ríkiseinkasölurnar - og reynslan
Ritstjórnargrein ■ Frjálsri verzlun í nóvember 1940
I.
Allar hafa þær reynst illa og reynslan
hefur orðið dýr. Allir eru orðnir þreyttir
á þeim og enginn mælir þeim lengur bót,
jafnvel ekki sósialistar, sem mest ráku á
eftir að þær væru stofnaðar. Jafnvel eru
þeir farnir að sjá, að það er betra fyrir
þjóðina að hafa einkafyrirtæki, sem vel er
stjórnað, en að hafa ríkisfyrirtæki, sem er
illa stjórnað. Framsóknarmenn létu ginna
sig sem þursa til að setja hverja einka-
söluna á stofn eftir aðra, þótt þeir í hjarta
sínu séu á móti öllum slíkum fyrirtækjum
nema þeim, sem Sambandið stjórnar. Övin-
sældir einkasölunnar eru orðnar svo al-
mennar, að enginn vill nú við þær kann-
ast, enda er nú öllum ljóst orðið með hví-
líkum endemum margar þeirra hafa verið
og eru reknar allt til þessa dags. En vegna
þess, að skjólstæðingar Framsóknar og
Alþýðuflokksins stjórna þessum fyrirtækj-
um, þá hefur reynst erfitt enn sem komið
er að fá þessar stofnanir lagðar niður. Eru
flokkshagsmunir látnir sitja þar í fyrir-
rúmi þótt hagsmunir þjóðarinnar séu ann-
ars vegar.
II.
Raftækjaeinkasalan var lögð niður um
síðustu áramót samkvæmt samningi milli
flokkanna er stjórnarsamvinnan var hafin.
Það var sannanlegt, að einkasalan hafi
keypt vörur sínar við miklu óhagstæðara
verði, en einkafyrirtækjum stóð til boða.
Fékk hún alls ekki lægsta heildsöluverð
hjá erlendum verksmiðjum og varð því að
selja vörur sínar hærra verði en búast
hefði mátt við. Auk þess voru vörurnar illa
valdar, svo að miklar birgðir höfðu safn-
azt fyrir af ýmsum óútgengilegum vörum.
Sumir formælendur þessarar einkasölu
spáöu því, aö miklir erfiðleikar mundu upp
koma við innflutning rafmagnsvara, ef
einkasalan yrði afnumin. En þessir spá-
dómar hafa ekki rætzt. Nú vinna margir
gagnkunnugir og ötulir menn að innflutn-
ingi þessara vara. Ef þessir menn hefðu
fengið að flytjg, inn raftækin á sama tíma
og viö sömu skilyrði og einkasalan, þá
hefði vöruverðið stórlækkað. Innflutning-
urinn gengur hindrunarlítið eftir því sem
nú standa sakir og viöskiptin eru leyst úr
hinum óþolandi fjötrum þóttafullra einka-
sölubúðarsveina.
III.
Það má segja, að landhreinsun hafi ver-
ið gerð með afnámi raftækjaeinkasölunn-
ar. — Væri full þörf á að fleiri einkasölur
færu sömu leiðina. Af nógu er að taka:
Tóbakseinkasala, áfengiseinkasala, við-
tækjaeinkasala, fræ-einkasala, grænmetis-
einkasala og bifreiðaeinkasala. Mörgum er
það ráðgáta hversvegna sumum þessara
einkasala er viðhaldið, þótt almennt sé
viöurkennt að þær hafi engan tilverurétt.
Má þar til nefna grænmetis-, fræ-, við-
tækja- og bifreiðaeinkasölurnar, sem flest-
ar eru sammála um að hafi aldrei verið til
annars en ógagns. Hinsvegar eru menn
ekki jafn almennt sammála um gagnsleysi
hinna einkasalanna og skiptast um það í
flokka eftir stjórnmálaskoöunum. Verzlun-
arstéttin er hinsvegar ekki í vafa um að
öll verzlun er betur komin í höndum ein-
staklinga eða félaga, en í höndum ríkis-
launaðra embættismanna.
Framsóknarflokkurinn heldur hlífskildi
yfir öllum þessum einkasölum og þess
vegna ber hann raunverulega ábyrgð á
rekstri þeirra, enda forstjórar þeirra
flokknum ekki óviðkomandi. Ef Framsókn-
arflokkurinn stæði ekki á móti afnámi
þeirra einkasala, sem állir eru sammála
um, að séu þarflausar eða jafnvel skað-
legar, mundu þær vera fyrir löngu niður
lagðar.
IV.
Sósialistarnir íslenzku hafa veriö æði
hugkvæmnir á verkefni fyrir ríkiseinkasöl-
ur, en aldrei hefur þeim tekizt eins vel
upp og þegar þeim hugkvæmdist að setja
kartöflur, grænmeti og lauk í ríkiseinka-
sölu. Reynslan af þessari einkasölu hefur
oi’ðið hin sama og af öðrum slíkum ríkis-
fyrirtækjum. Vörurnar hafa stórhækkaö í
verði, aðflutningar hafa verið óreglulegir
og gæðin hafa veriö mjög misjöfn. Engin
skynsamleg rök eru fyrir því, aö hafa
ríkiseinkasölu á þessum vörum, nema ef
það hefur vakaö fyrir löggjafarvaldi vinstri
flokkanna að gera þessar almennu nauð-
synjavörur að féþúfu fyrir ríkissjóö. Ef svo
hefur verið, hefur þeim tekizt illa, því þótt
verðið sé hátt virðist hagnaðurinn vera
lítill. Síðan þessi einkasala tók til starfa,
hefur grænmeti orðið að luxus-vöru, sem
fáir hafa efni á aö kaupa.
FV 2 1974
57