Frjáls verslun - 01.09.1975, Side 35

Nærtækt dæmi um það er af-
staða manna til hagvaxtar.
„FÉLAGSLEG GÆÐI“
Fyrir tveim til þrem áratug-
um var það meginskoðun
flestra að stefnt skyldi að
auknum hagvexti, mikilli
framleiðslu, f.ramleiðni o. s.
frv. Á síðustu árum hefur orð-
ið vart þeirrar tilhneigingar
m. a. hjá ungu fólki, sérstak-
lega menntafólki, að taka beri
önnur almennari markmið
fram yfir hagvaxtaraukning-
una. Og því er jafnvel haldið
fram, að hið mikla kapphlaup
háþróuðu iðnaðarríkjanna um
stöðugt meiri hagvöxt og stöð-
ugt betri lífskjör, gæti bein-
línis skaðað mannkynið í
heild. Þegar umræður og af-
slaða manna kemst á þetta
stig, sleppir bláköldum stað-
reyndum. Þarfafullnægingin e.r
komin á það stig, að val alls
almennings snýst ekki lengur
um vöru A eða B, heldur önn-
ur lífsgæði, sem oft er unnt
að flokka undir svokölluð
„félagsleg gæði“, sem afar erf-
itt getur verið að skilgreina
og mæla í mörgum tilfellum,
jafnframt því, sem byrjað er
að hafna ýmsum áunnum gæð-
um.
MÓTSAGNIR
Þegar hér er komið í um-
ræðunni fer að gæta mótsagna
í afstöðu einstaklinga og hags-
munahópa til þeirra grund-
vallaratriða, er hafa ráðið úr-
slitum um veilíðan fjöldans
og hið háa lífskjarastig. Sem
dæmi má nefna neikvæða af-
stöðu ýmissa forystumanna
verkalýðshreyfingar til réttrar
verðlagningar á framleiðslu,
vörum og þjónustu er atvinnu-
vegirnir láta í té. Á sama
tíma sem þessum aðilum er
skorinn þröngur stakkur með
opinberri ákvarðanatöku í
gengismálum, verðlagsmálum,
lánamálum o. s. frv., geta
fulltrúar sömu hagsmunahópa
mótmælalaust samþykkt stór-
auknar álögur á allan almenn-
ing vegna þarfa og útvíkkun-
ar á starfsemi hins opinbera.
í stað þess að leyfa kröftum
atvinnulífsins að leita eðlilegs
jafnvægis í sveigjanlegri og
frjálsari verðmyndun og leið-
rétta síðan það sem á kanr. að
hallast á þá sem eru verst
settir í lífsbaráttunni í gegn-
um skattakerfið, er farið öf-
ugt að hérlendis og því miður
alltof víða í hinum svokölluðu
blönduðu hagkerfum er flestar
nútíma lýðræðisþjóðir búa við.
Kem ég þá að því atriði, er
lýtur að mati mínu á afstöðu
launþega til frjáls markaðs-
búskapar.
VERKALÝÐUR AÐIIYLLIST
FRJÁLSAN MARKAÐS-
BÚSKAP.
Ef litið er fyrst til vest-
rænna lýðræðisþjóða í heild
held ég að óhætt sé að segja,
að meirihluti þess fólks, er
myndar verkalýð þessara
landa aðhyllist og styðji frjáls-
an markaðsbúskap og hafni al-
gjörlega sósíalískum áætlun-
arbúskap. Það, hversu langt
verkalýður hinna einstöku
landa gengur í stuðningi sín-
um við frjálsan markaðsbú-
skap, er nokkuð breytilegt eft-
ir löndum. Byggist það m. a.
á sögulegri hefð, stjórnmála-
ástandi, samsetningu vinnu-
stétta og forystumönnum á
þessu sviði. Eftirtektarvert er,
að ýmsir af þeim forystu-
mönnum sósialdemókrata, er
komu upp á kreppuárunum
fyrir síðustu heimsstyrjöld og
enn eru áhrifamenn í hreyf-
ingunni, eru f.rekar neikvæð-
ir gagnvart framkvæmd frjáls
markaðsbúskapar, einkum
hvað varðar frjálsa verðmynd-
un. Sá . hluti ve.rkalýðshreyf-
ingarinnar, sem er undir á-
hrifum kommúnista og stjórn
þeirra, er fjandsamlegur frjáls-
um markaðsbúskap og vill
þetta efnahagskerfi feigt.
Hversu langt þeir ganga í and-
stöðu sinni í þessum efnum
fer eftir aðstöðu þeirra og
pólitískum styrkleika í ein-
stökum löndum, efnahagsá-
standi o. fl.
EKKI MÖGULEIKAR TIL
ALGJÖRS FRELSIS.
Stóraukið samstarf vest-
rænna þjóða og aukið frjáls-
ræði í verzlun og viðskiptum
þjóða í milli eftir síðustu
heimsstyrjöld sýnir, að það
hefur verið vilji meirihluta
fólksins fyrir stefnu frjáls
markaðsbúskapar. Um og yfir
80% alls vinnandi fólks telst
til verkalýðs — launaþiggj-
enda — í Vestur-Evrópu og
Norður-Ameríku, þar sem
frjáls markaðsbúskapur er þró-
aðastur. Meirihlutavaldið í
verkalýðshreyfingu þessara
landa, ef Bandaríkin og Kan-
ada eru undanskilin, hefur í
áratugi verið í höndum sósíal
demókrata, lýðræðissinnaðra
jafnaðarmanna, auk þess sem
jafnaðarmenn hafa oft á tíðum
farið og fara enn með stjórn
ýmissa lýðræðisríkja. Þessi.r að-
ilar hafa ásamt borgaralegum
flokkum byggt upp þann eða
þá tegund frjáls markaðsbú-
skapar, sem við þekkjum í ná-
grannalöndum okkar. Örugg-
lega má ýmislegt að þessari
framkvæmd finna, en ég held,
að allt upplýst fólk geri sér
fulla grein fyrir, að nútíma
þjóðfélagshættir skapa ekki
möguleika til algjörs frelsis í
þessum málum frekar en öðr-
um.
Tækniþróun nútímans, gíf-
urleg fólksfjölgun, mannúð-
legri sjónarmið gagnvart lítil-
magnanum, stórveldapólitík,
risastór fjölþjóðafyrirtæki
og auknar kröfur alls fjöldans
um stöðugt betri lífskjör, hefur
á liðnum áratugum útheimt
að leitað væri nýrra leiða við
úrlausn hagsmunaárekstra til
að koma í veg fyrir ófrið eða
miklar þjáningar.
Við það hefur myndast svo-
kallað blandað hagkerfi, sem
mér virðist vera ákaflega
teygjanlegt hugtak. í þessu
kerfi er gert ráð fyrir ákveðn-
um afskiptum ríkisvaldsins af
atvinnustarfseminni. Hversu
langt er gengið í þeim efnum
getur oft ráðist af kringum-
stæðum eða duttlungum þeirra
FV 9 1975
35