Frjáls verslun - 01.09.1976, Blaðsíða 27

jarðarpartinn sinn og flytja i
kjallara inni á Laugavegi, eins
og hann Björn í Brekkukoti.
I þvi sambandi langar mig til
að vitna til þess sem Sigurður
Nordal skrifar á einum stað i
Íslenskri menningu og gera að
mínum lokaorðum:
„Hefði fommenningin og
fornbókmenntirnjar verið eini
tilgangurinn með sögu og til-
veru Íslendinga, hefðu þeh’ átt
að deyja drottni sinum um
1400. Er það skipulagsleysi i
rannsóknarstöðinni eða þrjósku
sjálfra þeirra að keima, að þeir
lifðu af og lifa enn? Ekki er
laust við, að þeim hafi verið
fundið þetta til foráttu. Fræind.-
ur þeirra á Norðuiiöndum hafa
stundum átt bágt með að fyrir-
gefa niðjum sagnaritaranna, að
þeh skuii sitja yfir arfinum,
sem hefði heldur átt að hverfa
aftur í föðurgarð. Erlendum
fornfræðingum þykir stundum
síðari saga íslands skyggja á
horfinn frama. Þeir líkja henni
við langa og myrka nótt, og að
minnsta kosti grúfir yfir henini
myrkm- þeirra eigin fáfræði.
Sumum gestum, sem til „sögu-
eyjarinnar“ koma, finnst jafn-
vel taka út yfir allan þjófabálk
að þm-fa að horfa upp á hinar
lifandi kynslóðir, sem rekja
ættir sínar til slíkra afreks-
manna og spekinga sem fyrrum
byggðu þetta land.
Sjálfsagt er fyrir íslendiniga
að biðja allrar velvirðingar á
þessu, ef það er breyskleika-
synd þeirra eða jafnvel þótt
það sé gáleysi forsjónarinnar.
En getur ekki líka verið, að
varnir finnist í málinu: tilraun-
inni hafi ekki verið lokið? Víst
er, að um margra alda skeið
var ekki mulið undir íslend-
inga, svo að gruna mætti, að
einhver undarleg ramnsókn hafi
verið á seyði. Það var meðal
annars svo um búið, að þjóðin
gat ekki losnað við minning-
arnar um fortíð sína. Bók-
menntirnar brýndu sífellt fyrir
henni að svíkja ekki upphaf-
lega stefnu. Henni ógnaði
sjálfri í aðra röndina að horf-
ast í augu við forfeðuma og
bera sig saman við þá. Hún
leitaði gleymsku, ýmist í glóru-
lausu striti eða fjarstæðum
draumórum. En hún fékk eng-
an svefnfrið. Einn meginþáttur
fornmenningarinnar hafði ver-
ið af þeim toga spunninn, að
gimd til metnaðar, drottnunar
og allra forsællegra, verald-
legra hluta var sett í svo kröpp
kjör, að hún leitaði sér annars
konar afrásar. Nú var enn
miklu meir hert að. Hver varð
árangurinn? Það er skylt að at-
huga. Var hann ekki annað en
bókmenntir, sem heimurinn
vill ekki líta við og yfirleitt
standa fornritunum að baki,
sjálfmenntun bláfátæks sveita-
fólks, sjálfstæðisbarátta vopn-
lausrar þjóðar, viðleitni til
efnahagslegra umbóta í örsmá-
um stíl? Ekki annað? En hver
veit, nema á þessum öldum
komi í ljós dýpstu rök íslenzkr-
ar sögu, tilraun, sem á sér enn
almennara gildi en hin fyrri?
# Fjarstætt dæmi
menningarstarfsemi
Þarna er að minnsta 'kosti hægt
að athuga eitt fjarstæðasta
dæmi menningarstarfsemi, sem
sögur fara af. Hér er þjóð, sem
býr við þá örbirgð, að hún ætti
ekki að leyfa sér að sinna neinu
öðru en því, sem verður í ask-
ana látið. En hún virðist samt
enn síður hafa ráð á að afrækja
andlega hluti, hræðist minna,
að líkaminn sé deyddur en sál-
inni glatað. Sjálfstæðisbarátta
íslendinga er anmað dæmi, sem
heita má einstætt, — krafa og
þörf svo umkomulausrar og
smárrar þjóðar til sjálfræðis,
sem var heimska fyrir sjónum
margra hagsýnna manna, en
hefur samt að minnsta kosti
um stundarsakir reynzt betur
en þeir hugðu. Með efnalegum
framförum, þótt smávaxnar sóu
á mælikvarða nútímans og stór-
þjóðanna, ber ný tækifæri og
vandamál að höndum. Saga ís-
lendinga hefur áður gengið á
misvíxl við sögu annarra Norð-
urálfuþjóða. Meðan þær lifðu á
miðöldum, bjuggu þeir að
klassiskri fornmenningu. Þeg-
ar þær eignuðust endurreisn,
fornmenntastefnu, fengu allan
hnöttinn að leikvelli, einangr-
uðust þeir í síðbornum miðöld-
um. Á síðustu áratugum hafa
gengið yfir þá svo hraðfara
breytingar, að ein kynslóð
reyndi meiri umskipti í högum
og háttum en þrjátíu 'kynslóðir
áður. Ýmiss konar freistingar
hafa steðjað að, freistingar til
valda, sem áður hafa varla ver-
ið dæmi til í þessu landi, freist-
ingar jarðneskra muna, sem
kynslóð harðærisins 1880—
1890 hefur þótt furðulegt ævin-
týri. Á einum vormorgni er
einangrun tíu alda rofin svo
hastarlega, að hamingjan má
vita, hversu mörg ár Þyrnirós
verður að nudda stírurnar úr
augunum. Enn virðist alveg ný
tegund tilraunar vera að
byrja.“
Hver
selur
hvad?
Þegar þig vantar einhverja
vöru og þarft aö finna fram-
leiðenda hennar, ekki
einungis í Reykjavík, heldur
út um landið þá finnur þú
svarið í "ÍSLENSK
FYRIRTÆKI” sem birtir skrá
yfir framleiðendur hvar á
landinu sem er.
Sláiö upp í
”ÍSLENSK FYRIRTÆKI”
og finnið svarið.
FÆST HJÁ ÚTGEFANDA.
Útgefandi: FRJÁLST FRAMTAK hf.
Laugavegi 178 - Símar: 82300 82302
FV 9 1976
27