Frjáls verslun - 01.02.1978, Qupperneq 24

Greinr ag niðtöl
Hvað ræður genginu?
— eftir dr. Guðmund Hlagnússon, professor
Hagfræðingar eru oft spurðir
að þvi hvað ráði gengi íslensku
krónunnar gagnvart öðrum
gjaldmiðlum. Hafa menn þá
fyrst og fremst í huga hvaða
sjónarmið hafi í reynd legið til
grundvallar ákvörðun um geng-
isskráningu hér á landi. Skai
þess freistað að gera þessu
nokkur skil hér á eftir í stuttu
máli. í því sambandi verður að
hafa í huga að aðstæður hér á
landi eru þær, að flutningur
fjármagns milli íslands og ann-
arra landa er ófrjáls og enginn
frjáls markaður er fyrir hendi
þar sem íslenska krónan geng-
ur kaupum og sölum. Þess
vegna er ógerningur að vita á
hverjum einstökum tíma hvort
gengi sé „rétt“ skráð eða ekki.
(Við afbrigðilegar aðstæður
þarf gengisskráning ekki held-
ur að vera „rétt“ á frjálsum
markaði, en látum það liggja
á milli hluta.)
BRJÓSTVIT EÐA FÁVIZKA?
Það hefur vart farið fram
hjá neinum að hart er deilt um
tilefni nýafstaðinnar gengisfell-
ingar, nauðsyn hennar og af-
leiðingar. Jafnframt er ýmist
talað um gengisbreytinguna
sem orsök eða afleiðingu verð-
bólgu eða kauphækkunar.
Ætli það sé tilviljun að stjórn-
arandstöðuflokkar eru oft hrifn-
ir af svonefndri „niðurfærslu-
leið“? Sú leið felst í því að
greiða niður vöruverð og lækka
skatta í óðaverðbólgu og tap-
rekstri fyrirtækja til þess að
halda uppi kaupmætti. Með því
móti má komast hjá gengisfell-
ingu og verðbólga verður minni
en ella, en bullandi halli verð-
ur á viðskiptum við útlönd og
hjá fyrirtækjum, sérstaklega
þeim sem flytja út. En hver
maður sér að þetta gengur að-
eins í stuttan tíma, því atvinnu-
leysi og erlend skuldasöfnun
blasir við.
ÓSVEIGJANLEIKI
KAUPTAXTA
Ef fyrirtækin eru upp til
hópa rekin með tapi og æski-
legt er talið að halda þeim
gangandi til að veita atvinnu
og auka verðmæti verður það
ekki gert nema hækka tekjur
þeirra, lækka kostnað eða hvort
tveggja í senn. Öðrum kosti
mætti loka þjóðarbúinu og
geyma fiskinn í sjónum, eins
og Bjarni Bragi hefur glettnis-
lega komist að orði. Ef velja
á niðurfærsluleiðina verður að
líta á hvað er unnt að lækka.
Nú eru laun oft um helmingur
rekstrarkostnaðar á móti öðr-
um aðföngum, hráefnum, leig-
um, afskriftum, vöxtum o.fl.
Það er þó nánast vonlaust verk
að þræða niðurfærsluleiðina
nema lækka verð vinnuafls, þ.e.
kaupið. Það er hins vegar efna-
hagsleg staðreynd að kauptaxt-
ar lækka nær aldrei í krónu-
tölu. Þetta hefur gilt í hinum
vestræna heimi í a.m.k. 40—50
ár. Undantekningar, eins og í
tíð Emelíu eru svo léttvægar
að varla tekur að minnast á
þær, auk þess sem þær hafa
einungis þýtt meiri kauphækk-
un síðar.
Tal um niðurfærslu alls
nema kaupsins er því fræðilega
gerleg en erfið. Hún hefur hins
vegar verið dæmd ófær í reynd
og er orðin söguleg fjarstæða.
Niðurfærslumennirnir eru því
meiri fræðimenn en hagfræð-
ingarnir sjálfir.
MARKMIÐ f EFNAHAGS-
MÁLUM OG GENGIÐ
Helstu markmið í efnahags-
málum eru yfirleitt talin vera
full atvinna, hagvöxtur, allstöð-
ugt verðlag, jöfnuður á við-
skiptum út á við, skynsamleg
nýting landsins gæða o.fl. Á-
herslumunur getur verið á
markmiðunum og misjafnt hvað
hefur forgang hverju sinni, en
vart fer milli mála að atvinnu-
markmiðið hefur yfirleitt setið
í fyrirrúmi við gengisákvarðan-
ir hér á landi eftir heimsstyrj-
öldina síðari. Undantekningu
frá þessu verður að telja við-
reisnina 1960. Hún var sann-
kölluð kerfisbreyting sem átti
að stuðla að auknu frelsi og
framförum, sem jafnframt hefði
í för með sér atvinnuöryggi til
lengri tíma litið .
Gengið er stýritæki sem nota
má til að sækja að efnahagsleg-
um markmiðum. Ef ná á tiltekn-
um fjölda markmiða (mark-
talna) í senn þarf yfirleitt eitt
tæki til hvers einstaks þeirra.
Þess vegna er ekki unnt að
24
FV 2 1978