Frjáls verslun - 01.01.1980, Blaðsíða 23

„Truman Bandaríkjaforseti var, held ég, einu
sinni spurður að því hvort honum fyndist það ekki
niðurlægjandi, þegar þar að kæmi, að hverfa úr for-
setastól og fara að vinna einhver venjuleg störf eins
og hver annar venjulegur borgari. Það væri öðru
nær, svaraði Truman, það væri hinn mesti heiður
fyrir sig. Sama segi ég. Fyrrverandi forseti á að geta
gengið að hverju heiðarlegu starfi sem er, en auð-
vitað er trúlegt að þetta yrði býsna takmarkað í
reyndinni.
Hvað mér viðvíkur, þá geri ég ráð fyrir að starfa
eitthvað að fræðistörfum."
Þetta eru orð dr. Kristjáns Eldjárns, forseta íslands.
Frjáls verzlun hitti hann að máli fyrir skömmu og
ræddi við hann vítt og breitt um forsetaferil hans og
minnisverða atburði frá þeim tíma. Eins og alþjóð er
nú kunnugt hefur Kristján ákveðið að bjóða sig ekki
aftur fram til þessa embættis, en hann hefur nú setið í
forsetastóli í tæp tólf ár.
Það hefur verið haft á orði, að af öllum mönnum
öðrum ólöstuðum hefði þjóðin varla getað fengið
betri mann í forsetastólinn. Margt kemur þar til, hann
er hlutlaus í stjórnmálum, hann er alþýðlegur í em-
bætti, enda vafamál hvort að það þyldi mjög form-
fastan mann, og síðast en ekki síst þá er Kristján
góður viðkynningar og hefur til aö bera ágætt skop-
skyn.
Erfitt að koma við húmor í starfanum.
Mönnum hefur oft virst nokkuð skorta á að em-
bættismenn líti léttum augum á tilveruna, sem virðist
vera fyrir þá frekar óskýr bak við rykfallin skjöl, stirt
embættismannamál og þungar venjur.
Kristján er góöur húmoristi, en samt ber embættið
þess ekki mikil merki eftir 12 ár. ,,Það er ekki svo
auðvelt að beita mikilli gamansemi í þessu embætti,"
segir Kristján.
,,Það er til dæmis varla hægt að blanda neinskonar
léttleika inn í nýársræðu, ef það er það sem þú átt við.
Þaö á hreinlega ekki við og mundi bara eyðileggja
stílinn, og þess vegna hef ég valið nýársræðunum
það form sem ég hef gert.
Aftur á móti getur maður notið sín sem húmoristi í
viðkynningu við annað fólk. Á Bessastaói kemur mik-
ið af fólki árlega, það skiptir þúsundum, og ég vona
að þá hafi ég verið örlítið léttari."
— Þessi hlið þín kemur þó ekki fyrir allra sjónir.
Það sem flestir þekkja er myndin frá afhendingu
trúnaðarskjals sendiherra þar sem þú og utanríkis-
ráðherra standið sitt hvorum megin við sendiherrann
og alltaf er myndin tekin á sama staö í húsinu.
,,Já, þetta er alveg satt, en það er ekki svo þægilegt
að bregða upp einhverjum húmorískum svip og væri
sennilega lítt viðeigandi við þessi tækifæri.
Það koma þó alltaf nýir siðir með nýjum mönnum,
og þegar nýr maður tekur við verður hann að sigla
milli skers og báru þegar um þetta og fleira er aö
ræöa, meðal annars geta brugðið upp bæði alvar-
legum svip og glettum eftir því sem viö á."
„Margt svipað og ég bjóst við“
— Hvernig var það fyrir þig, forstöðumann Þjóð-
minjasafns íslands að setjast í forsetastól? Olli
reynsluleysi þitt á þessum sviðum þér ekki erfiðleik-
um?
,,Það var nú margt svipað og ég bjóst við og hafði
gert ráð fyrir. Ég hef hvorki orðið fyrir neinum von-
brigðum í því efni né get ég sagt, að eitthvað hafi
skarað fram úr mínum vonum.
Það er rétt sem þú segir, ég hafði aldrei komið
nálægt þeim störfum sem þarna biðu mín. Hins vegar
hafði ég stjórnað stórri stofnun og var vanur að um-
gangast fólk, jafnt erlent sem innlent.
Auðvitað breytti forsetaembættið miklu fyrir mig.
Lífsvenjur mínar breyttust og ég þurfti óhjákvæmilega
að umgangast aðrar manngerðir, fólk sem hafði
önnur áhugamál, og aðrar venjur en ég. Nú og svo
þurfti ég að skipta um aðsetur."
— Urðu einhverjar breytingar á þínum vinahóp við
kjörið? Vinir eru yfirleitt jafningjar, en getur forseti
verið jafningi?
,,Það urðu ekki miklar breytingar á vinahópnum. Ég
hef reynt að halda sambandinu við mína vini og
kunningja. Hins vegar vil ég geta þess að ég hef
eignast ágæta vini og kunningja í gegnum starf mitt
sem forseti, og einnig í hópi nágranna minna hér á
Álftanesi."
Bessastaðir of einangraðir?
— Finnur þú fyrir einhverri einangrun á Bessastöðum?
Er forsetaembættið einangraó og veldur búsetan þar
einhverju um?
„Búsetan einangrar forsetann að vissu leyti, en
ekki vil ég gera mikið úr þessu atriði. Það hefur mikla
kosti að búa á Bessastöðum og ég held að þar verði
forsetasetrið áfram.
Það eru nú fleiri embætti þjóðarinnar sem eru of
einangruö ef ekki einangraðri og margir búa úti í sveit
þótt þeir vinni inni í bæ.
Annars er það skilyrði að forsetinn og fjölskylda
hans hafi yfir einkabílum að ráða, bæði ég og kona
mín ökum mjög mikið enda er vegurinn miklu betri en
hann var. Nú þarf einangrun Bessastaða ekki að vera
svo mikil, byggðin hefur vaxið mjög mikið þarna hin
síðustu ár og þéttst."
Forsetaembættið
— Þær raddir hafa heyrst hér, að forsetinn væri of
valdalítill og geti því ekki beitt sér sem skyldi. Hver
skyldi vera skoðun forsetans á þessum málum?
„Jú, það hefur verið mikið rætt um þetta", segir
Kristján. „Sumir vilja að völd forsetans séu meiri, en
ég held að ég geti nú ekki úttalað mig um þessi mál að
sinni, nema hvað ég held, að í bráð verði ekki reynt að
gera embættið valdameira."
— Er forsetatignin nokkuð annað en eftirlíking af
konungstign?
„Að sumu leyti er hún þaö, en samt er mikill munur
á s.s. varðandi umgengnisvenjurnar, og svo er for-
setinn valinn úr fjöldanum en konungstignin erfist."
Kosningasigurinn 1968.
— Kjör þitt til forseta 1968 var sérstaklega
glæsilegt. Hafði kjör þitt nokkur eftirköst í samskipt-
um þínum viö þá sem hlut áttu að máli í þeirri baráttu?
„Nei, það er mjög fjarri því. Samkomulag mitt við
23