Frjáls verslun - 01.02.2000, Page 62

HEILSfl
reyta og afleiðingar þreytu
eru með algengustu kvört-
unum þeirra sem koma til
heimilislækna. Þreyta, slappleiki
og kraftleysi geta stafað af mikilli
áreynslu, þjálfunarleysi, ónógri
hvíld, rangri fæðu og næringu,
álagi eða tilfinningalegum erfið-
leikum. Flestir kannast við að vera
sífellt þreyttir eftir mikla vinnu
enda leiðir langvarandi þreyta og
álag til streitu og margvíslegrar
geðröskunar. En síþreyta er
stundum illútskýranleg. Hún er
miklu alvarlegri og varanlegri en
venjuleg þreyta. Síþreyta er líkam-
legt ástand sem getur herjað á
fólk á öllum aldri af báðum kynj-
um en er þó mun algengari meðal
yngri kvenna. Umfangið getur
verið allt frá mikilli þreytu, en þó
rólfærni, upp í það að fólk neyðist til að vera rúmfast." segir
Halldór Kolbeinsson, forstöðulæknir geðsviðs Sjúkrahúss
Reykjavíkur.
A síðustu árum hefur færst í aukana að fólk kvarti yfir
þreytu eftir mikla vinnu og álag í starfi og einkalífi.
Svefnskortur og svefnleysi geta valdið þrálátri þreytu og
þróttleysi en þótt um langvarandi þreytu sé að ræða er ekki
þar með sagt að um síþreytuheilkenni sé að ræða. Þreyta og
þróttleysi eru megin einkenni ýmiss konar röskunar af geð-
rænum toga, svo sem þunglyndis og kvíða, auk þess sem
langvarandi þreyta getur verið fylgifiskur margra annarra
sjúkdóma. Það er því áríðandi að greina sérstakar orsakir
þreytunnar og haga meðferð í samræmi við það.
Sýking getur hrundið sjúkdómnum af stað „Síþreyta á sér
margvíslegar orsakir og eru ýmsar tilgátur á lofti. Ymar sýk-
ingar geta valdið síþreytu og jafnvel hrundið sjúkdómnum af
stað óháð því hvort álag sé í vinnu. Einkennin byrja oft
skyndilega í kjölfar sýkingar og þegar sýkingareinkennin eru
gengin yfir koma í ljós viðvarandi
og lamandi þreytueinkenni. I kjöl-
farið fylgir síðan slappleiki og
slen, höfuðverkur, vöðvaverkir,
svefntruflanir, erfiðleikar með ein-
beitingu og þunglyndiseinkenni
og oft er einnig kvartað um skerta
vitræna getu, athygli, minni og
beitingu orða. Önnur einkenni
eru ör og þungur hjartsláttur, tíð
þvaglát, ristilkrampar, skert stjórn
á líkamshita með nætursvita og
fótkulda, liðverkjum og skyntrufl-
unum ásamt skertu áfengisþoli.
Ýmis efni í fæðu og umhverfi geta
raskað hinu viðkvæma samspili
líkamans og þar með raskað hinu
viðkvæma tauga- og ónæmiskerfi.
Sumir sjúklingar hafa fengið of-
næmi áður en síþreytan byrjar og
það getur þá versnað. Við grein-
ingu á síþreytuheilkenninu verður að vera hægt að tímasetja
hvenær einkennin byrjuðu. Þreytan þarf að vera mikil og
hamlandi og hafa áhrif bæði á líkamlegt og geðrænt atgervi,“
segir Halldór.
Bæta svefn og lífsstíl „Sjúkrasagan er mikilvægust til grein-
ingar fýrir utan hina lamandi þreytu, sem byrjar oftast skyndi-
lega og varir lengi, oft með skárri tímabilum eða hléum á
milli. Síþreytunni fylgja önnur einkenni svo sem vöðvaverkir,
breytingar á skaphöfn, geðbrigði og svefntruflanir. Langvar-
andi þreyta er algengur fylgifiskur margra sjúkdóma, til
dæmis gigtarsjúkdóma, innkirtlasjúkdóma, kvíðaröskunar og
þunglyndis. Þessa sjúkdóma verður læknir að hafa í huga og
útiloka áður en hann kemst að þeirri niðurstöðu að um sí-
þreytu sé að ræða. Ofnotkun áfengis getur valdið langvarandi
þreytu og slappleika og sum lyf geta valdið aukaverkunum er
líkjast síþreytu. Að vanrækja þörf líkamans fyrir svefn er ein
algengasta orsök langvarandi þreytu. Það er því um flókið
samband að ræða milli ýmissa sjúkdóma og síþreytu og þarf
Erillinn í vidskiptalífinu eykst sífellt
og spennan í kringum gengi hluta-
bréfa tekur á. Enda er pað svo að
margt fólk i ábyrgðarstöðum kvartar
gjarnan yfirpreytu og telur sigjafn-
vel haldið sípreytu. En hvað ersí-
preyta? Erpað preyta eða punglyndi?
Halldór Kolbeinsson, yfirmaður geð-
lækninga á Sjúkrahúsi Reykjavíkur,
ræðir hér um preytu, sípreytu, pung-
lyndi og kvíða.
Eftir Guðrúnu Helgu Sigurðardóttur Mynd; Geir Ólafsson
Langvarandi þreyta er algengur fylgifiskur margra sjúkdóma, til dæmis gigtar-
sjúkdóma, innkirtlasjúkdóma, kvíðaröskunar og þunglyndis. Þessa sjúkdóma
verður læknir að hafa í huga og útiloka áður en hann kemst að þeirri niðurstöðu
að um síþreytu sé að ræða.
62