Lesbók Morgunblaðsins - 21.12.1992, Síða 34

skjálfandi sjónvarpsskjánum ásamt tuttugu
eða þijátíu ára gömlum auglýsingum á
Marlboro sígarettum.
LÍF í JEMBER
Eftir að hafa aðlagast hitanum og tíma-
breytingu, skrykkjóttu rafmagni (kertaljós
voru til vonar og vara á baðherbergjum),
sjónvarpsfréttum á indónesísku (fleiri fréttir
voru frá Evrópu en maður á að venjast í
Ástralíu), köldu baðvatni, að bursta tenn-
umar upp úr soðnu vatni og nýju matar-
æði, kynntist maður umhverfinu smátt og
smátt.
Ég má til með að minnast á baðvenjur
Indónesa. Þqir eru afar þrifnir og fara í bað
tvisvar á dag. En fæstir hafa aðgang að
sturtum. Baðkar er fyllt af köldu vatni. Síð-
an má alls ekki stíga upp í karið, það gera
aðeins fáfróðir útlendingar. Maður stendur
á miðju gólfí og eys yflr sig vatninu með
ausu. Rennandi vatn er mikill munaður sem
fæstir njóta.
Meðfram þjóðveginum og strætum borg-
arinnar eru kúnstugar búðir, alls kyns smá-
iðnaður og verkstæði, einnig markaðir þar
sem söluvömnni er raðað á ábreiðu á gang-
stéttinni, svo þétt, að oft er lítið pláss fyrir
fótgangandi. Ekki er minjagnpi í boði held-
ur notuð og ný föt, plastílát, matvara og
annað þess háttar. Konur reka oft þessi
smáfyrirtæki og sjá um götusöluna. Þær
sjá einnig um ijármál ijölskyldunnar.
Mjög víða má sjá skýli, oft aðeins þak
yflr eldunaraðstöðu, eitt borð og tvo tré-
bekki. Oft ræður þar ríkjum fullorðin kona.
Vegfarendur staldra við. Fá sér te, hnaus-
þykkt sætt Javakaffí, smakkast eins og þú
hafir aldrei fengið alvörakaffi áður (þær
sykra ekki með teskeiðum heldur nota mat-
skeiðar og brúnan sykur.), nýtt bakkelsi,
ávexti eða annað og hlusta á nýjustu frétt-
ir úr bæjarlífinu.
Um mjólk eða mjólkurafurðir er vart að
ræða. Brauð er aðeins fyrir hástéttina. En
nóg er af eggjum og kjúklingum, hrísgijón
era notuð í öll mál, líka til þess að búa til
kökur, og þá era bananar matreiddir á allan
hugsanlegan máta. Hvergi hef ég fengið
eins gómsæta banana (litla, sk. Lady-fíng-
ur), fyrir utan alla þá dýrðarinnar ávexti
sem ég hef aldrei séð eða heyrt um áður.
Fólk borðar með fingranum, líka á veit-
ingahúsum. Þú hnoðar hrísgijónin í kúlu
og setur upp í þig. Betri mat en í Indónes-
íu er vart hægt að hugsa sér enda það sem
Indónesíubúinn saknar sárast ef hann fer
úr landi. (Máltíð án hrísgijóna er honum
óhugsandi með öllu.)
Og ávaxtadrykkirnir. Melónu-, avocado-,
ananas-, epla- og appelsínusafí eða kokteill
af öllu saman, ferskir diykkir.
Ekki má gleyma grasakonunum. Þær
ganga um og selja gula, græna og rauða
jurtadrykki sem þær bera í körfu á bakinu.
Drykkinn blanda þær eftir að þú hefur sagt
þeim vanda þinn. Viltu verða sterkari? Ung-
legri? Fallegri? Sennilega er það engin tilvilj-
un að yfír þessum konum hvílir sérstakur
blær fegurðar og rósemi. Húðin hrakkulaus.
Hvíthærð Kona
Mig langaði óstjórnlega til þess að taka
myndir. Fyrstu vikuna lagði ég ekki í það.
Uxana þarf líka að baða.
Fólk á þessum slóðum hafði einfaldlega aldr-
ei séð evrópska konu hvað þá konu með
hvítt hár. Það starði. Snéri sér við á göt-
unni bara til þess að horfa. Börnin urðu
hissa. Sum þeirra urðu jafnvel smeyk og
fóra að gráta. Onnur flissuðu og fannst
þetta frámunalega asnalegt, kona með hvítt
hár. En eftir að ég hafði farið. nokkrar ferð-
ir í bæinn, brosað óspart, svarað hundrað
spumingum hvaðan ég væri og hvað ég
væri að gera hér, þá spurðust tíðindin. I
Jember er nefnilega ekki unnt að eiga nein
leyndarmál. Allir vita allt um alla. Þrátt
fyrir símaleysi flestra.
Fjölskyldurnar búa saman og leysa úr
vandamálum á sameiginlegum fundum
(ákveða t.d. hver fái umráðarétt yfir bömum
við skilnað). Fari maður í heimsókn, hittir
maður alla fjölskylduna, bræður og systur,
afann og ömmuna, sem ævinlega kemur
fram á sjónarsviðið og má ekki missa af
neinu.
Aki maður einhveijum heim er ekki víst
að sá hinn sami búi á einhveijum einum
stað, heldur er viðbúið að hann búi um tíma
hjá foreldram, í annan tíma hjá systur,
frænku eða öðram ættingjum. Veikist ein-
hver úr fjölskyldunni fer öll hersingin í heim-
sókn á spítalann; ætli einhver fjölskyldumeð-
limur að fara burt um tíma, fylgir öll fjöl-
skyldan viðkomandi á brottfararstaðinn. Hið
versta sem getur hent nokkurn Indónesa
er að missa fjölskyldu sína.
Eitt er þó það vandamál sem fjölskyldan
getur ekki leyst. Er það vandi geðveikra.
Geðsjúkrahús era fá og dýr. Fólk veit ekk-
ert hvemig það á að bregðast við þessum
sjúkdómi. Era þessir sjúklingar því með öllu
afskiptir og í sumum þorpum era þeir jafn-
vel bundnir við tré.
Sígræn gróður-
sæld svo langt sem
augað eygir: Fjall-
lendi á Austur-
Jövu.
Indónesísk bóndakona með bam sitt.
Stjómvöld takmarka bameignir með
sérstökum fjölskylduáætlunum. Bam-
eignir em nú aðjafnaði 2,2 á fjölskyldu.
Þetta vingjamlega fólk vildi allt fyrir mig
gera. Ævinlega brosti það. Ég fékk fleiri
bros á einu götuhomi en vikum saman ann-
ars staðar í heiminum. Ég eignaðist vini og
kunningja. Indónesískur vinur minn sagði:
„Það kostar ekki neitt að hlæja, þess vegna
hlæjum við oft.“ Hér í Jember var ég öragg-
ari en í nokkurri annarri stórborg.
Brosið Hverfur
Ég lagði hikandi upp með myndavélina
hið fyrsta sinni. Af nægu myndefni var að
taka. Mig klæjaði í fíngurgómana.
Ég tönnlaðist á orðunum: „Boleg portret"
(Má ég taka af þér mynd), og árla morguns
lagði ég upp í gönguferð. Fór ekki í bæinn,
mér leist ekki á þá athygli sem myndavél
myndi vekja, heldur lagði leið mína eftir
stíg að baki hótelsins. Þar vora hrísgijóna-
ekrar, bananapálmar, papayatré (Carica
papaya - minnir á pálma og aldinin líkjast
melónu en bragðast þó betur), kjúklingabú
og margt fleira. Allt þetta var ræktað.
Hver skiki nýttur til framleiðslu á græn-
meti eða ávöxtum.
Ég gekk lengi, lengi þar til ég kom að
dálítilli húsaþyrpingu fátækra bænda. Þar
vora börn að Ieik. Aðeins er um eitt leik-
fang þessara barna að ræða. Flugdreka.
Ég nam staðar og horfði á leikinn. Strákarn-
ir vora stoltir af drekanum sínum. Við brost-
um öll. Buðum góðan dag. Þá sagði ég töfra-
orðin: Boleg portret? Oh, foto'foto. svöraðu
börnin og ég tók myndir. En þegar ég
mundaði myndavélina hvarf brosið af vöram
þeirra. Alvara augnabliksins var of mikil.
Aldrei hafði neinn tekið af þeim mynd.
Hélt ég nú áfram ferðinni þar til ég kom
að áveituskurði. Þar var kona að baða böm-
in sín og eiginmaðurinn að þvo þvottinn.
Sagan endurtók sig. Innan skamms birtist
gömul amma og auðvitað varð ég að taka
mynd af henni líka.
Leið mín lá upp á hæð, að annarri húsa-
þyrpingu. Húsin vora misjöfn. Víða vora
aðeins moldargólf. Allt var þó einstaklega
snyrtilegt, greinilega sópað oft á dag með
heimagerðum vendi. Lítil börn vora ævin-
lega borin á höndum. Aldrei sá ég barna-
vagn eða barnakerra meðan ég var í Jemb-
34