Morgunblaðið - 14.01.2001, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 14. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
14. janúar 1996: „Þegar hér er
komið sögu átta menn sig
kannski betur á því, að það er
lítið vit í því fyrir svo lítið sam-
félag sem okkar að halda uppi
tveimur hátæknisjúkrahús-
um. Til hvers? Margvíslegur
tækjabúnaður sem sjúkrahús
nota verður stöðugt fullkomn-
ari og um leið dýrari. Hvaða
þörf er á því fyrir lítið þjóð-
félag að eiga þennan búnað
tvöfaldan? Auk þess bendir
Sigurður Guðmundsson á
margar röksemdir sem snúa
að rekstrinum sérstaklega.
Ingibjörg Pálmadóttir heil-
brigðisráðherra er bersýni-
lega með í undirbúningi bylt-
ingarkenndar tillögur um
skipulag heilbrigðiskerfisins.
Er ekki tímabært, að ráð-
herrann beiti sér fyrir ræki-
legri könnun á kostum þess og
göllum að sameina sjúkra-
húsin tvö í Reykjavík?“
13. janúar 1991: „Á þjóðhá-
tíðardegi Íslendinga árið 1953
réðust sovézkir skriðdrekar á
vopnlausa verkamenn á göt-
um Austur-Berlínar og myrtu
þá. Dimma haustdaga 1956
réðust sovézkar skriðdreka-
sveitir inn í Búdapest og
börðu niður hetjulega baráttu
Ungverja til þess að endur-
heimta sjálfstæði sitt. Í ágúst-
mánuði 1968 gerðu Sovét-
menn og leppar þeirra innrás
í Tékkóslóvakíu og í krafti
sovézkra skriðdreka var sjálf-
stæðisbarátta Tékka og Sló-
vaka, sem kennd var við vorið
í Prag, brotin á bak aftur. All-
ir þessir atburðir hafa greipzt
í vitund þeirra sem með þeim
fylgdust á sínum tíma.
Nú hefur Vilnius í Litháen
bætzt í hóp þeirra borga, þar
sem sovézku hervaldi er beitt
til þess að kúga smáþjóð sem
berst fyrir frelsi sínu. Enn
einu sinni eru sovézkir skrið-
drekar komnir á kreik. Enn
einu sinni eru sovézkir her-
menn sendir á vettvang til
þess að kæfa í fæðingu frels-
isbaráttu fólks.“
14. janúar 1986: „Stríðið
gegn alþjóðlegum hryðju-
verkamönnum tekur á sig
margvíslegar myndir. Nú er
svo komið, að íslensk yfirvöld
hafa séð þann kost vænstan
að láta vopnaða lögreglumenn
gæta öryggis í alþjóðlegu
flugstöðinni á Keflavík-
urflugvelli. Eins og kunnugt
er hafa verið þjálfaðar sér-
sveitir innan lögreglunnar í
Reykjavík og á Keflavík-
urflugvelli undanfarin ár.
Hlutverk þessara sveita, svo-
nefndra víkingasveita, er
meðal annars að takast á við
hryðjuverkamenn og sinna
störfum sem eru svo hættu-
leg, að þau eru ekki unnt að
fela öðrum en þeim sem hafa
hlotið sérstaka þjálfun. Það
eru lögreglumenn úr vík-
ingasveitum á Keflavík-
urflugvelli og í Reykjavík sem
gæta nú öryggis á flugvell-
inum í skotheldum vestum og
með vesturþýskar vélbyssur
sér við öxl.“
Ri t s t jó rnargre inar Morgunb lað s ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
F
réttaskrif eru vandasöm og
því fylgir oft og tíðum ábyrgð
þegar verið er að vega og
meta hvaða upplýsingum al-
menningur á rétt á þegar
fjallað er um ákveðið mál og
hvaða atriði koma málinu
ekki við. Oft getur staðan
verið þannig að góð rök mæla bæði með og á móti
því að ákveðnar upplýsingar eigi að fylgja frétt.
Á ritstjórn Morgunblaðsins hefur vaknað
nokkur umræða um þessi mál vegna fréttar, sem
birtist laugardaginn 6. janúar, um árás þar sem
maður var stunginn hnífi í háls og brjóstkassa.
Sérstaklega var tekið til þess í fréttinni að menn-
irnir hefðu verið frá Norður-Afríku og hefði það
áður gerst að sami maður hefði ráðist að hinum
með eggvopni og veltu menn því fyrir sér hvort
ástæða hefði verið til að tiltaka uppruna mann-
anna, einkum með það í huga að þeir hefðu verið
búsettir hér um nokkurt skeið.
Í knattspyrnu gildir sú meginregla að leyfilegt
sé að berjast um boltann en þegar leikmaður
hugsar aðeins um að stöðva andstæðinginn tekur
dómarinn upp flautuna. Sama ætti að gilda í
fréttaflutningi þannig að fréttin snúist um at-
burðinn en ekki þátttakendurna nema að því
marki að það varpi ljósi á sjálfan atburðinn.
Þannig mætti segja að þegar tveir menn kljást
vegna persónulegrar deilu sé lesandinn engu
nær þótt hann viti hvaðan mennirnir koma en
endurspegli atburðurinn til dæmis ágreining
stríðandi fylkinga í landi á borð við Alsír, þar
sem staðið hefur borgarastyrjöld, eigi slíkar
upplýsingar fullt erindi. Þá mætti ef til vill einnig
halda því fram að ástæða væri til að tiltaka upp-
runa á þeirri forsendu að veröldin í kringum okk-
ur væri að breytast og þær breytingar yrðu ekki
heldur umflúnar á Íslandi.
Danir slegnir
miklum óhug
Mál innflytjenda setja
ekki mark sitt á póli-
tíska umræðu hér á
landi, að minnsta kosti
ekki með þeim hætti, sem gerst hefur í löndunum
í kringum okkur. Víða í Evrópu hafa sprottið upp
stjórnmálahreyfingar í kringum menn sem
byggja málflutning sinn á því að ala á ótta við út-
lendinga. Umræða í evrópskum fjölmiðlum um
málefni innflytjenda hefur einnig verið mikil.
Í Danmörku er fjöldi innflytjenda farinn að
setja mark sitt mjög á þjóðmálaumræðuna og í
haust fór af stað hávær umræða eftir að konu var
nauðgað á almenningssalerni á Strikinu og grun-
ur féll á fjóra unglinga úr hópi innflytjenda.
Urður Gunnarsdóttir, blaðamaður Morgun-
blaðsins í Kaupmannahöfn, segir að Danir hafi
verið slegnir miklum óhug vegna þessa atburðar
og eftir þennan atburð hafi mátt taka eftir því á
Strikinu að konur hörfuðu ósjálfrátt undan þeg-
ar piltar af erlendum uppruna fóru nokkrir sam-
an þar um með þeim fyrirgangi sem tilheyrt get-
ur þessum aldri.
Það vakti almennar áhyggjur í Danmörku
þegar farið var að rannsaka þennan atburð og
grafast fyrir um hugmyndir unglinga úr hópi
innflytjenda um kynlíf. Í viðtölum kom fram að í
múslimskum fjölskyldum sé kynlíf ekki rætt og
hugmyndir sínar um kynlíf fái drengirnir úr
sjónvarpi, blöðum og tímaritum. Þær hugmyndir
séu að danskar konur séu engu betri en vænd-
iskonur og því engin ástæða til að bera virðingu
fyrir þeim. Slíkar hugmyndir bera því vitni að
innflytjendur aðlagist ekki því þjóðfélagi sem
þeir eru í og fyrir vikið rísa múrar á milli manna.
Danskir fjölmiðlar hafa reynt að taka á mál-
efnum innflytjenda með því að kafa undir yf-
irborðið. Þegar sagðar eru fréttir af atburðum,
sem verða í samfélagi þeirra, er þeim fylgt eftir
til nánari upplýsingar fyrir hinn almenna les-
anda þannig að hann átti sig á þeim breytingum,
sem eru að verða í kringum hann.
Það er engin ný bóla að samfélög innflytjenda
verði til, eins konar heimili að heiman. Á Bright-
on Beach í New York er allt eins auðvelt að
bjarga sér á rússnesku og ensku og í Kreuzberg í
Berlín getur jafnvel verið vænlegra til árangurs
að grípa til tyrknesku en þýsku. Það er hins veg-
ar ekki fyrr en samskipti tveggja ólíkra menn-
ingarheima fara að valda árekstrum að syrtir í
álinn. Það höfum við séð í Þýskalandi þar sem
kveikt hefur verið í húsum innflytjenda og ráðist
á þá. Oft blossa þessi vandamál samfara því
óvissuástandi, sem fylgir viðvarandi atvinnuleysi
og má þá heyra viðkvæðið að næga vinnu væri að
hafa ef ekki væru allir þessir útlendingar.
Aðlögun er lykilorð í allri umræðu um innflytj-
endur. Það væri firra að halda að þeir, sem flytj-
ast til Íslands, geti aðeins orðið Íslendingar ef
þeir verða eins og þeir sem fyrir eru. Lykillinn að
því að nýta þann kraft, sem getur fylgt nýju
blóði, er að leyfa innflytjendunum að njóta sín og
tryggja að þeir verði ekki að utangarðsmönnum í
nýjum heimkynnum.
Að velja og
hafna
Í Danmörku hefur
vaknað upp umræða
um það hvort í raun sé
hægt að vera of um-
burðarlyndur gagnvart þeirri menningu sem
innflytjendur oft taka með sér til nýs lands og
hefur orðið „halalhippar“ orðið mönnum tungu-
tamt í kjölfarið. Upphafsmaður þessarar um-
ræðu er Naser Khader sem er 37 ára gamall og
flutti til Kaupmannahafnar frá Damaskus, höf-
uðborg Sýrlands, ásamt fjölskyldu sinni þegar
hann var 11 ára. Khader situr í borgarstjórn
Kaupmannahafnar og munaði aðeins nokkur
hundruð atkvæðum að hann yrði fyrsti „Ný-
daninn“ til að ná þingsæti er hann bauð sig fram
fyrir Radikale venstre í síðustu þingkosningum.
Khader hefur gefið út tvær bækur, Heiður og
skömm árið 1997 og Khader.dk árið 2000. Í
seinni bókinni lýsir hann hvernig það er fyrir
innflytjanda að vaxa úr grasi í Danmörku. Í
grein um bókina í danska blaðinu Politiken er því
fagnað að fram sé komin frásögn frá fyrstu hendi
á þeim nótum að farið er út fyrir hina hefð-
bundnu uppstillingu þar sem „við“ stöndum and-
spænis „þeim“ í deilu, sem hafi snúist um hóp-
nauðganir, fordóma og tölfræði.
Lykilatriði í bókinni er að forsenda fyrir ár-
angursríkri aðlögun sé að innflytjandinn haldi
annars vegar fast í ákveðin gildi úr bakgrunni
sínum en hafni samtímis verstu og afturhalds-
sömustu þáttunum og taki í staðinn upp fram-
sæknari gildi hins danska samfélags. Afstöðu
sína kallar hann „bæði og“.
Khader kveðst með þessum hætti hafa getað
haldið traustataki í íslamska trú sína en í nokk-
urs konar „evró-íslamskri“ útgáfu. Þannig vísar
hann á bug karlrembu, skorti á virðingu fyrir
mannréttindum og hinni óheppilegu blöndu
trúarbragða og stjórnmála sem fylgja menningu
hans.
Khader hefur verið gagnrýndur úr tveimur
áttum fyrir að setja fram skoðanir sínar. Þeir
innflytjendur, sem halda fast í gildi þess sam-
félags og menningarheims sem þeir koma frá,
hafa veist harkalega að honum og segja að ekki
sé um að ræða neitt sem heitir „bæði og“, aðeins
„annað hvort eða“. Hins vegar hefur hann verið
gagnrýndur af þeim sem allajafna ættu að kall-
ast málsvarar frjálslyndis og um er notað orðið
„halalhippar“sem áður er nefnt. Þeir leitast við
að sýna umburðarlyndi gagnvart afturhaldssöm-
ustu þáttum hinnar íslömsku innflytjendamenn-
ingar og kemur fram í Politiken að í þeim röðum
sé Khader kallaður kókoshnetan, hann sé brúnn
að utan en hvítur að innan.
„Halalhipparnir líta flestir svo á að þeir til-
heyri vinstrivængnum,“ segir Khader um þessa
gagnrýnendur sína. „En þegar innflytjendurnir
sýna karlrembu, þjóðrembu og trúrembu sýna
þeir umburðarlyndi. Því, guð minn góður, þetta
er jú hluti af þeirra menningu.“
Tillaga Khaders er því sú að raunsæir Danir
og raunsæir innflytjendur taki höndum saman
um að smíða brú milli þessara hópa og greiða
þannig fyrir aðlöguninni.
Bækur Khaders hafa vakið mikla athygli og
umræðu í Danmörku og sennilega hefði aðeins
innflytjandi getað beint umræðunni í þennan far-
veg. Það yrði ekki tekið mark á slíkum hugmynd-
um nema þær kæmu úr röðum þeirra.
Vandamál á
Íslandi
Þau vandamál, sem
Danir eiga við að etja
vegna innflytjenda, er
að finna annars staðar
á Norðurlöndum og hafa leyst ógeðfelld öfl úr
læðingi. Hér er þessi vandamál ekki að finna og á
meðan næga vinnu er að hafa má búast við að svo
verði áfram. Það er þó vísbending um að aðlög-
unin gangi ekki sem skyldi á Íslandi að brottfall
innflytjenda og barna þeirra í framhaldsskólum
er hlutfallslega langtum hærra en nemenda sem
eru af íslensku bergi brotnir.
Ingibjörg Hafstað, kennsluráðgjafi fyrir ný-
búafræðslu hjá Fræðslumiðstöð Reykjavíkur,
sagði í samtali við Morgunblaðið í október, að
ekki væri nægjanlega vel staðið að grunnskóla-
kennslu nýbúa hér á landi. Ef ekkert yrði að gert
mætti búast við því að innflytjendur með litla
menntun mynduðu nýjan undirmálshóp í sam-
félaginu, sem sækti í lægst launuðu störfin sem
krefjast lítillar menntunar. Hún sagði mörg börn
innflytjenda standa illa að vígi þar sem lítil ís-
lenskukunnátta valdi þeim námserfiðleikum.
„Þau hafa sum hver ekki nægan orðaforða á
neinu tungumáli til að afla og meðtaka nýjar
LAXVEIÐIÁRNAR
Í BORGARLANDINU
SKÝRSLA gatnamálastjóra umástand Elliðaánna með tillititil mengunar er svört. Í henni
segir að skólpmengað ofanvatn renni
í árnar og að mengunarefnin séu af
ýmsum toga. Þetta eru efni frá veg-
um og umferð, olía og málmar, svo
sem eins og zink og kopar. Þessi efni
hafa mjög neikvæð áhrif á vatnalíf-
ríki áa sem Elliðaánna og eru bein-
línis hættuleg því. Gatnamálastjóri
áætlar að til þess að koma í veg fyrir
þessa mengun, m.a. með því að gera
fullkomnar hreinsitjarnir, gerð ræsa
o. fl., sé unnt að koma í veg fyrir
mengun ánna með fjárhæð sem hann
áætlar að sé um 136 milljónir króna.
Þriggja manna starfshópur, sem
komið var á laggirnar í apríl í fyrra
og hafði það verkefni að gera tillögur
um aðgerðir til varðveislu laxa- og
silungsáa í Reykjavík, hefur einnig
lokið störfum. Tillögur hópsins gera
ráð fyrir því að allt forræði í mál-
efnum lax- og silungsvatnasvæða í
borgarlandinu færist til umhverfis-
og heilbrigðisnefndar en Orkuveitan
annist þó áfram umsjón Elliðaánna.
Í starfshópnum voru Hrannar B.
Arnarson formaður, Steinunn Valdís
Óskarsdóttir og Guðlaugur Þór
Þórðarson sem skilaði séráliti. Hann
kvað margt gott koma fram í drögum
hópsins en vankantarnir væru þó of
miklir og því gæti hann ekki skrifað
upp á niðurstöðuna, þar sem meiri-
hlutinn taki ekki á málum Elliða-
ánna, mikilvægustu náttúruperlu
borgarinnar, heldur skilji þær áfram
eftir undir stjórn Orkuveitunnar.
Vatnasvæðin, sem starfshópurinn
fjallaði um, voru Elliðaár, Úlfarsá,
Bugða, Hólmsá, Suðurá, Elliðavatn
og Leirvogsá sem komin er nú inn í
borgarlandið eftir sameininguna við
Kjalarneshrepp. Allar þessar ár eru
í mikilli hættu vegna nálægðar við
hina þéttu byggð og fyrst og síðast
eru það Elliðaárnar sem hætta steðj-
ar að enda þær lengst inni á svæðinu.
Nauðsynlegt er að verja þessar ár,
perlur eins og þær hafa verið nefnd-
ar, fyrir mengun og líffræðilegum
truflunum sem þær virðast hafa orð-
ið fyrir. Laxveiði í Elliðaánum er nú
vart svipur hjá sjón og þrátt fyrir
ítrekaðar tilraunir Rafmagnsveitu
Reykjavíkur og síðan arftaka henn-
ar, Orkuveitunnar, hefur sífellt sigið
á ógæfuhliðina í veiðimálum ánna.
Tímasett framkvæmdaáætlun á
grundvelli skýrslu um ofanvatnsmál
Elliðaánna, sem skýrt er frá hér í
upphafi, er nú að fara af stað og ligg-
ur til ákvörðunar í borgarkerfinu. Sú
áætlun og framkvæmdir verða
kostnaðarsamar en einskis má láta
ófreistað að reyna að bjarga ánum og
koma í veg fyrir að þær endi sem líf-
laus forarvilpa sem verður engum til
gagns og því síður til yndisauka.
Sama má raunar segir um Úlfarsá,
Bugðu og Leirvogsá. Þetta eru árnar
sem gæta verður sérstaklega og þar
er mikils um vert að forvarnarstarf
hefjist þegar í stað, svo að sama slys-
ið endurtaki sig ekki og gerst hefur í
Elliðaánum.
Með hliðsjón af því, hversu langt
er síðan athygli manna beindist að
vanda Elliðaánna, hve mikið er búið
að tala um málið, hve víðtækar rann-
sóknir hafa farið fram á ástandi
þessa svæðis, er erfitt að skilja hve
langan tíma tekur að leysa málið.
Þrátt fyrir allar þessar umræður
benda nýjustu upplýsingar til að lítið
hafi verið gert til þess að varna því,
að mengandi efni berist út í árnar.
Hvað veldur þessum seinagangi?
Það er erfitt að trúa því, að áhuga-
leysi valdi, vegna þess, að öllum
borgarbúum og þar á meðal yfirvöld-
um borgarinnar, hlýtur að vera
kappsmál að ná tökum á málinu. Það
væri ömurlegt að fylgjast með því ef
Elliðaárnar yrðu mengun frá um-
hverfi sínu að bráð. Talsmenn Orku-
veitunnar hafa í samtölum við Morg-
unblaðið bent á embætti borgar-
verkfræðings. Hvað ætlar borgar-
verkfræðingur að gera?