Morgunblaðið - 14.01.2001, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 14. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
AÐ er oft skemmtilegt
að skoða gamlar ljós-
myndir af einstakling-
um sem tekið hafa tölu-
verðum breytingum í
gegnum árin. Hvort sem um er að
ræða myndir af vinum, fjölskyldu-
meðlimum eða fólki sem er í sviðs-
ljósinu er skoplegt að sjá myndir af
einstaklingum sem voru eitt sinn
öðruvísi en maður hefur vanist. Í
þýskum stjórnmálum á þetta við um
Schröder og Kohl jafnt sem Joschka
Fischer.
Í byrjun mánaðarins hófst í
Þýskalandi umræða um fortíð. Þeir
sem eru orðnir vanir því að sjá utan-
ríkisráðherrann í Armani-jakkaföt-
um eiga eflaust erfitt með að bera
kennsl á hinn unga, síðhærða Fisch-
er sem á myndaröðinni sést ásamt
félögum sínum lumbra á hjálmlaus-
um lögregluþjóni sem liggur í göt-
unni. Þótt myndir þessar hafi verið
,,nýjung“ koma þær lítt á óvart þekki
maður sögu Fischers sem er sam-
tvinnuð sögu ’68 kynslóðar þýskra
vinstrimanna og þróunar lýðræðis í
Vestur-Þýskalandi.
Dóttir hryðjuverkamanns
Þótt fæstir séu þess minnugir
hafði þessi myndaröð þegar birst í
dagblaðinu Frankfurter Allgemeine
Zeitung fyrir 28 árum. Á sínum tíma
vissi enginn hver Joschka Fischer
var og í millitíðinni voru myndirnar
farnar að safna ryki. Það var blaða-
maðurinn Bettina Röhl, dóttir
hryðjuverkamannsins Ulrike Mein-
hof, sem gróf fram myndaröðina í
fréttasafni þýska ríkissjónvarpsins
(ARD) þegar hún var að safna efni í
bók um sögu móður sinnar og
vinstri-hreyfingarinnar í Þýska
sambandslýðveldinu. Allt bendir til
þess að bókin verði loksins gefin út á
þessu ári en Röhl skrifaði grein fyrir
Spiegel árið 1995 sem ber yfirskrift-
ina ,,Móðir okkar – ríkisóvinur nr.
1“. Röhl bjó aðeins níu ár með móður
sinni sem fór í felur árið 1970 í kjöl-
far vopnaðrar frelsunar Andreas
Baader sem sat inni sakaður um að
hafa kveikt í verslunarmiðstöð.
Stuðningsmenn, Baader-Meinhof-
hreyfingarinnar sendu Bettinu
ásamt tvíburasystur hennar í felur
til Sikileyjar þar sem stelpurnar
dvöldust þar til Stefan Aust, núver-
andi ritstjóri á Spiegel sótti þær og
afhenti föður þeirra. Röhl var 13 ára
gömul þegar móður hennar tók eigið
líf í Stuttgart-Stammheim-fangels-
inu 1976.
Röhl seldi Stern og Bild mynda-
röðina (sjá www.bettinaroehl.de)
fyrir háa upphæð og birtust mynd-
irnar af götubardagamanninum
Joschka Fischer í byrjun ársins. Víst
er að Röhl ætlar sér meira en að
hagnast á sölunni og í 27 blaðsíðna
opnu bréfi til forseta Þýskalands, Jo-
hannesar Rau, tilkynnti Röhl að hún
hygðist kæra Fischer fyrir morðtil-
raun á lögreglumanni. Röhl segir að
vísir að núverandi mynd almennings
af Fischer hefjist ekki fyrr en 1982.
Röhl er ekki ein um að vera í einka-
stríði við Fischer. Hún hefur ekki
viljað tjá sig um hvað liggi að baki
aðgerðum hennar. Möguleg skýring
er sú að Röhl ætli sér að sýna fram á
að munurinn á Fischer og hryðju-
verkasamtökunum Rauða herdeildin
(RAF) hafi ekki verið jafn mikill og
utanríkisráðherrann vill vera láta.
Líklegast er þetta þó einungis leið að
öðru markmiði en margir græningj-
ar eru gramir í garð Fischers í kjöl-
far loftárásanna á Kosovo. Sumir
hafa vonast eftir afsögn Fischers
vegna fortíðarvandans þótt í raun
hefðu þeir viljað að afsögnin væri
vegna loftárásanna sem utanríkis-
ráðherrann heimilaði á Kosovo.
Fischer skýrir
samhengi myndanna
Í viðtali sem birtist ásamt mynda-
röðinni í tímaritinu Stern minnir
spyrjandinn Fischer á að hann sé í
dag fulltrúi þess kerfis sem hann
réðst á með herskáum hætti á sínum
tíma. Hann er síðan beðinn um að út-
skýra þessa umbreytingu. Þótt
myndirnar geti ekki talist nógu skýr-
ar til að geta talist ótvíræð sönnun
þess að Fischer sé einn árásarmann-
anna hefur hann viðurkennt að lík-
legast sé þetta hann á myndinni. Ut-
anríkisráðherrann hefur ekki reynt
að réttlæta verknaðinn en segir
myndirnar þó einungis skiljanlegar í
víðara samhengi þess tíma, ofbeldið
hafi verið hluti af sögulegum átök-
um. Hann segir þetta hafa verið tíma
Víetnam-stríðsins, hægri öfgamaður
hafi reynt að myrða stúdentaleiðtog-
ann Rudi Dutschke, öll umræða um
fortíð nasismans hafi verið bæld nið-
ur og sett hafi verið neyðarlög sem
áttu að ógilda ákveðin grunnréttindi
ef upp kæmi ,,spenna“ í þjóðfélaginu.
Fischer segir að á þeim tímapunkti
þegar myndirnar eru teknar hafi
hann og félagar hans verið á flótta
eftir mótmæli í Bornheim gegn
hækkun innan samgöngukerfisins.
Lögreglan, vopnuð kylfum, hafi leyst
mótmælin upp með harkalegum
hætti og elt mótmælendur. Fischer
segir myndirnar sýna fyrsta skiptið
sem hann hljóp ekki undan heldur
sneri við og hljóp á móti lögreglu-
þjóni. Hann hefur viðurkennt að
átök hans við lögregluna hafi ekki
alltaf verið sjálfsvörn og að hann hafi
brotið af sér.
Fyrrverandi yfirmaður lögregl-
unnar hafði áður látið þá skoðun í
ljós að lögreglan hefði á þessum tíma
gripið til óþarflega harkalegra að-
gerða. Á 8. áratugnum beittu vestur-
þýsk yfirvöld á köflum valdi í nafni
laga, reglu og landsfriðar sem fór út
fyrir réttlætanleg mörk. Unnið var
markvisst að því að grafa undan rétt-
inum til að mótmæla. Lögreglan hef-
ur eflaust átt sinn þátt í að ögra mót-
mælendum og ekki er víst að
kylfuhögg sumra lögregluþjóna hafi
verið nauðsynleg. Lögreglan réðst
oft á einstaklinga en sjaldnast á hópa
sem voru tilbúnir að verja sig. Fisch-
er segir að hann og félagar hans hafi
stundað hústökur og varist þegar
ryðja átti húsin. Hann hefur viður-
kennt að hafa verið lykilmaður í
hreyfingu ,,hinna hiklausu“ (Spont-
is). Fischer segir að menn hafi byrj-
að að vernda sig skipulega í kjölfar
þess að lögreglan hafi lumbrað á
þeim.
Eftir að myndaröðin birtist lét
lögregluþjónninn sem varð fyrir bar-
smíðum Fischers og félaga, Rainer
Marx, frá sér heyra. Hann sagðist
ekki vera reiður út í Fischer og að af-
rek utanríkisráðherrans bæti upp
,,ódæðisverk æskuáranna, sem allir
hafi í farteskinu“. Marx sagði per-
sónulega afsökun Fischers viðeig-
andi hafi hann verið að verki. Fisch-
er var fljótur að biðja lögreglu-
þjóninn afsökunar og mun
utanríkisráðherrann hitta Marx í
næstu viku.
Lögregluþjónn í lífshættu
eftir bensínsprengju
Önnur mótmæli árið 1976 höfðu þó
afdrifaríkari afleiðingar. Í kjölfar
skyndilegs andláts Ulrike Meinhof
sem var í varðhaldi í öryggisálmu
Stammheim-fangelsisins töldu
vinstrimenn að hún hafi verið myrt
og var efnt til mótmæla. Bensín-
sprengja lenti á lögreglubíl sem varð
til þess að lögregluþjónn særðist lífs-
hættulega vegna bruna. Fischer seg-
ist ekki hafa séð bifreiðina sem stóð í
loga og þeim hafi brugðið illa þegar
þeir fréttu af atburðinum. Hann seg-
ist aldrei hafa hent bensínsprengju á
lögreglumann. Fischer var handtek-
inn daginn eftir ásamt fjórum öðrum
sem grunaðir voru um verknaðinn en
losnaði úr haldi tveimur sólarhring-
um síðar. Þetta mál er ekki nýtt af
nálinni og hefur þegar verið notað
gegn Fischer í kosningabaráttu
1998. Annað mál sem hefur verið í
umræðunni gegn Fischer er árás
mótmælenda á spænska sendiráðið í
september árið 1975. Fischer segir
árásina hafa verið skyndiákvörðun
en lýsing úr lögregluskýrslum bend-
ir til þess að þetta hafi verið skipu-
lögð aðgerð.
Fischer, sem í áratug hafði stefnt
að því að bylta kerfinu, segist hafa
sagt skilið við götubardaga 1977 og
gerst lýðræðislegur endurbótasinni
þegar honum varð ljóst að þeir voru
sjálfir farnir að sýna einkenni sem
þeir höfðu ætlað sér að berjast gegn.
Ár þetta hefur verið nefnt ,,þýska
haustið“ en þá myrtu meðlimir RAF
Hans-Martin Schleyer, forseta sam-
taka vestur-þýskra atvinnuveitanda.
Fischer segir að hann og félagar
hans hafi unnið gegn því að menn
færu yfir til RAF og hvatt menn til
að láta sér nægja að kasta steinum. Í
hugum þeirra vinstrimanna sem
voru vanir að tala um ,,svínskerfið“
var Fischer nú orðinn ,,frjálslynt
svín“. Fischer sagði í viðtalinu við
Stern að án fortíðar sinnar væri
hann annar maður og að honum lík-
aði ekki við þá tilhugsun.
Réttarhöld yfir
Opec-hryðjuverkamanni
Áður en Fischer ákvað að veita
Stern viðtal hafði það spurst til utan-
ríkisráðuneytisins að Spiegel hygð-
ist birta ítarlega grein um herskáa
fortíð Fischers skömmu áður en ut-
anríkisráðherrann bæri vitni í máli
hryðjuverkamannsins Hans-Joach-
im Klein. Talið er að tímaritið hafi
unnið að rannsókn á fortíð Fischers í
hálft ár en þurft að flýta fréttinni í
kjölfar þess að Fischer veitti Stern
viðtal.
Klein var áður í sömu hreyfingu
og Fischer og er með honum á
myndunum sem sýna þá lumbra á
lögregluþjóninum Marx árið 1973.
Vinur Fischers, Daniel Cohn-Bendit
(utanríkisráðherrann nefnir hann
enn ,,Danny“), sem er þingmaður
franskra græningja á Evrópuþing-
inu, hefur þegar borið vitni í máli
Kleins. Ólíkt Klein tóku Fischer og
Cohn-Bendit á einhverjum tíma-
punkti þá ákvörðun að takmarka sig
við pólitísk átök án ofbeldis. Fischer
segir að Klein stæði ekki fyrir rétti
nú ef hann hefði verið áfram í þeirra
röðum. Árið 1975 lét hryðjuverka-
maðurinn Klein til skarar skríða á
Opec-ráðstefnu í Vínarborg.
Fischer komst í sviðsljósið í maí-
mánuði 1981 þegar viðskiptaráð-
herra Hessen, Heinz Herbert Karry,
var myrtur. Fischer var grunaður
um að hafa lánað Klein bílinn sem
flutti morðvopnið en málið var þó
aldrei upplýst. Fischer verður vitni í
réttarhöldunum yfir Klein hinn 16.
janúar. Hann segir það ekki óþægi-
legt að þurfa að bera vitni gegn fyrr-
verandi förunauti þar sem þetta sé
hluti af sögu hans. Hann segir úti-
lokað að skilja persónuna Fischer án
þess að skoða þær breytingar sem
hafi átt sér stað í lífi hans.
Frjálslyndir skilningsríkir
Þótt saga Fischers sé samtvinnuð
ofbeldi 8. áratugarins hafa frjáls-
lyndir lýðræðissinnar sýnt fortíð ut-
anríkisráðherrans mikinn skilning.
Þeir telja það til marks um styrk lýð-
ræðisins þegar kerfinu tekst að inn-
lima gagnrýnar og jafnvel herskáar
hreyfingar. Kerfið innlimaði ekki
bara Fischer heldur Græningja sem
slíka. Þeir segja Fischer hafa lagað
sig að kerfinu, að fyrrverandi and-
stæðingur kerfisins hafi tileinkað sér
gildi hinnar lýðræðislegu stjórnar-
skrár. Auk þess hafa erlend dagblöð
á borð við Politiken og Guardian
sýnt fortíð Fischers mikinn skilning.
Stjórnarflokkarnir fagna því hvað
Fischer er opinskár og Schröder hef-
ur stutt við bakið á utanríkisráðherr-
anum og bent á að hann hafi aldrei
leynt fortíð sinni. Íhaldssöm dagblöð
hafa ekki gagnrýnt fortíð Fischers
að ráði og forustumenn CDU/CSU
virðast aðeins gagnrýna skyldunnar
vegna. Einstaka menn hafa krafist
þess að Fischer segi af sér þar sem
óviðeigandi sé að utanríkisráðherra
Þýska sambandslýðveldisins eigi sér
herskáa fortíð.
Varaformaður CDU, Jürgen
Rüttgers, lagði hina herskáu fortíð
Fischers að jöfnu við hægri öfga-
menn samtímans. Hann sagði Fisch-
er torvelda baráttu ríkisstjórnarinn-
ar gegn ofbeldishneigðum nýnas-
istum. Fischer segir þennan
samanburð fáránlegan og að helsti
munurinn sé sá að hann hafi aldrei
beitt þá sem minna mega sín ofbeldi.
Fischer er vel liðinn af mörgum
þingmönnum CDU/CSU sem vinna á
sviði Evrópu- og utanríkismála.
Hann er ekki bara vel liðinn af
stjórnarandstæðingum heldur er
hann vinsælasti stjórnmálamaður
Þýskalands. Einhverjir æsa sig yfir
herskárri fortíð hans, aðrir harma
það hvað hann er orðinn ógagnrýn-
inn hluti af kerfinu. En Fischer er
ekki vinsælasti stjórnmálamaður
Þýskalands þrátt fyrir ævisögu sína
heldur einmitt vegna hennar. Hann
virðist því vera ,,ameríski draumur-
inn“ í þýskum stjórnmálum: Maður
sem hóf feril sinn í götuátökum við
lögregluna og endaði sem utanrík-
isráðherra í Armani-jakkafötum. Á
meðan ekki koma fram nýjar upplýs-
ingar um bensínsprengjur eða horfin
skjöl virðist sem umræða þessi muni
ekki verða til að draga úr vinsældum
utanríkisráðherrans sem er álitinn
fyrirmyndar fulltrúi kerfisins.
Fortíð Joschka Fischer til umræðu í Þýskalandi
Frá götubardögum
í ráðherrastól
AP
Fischer-málið hefur vakið mikla athygli í þýskum fjölmiðlum.
AP
Joschka Fischer, eitt sinn róttækur vinstrimaður, nú
virðulegur utanríkisráðherra.
Joschka Fischer, sem nú gegnir embætti
utanríkisráðherra Þýskalands, var á árum
áður herskár vinstrimaður sem átti í götu-
bardögum við lögreglu. Davíð Kristinsson,
fréttaritari í Berlín, rekur hvernig myndir
af Fischer í slagsmálum við lögreglumann
hafa vakið umræðu um fortíð hans.