Morgunblaðið - 14.01.2001, Blaðsíða 20

LISTIR
20 SUNNUDAGUR 14. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN um örlög og endalok
málverksins er, þá svo er komið, í
senn útjöskuð sem úrelt, að ekki sé
sagt hvimleið í því formi sem hún var
og er háð. Hins vegar er samræðan,
dialogan, um tilgang þess og eðli enn
í fullu gildi og verður svo lengi sem
menn á annað borð hantéra pensla,
sköfur og önnur tól sem til þarf til að
dreifa litunum um yfirborð hins
mjúka eða harða grunnflatar. Fari
menn frá útskerinu á listakaupstefn-
ur ellegar valsi á milli listhúsa stór-
borga, komast þeir að ýmsu undar-
legu sem þeir vissu kannski ekki
áður. Þannig eru langflestir nýskap-
endur þess sem við köllum samtíma-
list á fullu í sínum geira málverks,
skúlptúr sem hugmyndalistar, hvað
sem öllum nústefnum og línudansi
líður. Strangflatalistin á enn þá sína
áhangendur ekki síður en óformlega
málverkið eða úthverfa innsæið, hér
skiptir hin ferska lifun öllu máli en
ekki fjarstýrður listamarkaðurinn
úti í heimi, né að vera með í leiknum,
inn. Enduruppgötvanir þessara gilda
eru hreint bull þeirra sem fyrrum
áttu fyrir hentisemi mestan þátt í að
víkja þeim til hliðar, hver og einn get-
ur sannfærst um það með eigin rann-
sóknum ef vill.
Á nýrri öld eru ýmis teikn á lofti,
sagan frá því í lok áttunda áratug-
arins virtist hafa endurtekið sig á
næstliðnum árum, listhús hug-
myndafræðinnar að tæmast af öllu
kviku en háspekilegar samræður á
fullu. Þannig berast nú ferskar frétt-
ir af ótrúlegum sveiflum líkt og þeg-
ar nýja málverkið kom fram í upphafi
níunda áratugarins, langþreyttir
safnarar sagðir hafa aftur snúið sjón-
um að fígúratíva málverkinu en nú
eru það myndefni úr hvunndeginum
sem freista þeirra, þó með ívafi
hetjurómantíkur og úthverfs innsæ-
is. Skarar í senn sósíalrealisma sov-
étblokkarinnar sáluðu og nýja mál-
verkið í anda Georgs Bazelitz, líkt og
hjá Leipzig-búanum Neo Rauch sem
eins og spútnik hefur skotist upp í
stjörnuhimininn. Þannig hefur verð á
myndum hans 300–500 faldast á að-
eins fimm árum, sem þeim sem fjár-
festa í myndlist úti í heimi þykja dá-
góðir vextir. Einnig berast sögur af
því að ungir séu aftur farnir að dýrka
Edvard Munch, eins og gerðist í upp-
hafi níunda áratugarins. En þar fyrir
missa aðrar stefnur ekki gildi sitt,
öllu skiptir að halda ró sinni og sann-
færingu, vinna ótrauður í þeim miðl-
um og hugmyndafræði sem þeir eru
uppteknir af.
Eitt hefur breyst, tímar stefnuyf-
irlýsinga virðast vera að baki, í öllu
falli í bili, menn vinna þó ekki hver í
sínu horni heldur tala síður niður til
þeirra sem aðhyllast aðrar skoðanir,
né beina að þeim oddhvössum geir-
um. Tilgangurinn helgar ekki lengur
meðalið eins og á uppgangsárum
kommúnismans. Fall Berlínarmúrs-
ins og sósíalismans hefur haft víðtæk
áhrif, menn eru ekki lengur rétt-
dræpir andbyltingarsinnar, geðveik-
ir eða þaðan af verra fyrir að hafa
sjálfstæðar skoðanir, og þannig er
rökræðan kannski hörðust og opnust
í Þýskalandi, fyrrum ríki Hitlers,
gildir jafnt í stjórnmálum sem list-
um. Menn virðast loks vera farnir að
skilja þetta og meðtaka á Íslandi, eft-
ir mikið harðlífi í sýningaflórunni á
undangengnum árum, svo mikið að
sums staðar hefur aðsókn að sýning-
arsölum verið svo til engin, jafnvel á
núlli suma daga. Í öllu falli ber fyrsta
sýning ársins að Kjarvalsstöðum vott
um nokkra hugarfarsbreytingu en
þar er málverkið aftur í öndvegi og
það sem meira er um vert standa
málararnir sjálfir mikið til að baki
framkvæmdinni, bendiprikum gefið
frí. Þetta hefur ekki gerst á þessum
stað síðan Málarafélagið var og hét,
sem menn brugðu á siðlausan hátt
fæti fyrir á þessum sama stað er það
stóð í mestum blóma. Hið góða við
fjórtánmenningana, sem skipa list-
hópinn Gullpensillinn, er að þeir hafa
ekki markað sér neina stefnu aðra en
hið frásagnarlega, líkt og þeir kom-
ast sjálfir að orði þótt erfitt geti verið
að lesa beina frásögn í mörgum verk-
anna. Í raun takast ýmsir stílar og
stefnur á í þeim þótt listamönnunum
sjálfum kunni síður að vera það full-
ljóst. Það er þannig langur vegur frá
ímynduðu landslagi Georgs Guðna til
hins háðska undirtóns í myndum
Hallgríms Helgasonar, flatamynst-
urs Jóns Bergmanns Kjartanssonar
til upphafinna myndefna Kristínar
Gunnlaugsdóttur, blómamynda Egg-
erts Péturssonar til randamynda
Sigtryggs Bjarna Baldvinssonar,
nær ósýnilegra mynda Birgis Snæ-
björns Birgissonar til ljósmynda-
raunsæis Þorra Hringssonar, skreyti
Daða Guðbjörnssonar til rökfræð-
innar í samhengismynd Sigurðar
Árna Sigurðssonar, húsamynda Sig-
ríðar Ólafsdóttur til höfuðkúpu-
mynda Jóhanns Torfasonar og loks
líkingamynda Helga Þorgils Frið-
jónssonar til síbreytimynda Ingu
Þóreyjar Jóhannsdóttur. En við
blasir, að ekki er verið að endurmeta
málverkið eins og gefið er í skyn í
formála, heldur er hér um að ræða
listamenn sem verið hafa í náðinni
hjá sýningarstjórum á undangengn-
um árum, því fátt er verið að endur-
uppgötva nema naflann á sjálfum
sér. Talsmaður hópsins reynist svo
eftir því vera í eina tíð blaðafulltrúi
fyrri forstöðumanns Kjarvalsstaða,
þeim sem einmitt brá fæti fyrir Mál-
arafélagið, sveik um úthlutaðan sýn-
ingartíma. Endurmat málverksins
gerist ekki fyrr en þeir sem þá voru
settir út í kuldann og margir fleiri
gildir málarar fá innigengt í húsið
með list sína og ein allsherjar upp-
stokkun framsækinnar listar fer
fram. Þetta er það sem nefnist lýð-
ræði en ekki þegar einungis er um
sérgæðinga, handbendi og viðhlæj-
endur sýningarstjóra að ræða.
Annað sem maður tekur meira en
vel eftir er flausturslegur undirbún-
ingur, sem var skiljanlegur þegar
listamenn stóðu einir að framningum
sínum, en ekki hópur fastráðins
starfsfólks. Allt á síðusta snúningi,
þannig að mjög velviljaðir og áhuga-
samir fjölmiðlar eiga í mestu erfið-
leikum að gera framkvæmdinni verð-
ug skil í upphafi nema þá
áhundavaði. Og í ljósi þess að sýn-
ingin stendur allt fram til 24. mars,
eða rúma tvo mánuði, hefði mátt
fórna nokkrum fleiri dögum til að
leggja hana fullbúna í hendur fjöl-
miðla líkt og hefð er varðandi sams
konar framkvæmdir metnaðarfullra
listasafna í útlandinu. Þar vita menn
að því betra sem skipulagið er og
undirbyggingin fullkomnari, þeim
meiri aðsókn og peningur í kassann,
að auki meira unnar og skilvirkari
umfjallanir. Að því leyti mega menn
að ósekju draga dám af þeim hjág-
uðum sem þeir að öðru leyti liggja
marflatir fyrir. Meginheimild í hnot-
skurn um skyldar framkvæmdir er
að öllu jöfnu sýningarskráin og hér
er nokkur flaustursbragur á ferð að
ekki sé meira sagt. Ekki nóg að í
henni sé mynd sem ekki sér stað á
sýningunni, meira að segja heil opna,
sem gerði heila sýningu í listhúsi
Sævars Karls á liðnu ári, heldur er
litgreining á köflum hörmuleg. Menn
kenna þetta á stundum vélrænni
tölvuvinnu en í raun er það flýtir og
vanhæfni.
Í sjálfu sér er sýningin góðra
gjalda verð og fylgja sýningarhópn-
um góðar óskir um landvinninga í
framtíðinni en ekki mögulegt fyrir
virðingargjarnan listrýni að gera
hlutum betri skil en hann fær þá upp
í hendurnar.
Helgi Þorgils Friðjónsson, Fiskar sjávarins, olía á striga, 2000.
Jóhann Ludwig Torfason, Án titils, olía á striga 1998.
„GULLPENSILLINN“
MYNDLIST
K j a r v a l s s t a ð i r
14 málarar Birgir Snæbjörn Birg-
isson/ Daði Guðbjörnsson/ Eggert
Pétursson/ Georg Guðni Hauks-
son/ Hallgrímur Helgason/ Helgi
Þorgils Friðjónsson/ Inga Þórey
Jóhannsdóttir/ Jóhann Ludwig
Torfason/ Jón Bergmann Kjart-
ansson/ Kristín Gunnlaugsdóttir
Sigríður Ólafsdóttir/Sigurður Árni
Sigurðsson/ Sigtryggur Bjarni
Baldvinsson/ Þorri Hringsson.
Opið alla daga frá 10-17. Til 24
mars.
Aðgangur 400 krónur
í allt húsið.
MÁLVERK
Bragi Ásgeirsson