Morgunblaðið - 14.01.2001, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 14. JANÚAR 2001 33
upplýsingar,“ sagði Ingibjörg. Mörg dæmi væru
um það að barn nýbúa sem hefði fæðst og alist
upp hér á landi hefði í lok grunnskólanáms ekki
næga kunnáttu í íslensku til að taka grunnskóla-
próf. Námið væri oft slitrótt vegna ónógrar
kunnáttu í íslensku og þau sem hefðu dvalið stutt
á Íslandi skildu ekki fyrirmælin. „Við vitum hvað
þarf að gera til að breyta þessu en við gerum það
ekki vegna þess að það er of dýrt,“ segir Ingi-
björg.
Móðurmálið
forsenda ís-
lenskunáms
Hátt í 2000 börn á
landinu öllu þurfa að-
stoð vegna þess að
þau geta ekki stundað
sjálfstætt nám í ís-
lenskum skólum
vegna ónógrar íslenskukunnáttu. Á síðasta ári
sóttu grunnskólar í Reykjavík um aðstoð fyrir
700 nemendur. Fjöldi þeirra hefur margfaldast á
síðustu árum en til samanburðar var sótt um að-
stoð fyrir 50 börn veturinn 1993-1994. Ingibjörg
sagði ný viðhorf hafa rutt sér til rúms um tungu-
málakennslu þessara barna. „Foreldrunum er
oft talin trú um að það sé best að tala íslensku við
börnin. Íslenska foreldranna er hins vegar ekki
móðurmál þeirra og því ekki nægilega rík til að
verða góð tungumálaleg fyrirmynd barnanna í
máltöku þeirra. Þar af leiðandi verður máltaka
barnanna skökk og þau hefja nám með allt of lít-
inn orðaforða,“ sagði Ingibjörg. Ef börn hefðu lé-
legan orðaforða á sínu eigin móðurmáli ættu þau
mjög erfitt með að tileinka sér orðaforða annars
tungumáls. „Börn sem kunna sitt eigið móður-
mál vel en enga íslensku eru miklu betur sett en
þau sem kunna hrafl í íslensku en hafa aldrei náð
fullum tökum á sínu eigin móðurmáli. Það er því
afskaplega mikilvægt að báðir foreldrar tali sitt
eigið móðurmál, eða það tungumál sem þeir hafa
best vald á, við barnið sitt strax frá upphafi.“
Á vandamálum sem þessum þarf að taka um
leið og þau greinast, þannig að þau skjóti ekki
rótum. Ekki verður fullyrt hvernig fjölmiðlar hér
á landi eiga að koma að þessu máli en forðast
verður að fjalla eingöngu um það sem er frá-
brugðið og öðruvísi, það sem greinir að. Einnig
getur verið hjálplegt að fara ofan í erfiðleikana,
hvað það er sem torveldar aðlögun.
Staða blökkumanna í Bandaríkjunum sýnir
hvað erfitt er að uppræta ástand þegar það verð-
ur viðvarandi þótt þeirra saga sé allt önnur en
innflytjenda í Evrópu.
Sá munur, sem er milli blökkumanna og hvítra
vestan hafs, kom greinilega fram í því hvernig
þeir kusu í síðustu forsetakosningum í Banda-
ríkjunum og mun bilið ekki hafa minnkað við
framkvæmd kosninganna í Flórída og víðar. Um
90 af hundraði blökkumanna kusu Al Gore en að-
eins 10 af hundraði George Bush. Vitaskuld er
ekki hægt að tala um þorra blökkumanna í
Bandaríkjunum sem innflytjendur í neinum
skilningi þess orðs.
Alið á ótta
Í Bandaríkjunum hef-
ur vissulega myndast
stór millistétt blökku-
manna sem yfirleitt verður útundan í fjölmiðlum
þannig að ætla mætti að blökkumenn þar væru
ýmist vellauðugar íþróttastjörnur, tónlistar-
menn og leikarar eða fangelsismatur, atvinnu-
leysingjar og fíkniefnasalar í niðurníddum fá-
tækrahverfum stórborganna. Af og til kemur í
ljós hversu eldfim mál blökkumanna eru og næg-
ir að nefna óeirðir, íkveikjur, rán og gripdeildir í
Los Angeles þegar lögregluþjónar voru sýknaðir
af því að hafa barið Rodney King.
Bandarískir fjölmiðlar hafa ásamt dómskerf-
inu verið vændir um að gera blökkumanninn að
ófreskju sem beri að óttast. Eitt besta dæmið um
það hvað auðvelt almenningur á með að gleypa
við þessari mynd er morð sem framið var í Bost-
on fyrir rúmum áratug. Þá skaut Charles Stuart
ólétta eiginkonu sína, Carol, og særði sjálfan sig.
Hélt hann því síðan fram að blökkumaður hefði
ráðist inn í bíl þeirra og þvingað þau til að fara á
afvikinn stað þar sem hann framdi ódæðið. Borg-
in fylltist ótta og brátt var lögreglan komin með
mann í sigtið sem var grunaður um að vera sek-
ur. Á meðan leitin stóð yfir fór lögregla hús úr
húsi með hætti sem fullyrt var að hefði ekki við-
gengist ef hún hefði verið að leita í hverfi hvítra.
Þegar síðan hið sanna kom í ljós vöknuðu ýmsar
spurningar sem margir furðuðu sig á að hvorki
lögregla né fjölmiðlar hefðu spurt strax, til dæm-
is hvernig á því hefði staðið að enginn hefði orðið
vitni að því að blökkumaður réðist inn í bíl á fjöl-
förnum gatnamótum um hábjartan dag eins og
Stuart hafði haldið fram. Fjölmiðlar í Boston
voru lengi að rétta úr kútnum eftir frammistöðu
sína í þessu máli og fór fram rækileg naflaskoð-
un, þar sem farið var ofan í hvernig á því gat
staðið að menn voru svona ginnkeyptir fyrir full-
yrðingum Stuarts. Niðurstaðan var sú að lygi
hans var í fullkomnu samræmi við hugmyndir og
fordóma almennings.
Svipað tilfelli kom upp um miðjan síðasta ára-
tug. Þá hélt Susan Smith því fram að blökkumað-
ur hefði rænt bíl hennar með tveimur börnum
hennar og var hans leitað logandi ljósi. Síðar
kom hins vegar í ljós að hún hafði myrt syni sína
með því að ýta bílnum með þeim sofandi út í
stöðuvatn.
Hluti af því að þessi mynd af stórum hópi
bandarísks þjóðfélags verður til er hvernig
fjallað er um glæpi í Bandaríkjunum. Gapið milli
kynþáttanna endurspeglast síðan meðal annars í
afstöðu þeirra til glæpa. Aðgerðir lögreglu eru
iðulega litnar gerólíkum augum eftir því hver á í
hlut. Eitt besta dæmið um það hve viðhorfin eru
ólík er sennilega O.J. Simpson-málið. Yfirgnæf-
andi meirihluti hvítra var sannfærður um að
hann væri sekur um að hafa myrt konu sína en
langflestir blökkumenn voru sannfærðir um að
svo væri ekki. Simpson var sýknaður en margir
óttuðust að brjótast myndu út óeirðir ef hann
yrði dæmdur sekur.
En bandarískir fjölmiðlar eru ekki aðeins
fljótir til þegar blökkumenn eiga í hlut. Þegar
stjórnarbyggingin í Oklahoma var sprengd í loft
upp 1995 tóku fjölmiðlar samstundis að leiða að
því getum að erlend hryðjuverkasamtök hefðu
framið verknaðinn og beindust spjótin að aröb-
um. Í spjallþáttum var mikið talað um hættuna af
múslimskum hryðjuverkasamtökum, sem einsk-
is svifust, og hikuðu þáttastjórnendur ekki við að
nota niðrandi orð um araba. Þegar í ljós kom að
Bandaríkjamenn höfðu verið að verki var hins
vegar fátt um afsakanir.
Það er reyndar athyglisvert að skoða þá miklu
áherslu sem Bandaríkjamenn leggja á baráttuna
gegn hryðjuverkum erlendis frá þegar til þess er
tekið að hættan virðist sýnu meiri heima fyrir.
Að minnsta kosti hafa útlendir hryðjuverkamenn
sárasjaldan látið til skarar skríða í Bandaríkj-
unum.
Ábyrgð fjölmiðla er sennilega sjaldan meiri en
þegar fjalla þarf um samskipti kynþátta eða inn-
flytjenda og við hvert fótmál leynast gildrur.
Meira að segja orðin geta verið gildishlaðin. Í
Bandaríkjunum er talað um afríska Bandaríkja-
menn og orðið blökkumaður gæti hæglega
stungið suma. Útgangspunkturinn hér er að
hæpið sé að draga menn í dilka eftir litarhætti,
en það er á hinn bóginn erfitt að ræða hluti á
borð við samskipti kynþátta án þessa nefna hlut-
ina sínum nöfnum.
Það má velta því fyrir sér hvaða viðmiðun eigi
að nota þegar meta þarf hvort upplýsingar eigi
heima í frétt. Eitt viðmiðið er hvort það skaði
þann sem í hlut á. Annað er hvort þar með sé
kynt undir fordómum. Allt öðru máli gegnir um
aðstæður hér en í landi eins og Þýskalandi þar
sem fordómar brjótast nánast daglega út í of-
beldisverkum á hendur útlendingum. Þar er það
skylda fjölmiðlanna að taka málið upp og ýta við
borgurunum til að stöðva ofbeldið.
Það er erfitt að leiða til lykta í eitt skipti fyrir
öll og gefa út algilda reglu um það hvenær eigi að
greina frá upplýsingum á borð við það hvaðan
mennirnir voru sem talað var um í fréttinni um
hnífstunguna í upphafi. Hvert mál er sérstakt og
verður því að taka afstöðu í hverju tilviki fyrir
sig. Aðalatriði er að tilviljun ráði ekki ferð, held-
ur faglegt mat.
Morgunblaðið/RAX
Við Skógá
Það er erfitt að að
leiða til lykta í eitt
skipti fyrir öll og
gefa út algilda reglu
um það hvenær eigi
að greina frá upp-
lýsingum á borð við
það hvaðan menn-
irnir vorusem talað
var um í fréttinni
um hnífstunguna í
upphafi. Hvert mál
er sérstakt og verð-
ur því að taka af-
stöðu í hverju tilviki
fyrir sig. Aðalatriði
er að tilviljun ráði
ekki ferð, heldur
faglegt mat.
Laugardagur 13. janúar