Morgunblaðið - 20.01.2001, Blaðsíða 32

VIKULOK
32 LAUGARDAGUR 20. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Horft til norðurs úr Sandvíkurskarði milli Sandvíkur og Stuðla á norðanverðu Barðsnesi. Norðfjarðarnípan,
Dalafjöllin við norðanverðan Mjóafjörð og nyrst sést til Glettings milli Hvalvíkur og Kjólsvíkur. Norðfjarð-
arnípan er hæsta strandberg við sjó á Íslandi, 609 metra bergstál.
Austast á
Austurlandi
Í heimkynnum trölla,
hafvætta og sjódrauga
Víkurheiði. Það er afar sumarfallegt í
Vöðlavík, mikið af ám og lækjum,
aldan leikur við sandinn og spenn-
andi gönguleiðir í allar áttir. Af og til
hafa skip strandað á Vík-
inni og er skemmst að
minnast björgunarskips-
ins Goðans sem fórst þar
fyrir nokkrum árum.
Miðja vegu frá Víkur-
heiði niður í víkina er
Víkurvatn í svokölluðum
Vatnsbotni. Austan við
vaðið á Þverá greinist
Viðfjarðarvegur frá
Vöðlavíkurvegi og liggur
hann eftir brúnum Dysjardals sem
nefnast Langahlíð upp á Dys. Dysj-
ardalur liggur upp frá Karlsstöðum.
Niður hann rennur Dysjardalsá með
sérkennilega fallegum skessukötlum
og fossum. Fyrir augum þess, sem
upp dalinn gengur, verða einnig
miklar og merkilegar hleðslur þar
sem gamli Viðfjarðarvegurinn er
nánast hlaðinn utan í hlíðina.
Hellisfjörður
Inn úr Norðfjarðarflóa ganga þrír
firðir og er Hellisfjörður í miðið. Inn-
an hans eru fjögur eyðibýli; innst
Hellisfjarðarsel, þá Björnshús,
Hellisfjörður og Sveinsstaðir yst.
Fjörðurinn og dalir hans, Kvígindis-
dalur, sem liggur til suðurs að Vind-
hálsi, og Hellisfjarðardalurinn inn af
eru ákaflega grösugir og sumarfal-
legir. Hellisfjarðaráin liðast út
Hellisfjarðardalinn og er æðarvarp
sunnan við ós hennar. Kirkja var við
Hellisfjarðarbæinn fram undir 1750
(hálfkirkja). Á Sveinsstaðaeyri var
stofnuð hvalstöð af Brödrene Bull á
fyrsta áratug aldarinnar og sjást
þess enn nokkur ummerki. Líkan af
stöðinni er að finna í Sjóminjasafninu
á Eskifirði. Á Eyrinni hefur nú verið
komið upp grillaðstöðu og út frá
henni liggur nýleg bryggja. Þarna
hafa ferðaþjónustuaðilar í Neskaup-
stað haldið fólki veislur út í guðs-
grænni náttúrunni. Engin hús frá
fyrri tíð standa uppi í Hellisfirði, en
tvö sumarhús eru þar í einkaeigu.
Landbúnaður lagðist af fyrir tíma
tækninnar og því er þar að mestu
ósnortin náttúra.
Viðfjörður
Viðfjörður er syðstur fjarðanna í
Norðfjarðarflóanum. Býlið Viðfjörð-
ur svo og tvö afbýli sem um skamma
hríð var búið á, Klif inni í dalnum og
Borg sunnanvert nær fjarðarbotni,
eru öll í eyði. Út með firði að norð-
anverðu er fornbýlið Másstaðir. Við-
fjörður er aflokaður og friðsæll stað-
ur, útdalurinn kjarri vaxinn og Við-
fjarðará rennur út með suðurhlíðinni,
en sveigir við fjarðarbotninn til norð-
urs og allt norður undir Viðfjarðar-
húsið. Sunnan árinnar er æðarvarp
og mikill reki. Í Viðfirði er glæsilegt
íbúðarhús byggt um 1930 eftir teikn-
ingum Guðjóns Samúelssonar. Nú
síðustu ár hefur það verið endur-
byggt af miklum stórhug eigenda eft-
ir áratuga niðurníðslu. Húsið hefur
haft margvísleg hlutverk. Það var
byggt fyrir stórfjölskyldu, en þar var
líka skemmtanahald svo sem þorra-
blót fyrir allt Gerpissvæðið.
Frá því að vegur kom í Viðfjörð
laust eftir 1940 og þar til að Odds-
skarðsvegur var opnaður 1949 þjón-
ustuðu Viðfirðingar ferðamenn á leið
til og frá Neskaupstað. Í tengslum
við rútuferðir Akureyri-Viðfjörður
voru áætlunarsiglingar til Neskaup-
staðar. Skammt utan bæjar er
þokkaleg bryggja. Um miðja 19. öld
bjuggu í Viðfirði hjónin Guðrún Jóns-
dóttir og Bjarni Sveinsson og er af
þeim komin mikil ætt, Viðfjarðarætt.
Af henni var dr. Björn Bjarnason, sá
merki fræðimaður og kennari. Dokt-
orsritgerð hans (1905) fjallaði um
EINKENNANDI fyrir Austfjarða-
slóðirnar eru há fjallaskörð með
hrikafögru útsýni bæði til sjávar og
inn til lands, tindar í fjöllum og stap-
ar við sjó. Þetta
landsvæði er heim-
kynni trölla, haf-
vætta og sjódrauga.
Austfirðir eru af-
skaplega spennandi
fyrir þá sem ferðast
um á hestum postul-
anna því skammt er
á milli óbyggða og
hlýlegra byggða og
hægt er um vik að fá
vistir og viðlegubúnað flutt á milli
staða, annaðhvort sjó- eða landleiðis.
Austfirðingar hafa haft forystu um
það að gefa út göngukort og stika
gönguleiðir og á árinu 2001 verður
hægt að ganga alla leið frá Borgar-
firði eystra suður í Berufjörð eftir
stikuðum leiðum. Þar með hefur
mörg mosagróin gatan fengið nýtt
hlutverk eftir áratuga hvíld. Utan að-
alleiðar eftir Austfjörðum liggja
spennandi landsvæði sem hvert um
sig eru kjörin til nokkurra daga skoð-
unar. Þrjú þau helstu eru Víkur
sunnan Borgarfjarðar, Gerpissvæðið
og Lónsöræfaleið frá Snæfelli. Um
þau öll er auðvelt að komast í skipu-
lagðar ferðir og Víkna- og Gerpis-
svæðið eru stikuð að því marki að
fremur auðvelt er að komast um þau,
þó sjálfsagt sé að spyrjast fyrir sé
þess þörf og víða við sjó er flæði-
hætta.
Hér verður fjallað um Gerpissvæð-
ið, eyðibyggðirnar milli Norðfjarðar
og Reyðarfjarðar, sem eru hluti af
Fjarðabyggð, og fjöllin sem umlykja
hana.
Gerpissvæðið
Gerpissvæðið var allt í byggð frá
landnámstíð allt þar til búháttabreyt-
ingar í kjölfar stríðsins umbyltu sam-
félaginu. Björgin var jöfnum höndum
sótt í sjó og af landsnytjum. Sandvík
fór í eyði í stríðslok, Hellisfjörður,
Viðfjörður og Suðurbæir um miðjan
sjötta áratuginn og Vöðlavík um
1970. Á svæðinu er hreindýrahjörð,
120-150 dýr og mikið fuglalíf. Á
tveimur stöðum eru nytjuð æðar-
vörp.
Vöðlavík er sunnan Gerpis og hét
fyrrum Krossavík. Þórir hinn hávi
nam land í Krossavík, en þekktastur
fornmanna þar er Þorleifur kristni,
sem fyrstur Íslendinga neitaði að
borga hoftoll og ekki síður fyrir það
að hafa rekið tröll og forynjur á haf
út. Var það í svo miklu hasti gjört að
þau uggðu ekki að sér og döguðu
uppi sem drangar og strýtur bæði úti
í hafi og uppi á fjöllum. Gerpir varð
að steini utan við Barðsneshorn og
nefnist dranginn í dag Hornstapi en
Nípu kerlingu dagaði uppi á Kerling-
arflöt í hamraflugum fjallsins Norð-
fjarðarnípu, en þaðan steyptist hún í
hafið laust fyrir 1900. Þorleifur var
bróðir Þórarins á Þórarinsstöðum í
Seyðisfirði, þar sem nú er búið að
grafa upp stafkirkju frá því í árdaga
kristni, þá fyrstu sem fundist hefur á
Íslandi. Í Vöðlavík voru eftirtöld býli
að norðanverðu: Vöðlar, Ímastaðir
og Karlsstaðir og sunnan við á; innst
Músalækur þá Þverá, Kirkjuból og
yst Krossanes sem er á miðju nesinu
milli Vöðlavíkur og Reyðarfjarðar.
Uppi standa hús á Vöðlum, Ímastöð-
um og Þverá. Einnig eru nokkur
sumarhús í víkinni. Á Karlsstöðum
hefur Ferðafélag fjarðamanna komið
upp hreinlætisaðstöðu og stefnir á
smíði svefnskála.
Í Vöðlavík var búið þar til um 1970
og því eru þar sléttuð tún og vegir.
Íbúar Víkurinnar byggðu sér sam-
komuhús eftir seinna stríð úr her-
skála og má sjá rústir þess. Til Vöðla-
víkur liggur jeppavegur um
honum þar innan veggja í heilan vet-
ur og fer mörgum orðum um verð-
leika hans. Af Viðfjarðarætt eru
einnig margir hagleiksmenn svo sem
Sófus Sveinsson sem smíðaði undur-
fallega taflmenn úr Hallormsstaða-
birki. Þeir eru varðveittir í Náttúru-
gripasafninu í Neskaupstað. Einnig
íþróttir fornmanna, hann safnaði
þjóðsögum og ævintýrum, þýddi
bækur, fékkst við orðabókar- og
orðasmíði og var frábær íslensku-
kennari.
Þórbergur Þórðarson segir í Ofvit-
anum að kennsla hans í Kennaraskól-
anum hafi verið það eina sem hélt
er Viðfjörður þekktur fyrir reim-
leikasögur.
Suðurbæir
Suðurbæir eða Barðsnesbæir eru:
Stuðlar innst, þá Barðsnesgerðis-
stekkur (Gerðisstekkur), Barðsnes-
gerði (Gerði) og Barðsnes. Bæirnir
eru allir norðanvert á Barðsnesi.
Eina íbúðarhúsið sem stendur enn á
Suðurbæjum er Barðsnesbærinn.
Hann hefur verið gerður upp og er í
prýðilegu ásigkomulagi. Í kringum
hann vitnar allt um horfna tíð, bæði
rústir mannabústaða og minjar frá
útgerð. Hluti af útihúsum stendur á
Gerði en hús eru fallin á Gerðisstekk
og Stuðlum.
Barðsnes var bústaður landnáms-
mannsins Freysteins hins fagra er að
sögn Landnámu nam Hellis- og Við-
fjörð, Suðurbæi og Sandvík. Munn-
mælasögur, sem dr. Björn í Viðfirði
skráði, segja hinsvegar svo frá að
Barði hafi numið þetta land og búið á
Barðsnesi. Var hann bæði glæsilegur
höfðingi og fjölkunnugur. Í landi
Stuðla á litlum tanga, Barðatanga,
var Barða orpinn haugur, Barða-
haugur, svo hann sæi yfir lönd sín.
Haugurinn er álagablettur. Nokkru
utan við Barðsnesbæ eru fornar rúst-
ir sem sagan segir að séu af bæ
Barða og heitir þar Bæjarstæði.
Fornleifafræðingar hafa nú beitt
öskulagarannsóknum við að ákvarða
aldur rústanna og komist að því að
þær eru mjög gamlar.
Barðsneshorn er stórbrotin nátt-
úrusmíð. Innan Stuðla er geysistórt
berghlaup, Stuðlahnausar. Ysti hluti
Barðsneshorns er nálægt miðju eld-
stöðvar sem nú er að mestu sokkin í
sæ. Til norðurs brosa þar mót Nes-
kaupstað fögur líparítbjörg, Rauðu-
björg. Innan við þau er stuðlabergs-
fjara Hellisfjara og í Hellisfjöru-
kambinum er rituvarp þar sem ungar
ritunnar sitja á syllum sínum fram í
ágúst. Sunnan við Horn er að finna
steingerð tré allt að 80-90 cm í þver-
mál í vaxtarstöðu í kolalagi. Þar eru
hamrahallir úr líparíti og beggja
vegna Horns er ríkulegt fuglalíf, bás-
ar og stapar, ótrúlega litskrúðugar
fjörur og svo sagan við hvert fótmál.
Engin bryggja er á Suðurbæjum.
Þar er lent í básum og vogum. Útsýn-
ið af Horninu er þó það sem heillar
mest. „Panorama“ til dæmis af
Vatnshól norðan Skollaskarðs. Það-
an er ótrúleg fjallasýn allt norður á
Gletting, suður á Gerpi og fjallaröð-
ina þar á milli.
Á slóðum Sandvíkur-Glæsis
Sandvík var austasta mannabyggð
á Íslandi. Að sunnan liggur Gerpir-
inn, austasti oddi landsins, með ótelj-
andi hraunlögum og grónum rákum.
Gerpirinn er elsti hluti Austurlands
og jafnvel landsins alls. Á þessari öld
var búið á fimm bæjum í Sandvík;
Eftir Ínu Dagbjörtu Gísladóttur
Viðfjörður. Húsið sem var reist um 1930 eftir teikningu Guðjóns Sam-
úelssonar hefur verið endurbætt af miklum myndarbrag. Sunnan árinn-
ar er æðarvarp og mikill reki.

 

 




 








 

  








 




 







  
 
   
  
   



  




!
 
!  
" 
" #$
 # 

 
%

#$  


&

 



$


 

   



 







 

 
 
 
 
 
 



 



 


!


 

!
"



"
#  

 $ 



" !

"% #$


%




! ! 


 
 !



&

"  "'

! "(  

)


&'
(








!
 


"



 

#' 

 
)*

+