Morgunblaðið - 20.01.2001, Blaðsíða 50

ALDARMINNING
50 LAUGARDAGUR 20. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Þau eru misjöfn
áhrifin sem mennirnir
hafa hver á annan; Pét-
ur á Reykjum var gim-
steinn á vegferð okkar
og það glóir á hann enn.
Áhrifin sem hann hafði
á okkur, unga drengi á
viðkvæmu mótunar-
skeiði, liggja að vísu
ekki ljós fyrir, en eru í
okkar dæmi þess eðlis
að þau hreiðruðu smátt
og smátt um sig í sál-
arfylgsnum og uxu með
aldri og þroska. Slíkur
maður var hann í um-
gengni og dagfari að ekki gleymist:
íhugull, umhyggjusamur, hljóðlátur,
gæddur ríkum hæfileikum; verk sín
vann hann af sjálflærðri kunnáttu-
semi svo vel að af bar og athygli vakti
svo sem við matargerð og garðyrkju-
störf. Hann fylgdist vel með, velti fyr-
ir sér málefnum líðandi stundar, hin-
um almennu jafnt sem hinum
sértæku sem vörðuðu hans nánasta
umhverfi. Okkur finnst í minningunni
að viðhorf hans hafi mótast af hóg-
værð og raunsæi og í þeim hafi aldrei
kennt kala til nokkurs manns. Hann
var einn af þeim ósérplægnu og hljóð-
látu sem lítið fer fyrir, samt áhrifa-
maður í hópi, tranaði sér ekki fram,
en orð hans höfðu vægi; kíminn var
hann og næmur fyrir því kostulega og
gæddur leiklistarhæfileikum í ríkum
mæli sem enn eru sveitungum hans í
ljósu minni, svo sem til dæmis þá
hann lék Skrifta-Hans í Leikritinu
Ævintýri á gönguför. Svo sterkur er
hann í minningunni að þegar hugsað
er til hans koma sem af sjálfu sér
fram í hugann orðin úr Fjallræðunni:
Sælir eru hógværir því að þeir munu
landið erfa.
Pétur Guðni Stefánsson hét hann
fullu nafni og fæddist hinn 20. janúar
1901 á Ásgeirsárseli í Húnaþingi
vestra – býli sem nú er fyrir löngu
rústir einar.
Um frumbernsku hans og fyrstu
uppvaxtarár vitum við fátt eitt, enda
ræddi hann þau mál aldrei í okkar
áheyrn, en hann kom úr barnmargri
fjölskyldu sem hrakist hafði frá ein-
um stað til annars í jarðnæðisleysi og
harðindum áratuganna á undan og
fram eftir tuttugustu öld. Þetta var
tímabilið þegar fólk flutti búferlum
svo þúsundum skipti vestur yfir haf í
von um bættan hag og betra líf á kan-
adísku sléttunum; í þeim hópi voru
PÉTUR
STEFÁNSSON
a.m.k. tveir elstu bræð-
ur Péturs, þeir Gunn-
björn Ingvar, f. 1886, og
Ragnar Ágúst, f. 1888,
og átti hvorugur þeirra
afturkvæmt til gamla
landsins. Samkvæmt
manntalsbók Breiðaból-
staðarprestakalls
bjuggu foreldrar Pét-
urs, Stefán Þorsteins-
son og Ásta Margrét
Jónsdóttir, í Dæli í Víði-
dal árið sem hann fædd-
ist og voru bæði 43 ára.
Með þeim til heimilis í
Dæli voru þá fimm af
börnum þeirra, hér talin í aldursröð:
Láretta Elúía, Steinunn Soffía, Jón
Leví, Tryggvi og Pétur á fyrsta ári.
Átti þó fyrir þeim hjónum að liggja að
eignast tvær dætur til viðbótar
stórum hópi sínum, Sigríði Ágústu
1902 og Margrétu Ingibjörgu 1903.
Alls urðu systkinin tólf, þar af þrjú
hálfsystkin, en öll samfeðra. Hálf-
systkinin voru: Ásta Stefanía og var
hún þeirra elst, fædd 1885; önnur
hálfsystir hét einnig Ásta, fædd 1913 ,
en yngstur var hálfbróðirinn Guð-
mundur Halldór, síðar bóndi á Stóru-
Seilu í Skagafirði. Móðir tveggja
þeirra síðastnefndu var Teitný Jó-
hannesdóttir, en móðir Ástu Stefaníu
var Margrét Kristmannsdóttir. Stef-
án Þorsteinsson var til heimilis á
Harrastöðum á Skagaströnd þá hann
andaðist hinn 29. október 1927 á 69.
aldursári.
Þeir sem komnir eru vel yfir miðj-
an aldur hafa orðið vitni að meiri þjóð-
félagsbreytingum en allar kynslóðir
til samans í þessu landi. Við munum
því tímana tvenna eins og stundum er
haft á orði. Þetta á ekki einungis við í
tækni og verklegum efnum heldur
einnig og ekki síður á hinu svonefnda
félagslega sviði og er sama hvort
horft er til þéttra eða dreifðra
byggða. Allt er breytt sem áður var,
utan fjöll og dalir, fénaður, grös og
blóm. Við vitum ekki hvenær þessi
stóra og gjörvilega fjölskylda sundr-
aðist – en ástæðan var dauði móður-
innar – eða hvort eitthvað af systk-
inunum ólst upp saman, en hitt er
kunnugt að Pétur Guðni Stefánsson
kom til dvalar 10 ára að aldri að Syðri-
Reykjum í Miðfirði til hjónanna
Helgu Arnbjarnardóttur og Jónasar
Þorbergs Bjarnasonar. Jónas andað-
ist um miðjan annan áratuginn, en
Pétur var áfram hjá heiðurskonunni
Helgu, fóstru sinni, og fór með henni
að Ytri-Reykjum er hún flutti þangað
árið 1930. Hjá henni ólst hann upp við
alhliða sveitastörf, bæði úti sem inni,
og varaði samvera þeirra í 23 ár eða
allt þar til hún lést 1934.
Meðan Pétur var á Reykjum urðu
tengsl hans og vinskapur við fjöl-
skylduna á Stóra-Ósi einkar náin, en
Helga, fóstra hans, var úr hópi eldri
systkinanna þar, Arnbjarnarbarna;
Við yngra fólkið þar á bænum bast
hann og traustum vináttuböndum,
einkum þó við Böðvar, síðar hrepp-
stjóra, Friðriksson. Á Reykjum var
hann til 1940 og annaðist heimilis-
störfin, en á þeim árum voru þar um
tíma karlmenn einir í heimili. Er hann
fór frá Reykjum fékk hann húsnæði
til eigin nota í Félagsheimilinu Ás-
byrgi og tók þá að sér að annast rækt-
un suðrænna ávaxta í nýreistu gróð-
urhúsi ofarlega í Reykjabrekkunni;
hús þetta var fyrsta sinnar tegundar í
sveitinni og því var nýnæmi að rækt-
un grænmetis og tómata, en Pétur
kynnti sér málin og allt fór á besta
veg meðan hann hafði umsjón og
ábyrgð. Að auki sá hann um kartöflu-
og grænmetisrækt í hinum stóra
garði Reykjabrekkunnar, en þar var
volgra í jörðu og sumstaðar svo heitt
að auðvelt var að baka brauð ef nógu
djúpt var grafið. Þetta nýttu sveit-
ungar hans sér og komu með óbakað
brauð í dunkum að heiman og báðu
hann baka, hvað hann jafnan gerði
með ljúfu geði, – og sóttu það tveimur
sólarhringum síðar. Pétur tók mikinn
þátt í ungmennafélagshreyfingunni
sem var kröftugasta félagsafl sveit-
anna á uppvaxtarárum okkar. Hann
var ágætlega liðtækur í félagsstarfi,
hugmyndaríkur, lipur og sanngjarn
og leikari af guðs náð; hlutverk hans í
leiksýningum á vegum ungmenna-
félagsins urðu okkur barnaskóla-
strákunum ógleymanleg og þegar
hann tók að sér að annast matargerð
og rekstur mötuneytis við barnaskóla
sveitarinnar, sem þá var rekinn í
Félagsheimilinu Ásbyrgi, urðu tengsl
okkar beggja enn nánari en áður og
urðu að órjúfandi vináttu meðan hans
naut við. Einu gilti hvað Pétur lagði
hönd á; hann var hinn sjálfmenntaði
snillingur í öllum sínum verkum. Það
var þó einkum matreiðsla er átti hug
hans og hún varð í raun ævistarf
hans. Haustið 1944 var Pétur ráðinn
forstöðumaður mötuneytis við Hér-
aðsskólann að Reykjum í Hrútafirði.
þá var þar blómstrandi skólastarf
með um 80 nemendum. Þurfti mikinn
kjark, elju og útsjónarsemi til að
sinna slíku starfi á jafnstóru heimili
þar sem öll matreiðsla og umsjón að-
fanga hvíldi á hans herðum. Varð
þetta honum þó leikur einn, því að
honum var það eðlislægt að laða fram
það besta í samstarfsfólki sínu og
nemendanna sem hjálpuðu til við
störfin og því varð útkoman gott,
samhent og ábyrgt starfslið. Í þessu
starfi var Pétur í 10 ár, lengur en
nokkur annar í sögu skólans. Á þess-
um árum eignaðist hann mikinn
fjölda vina meðal starfsfólks og nem-
enda sem höfðu tengsl við hann æ síð-
an. Á áðurnefndum tíma var á sumr-
um hótelrekstur á vegum skólans og
sá Pétur þar um veitingar og var öll-
um viðurgerningi þar viðbrugðið.
Frá Reykjaskóla lá leiðin suður í
Hvalfjörð þar sem hann sá um mötu-
neyti starfsmanna Olíustöðvarinnar
um tveggja ára skeið. Síðasta áratug-
inn var Pétur búsettur í Reykjavík,
lengst af á Óðinsgötu 4. Vann hann þá
allan tímann á veitingahúsinu Lauga-
vegi 28 sem í þann tíma var einn vin-
sælasti matsölustaður borgarinnar.
Pétur á Reykjum, eins og við, eldri
vinir hans og sveitungar nefndum
hann ætíð, var ókvæntur og barnlaus,
en eins og af framansögðu má ráða
var hann lítt einmana; börn og ung-
lingar löðuðust að honum og vini átti
hann fleiri og tryggari, en þorri sam-
tíðarmanna hans; þrjá nafna hefur
hann eignast; Böðvarsson, Stefáns-
son og Egilsson. Þegar öllu er á botn-
inn hvolft var líf hans innihaldsríkt og
þrátt fyrir móðurmissi og dimma
daga á hans fyrstu bernskuárum
samverkuðu honum allir hlutir til
góðs.
Pétur lést 3. nóv. 1967 og er minn-
isvarði hans í duftreit Fossvogs-
kirkjugarðs.
Snorri og Stefán
frá Svertingsstöðum.
4
,

 ,
  % 

 
(
(
 
"
+


6
F7

,+
 5 
. '
+" 
 ( (
 
0  
%1( (
 -)6 ( (
! %% 
450-(  /34 !) (
50-%( (
!)!
%50- 

!5!( 
-  ( 
71( ( (2!0"1 
6 %1"(  <5!%
55-%555-
*"

  
 %(
 

"' 

  
9879+9879+

,+ $B $ 0

%5>?>
!/ 0$1 
! ,
  (
&! 
 
 -

; +("
< 
" 
# 07%B" ( 6 * " 
*"    %   %
 (
  (   
   " ' 

 2+

9


,+ 5(

! ) 



! ) 
!  ,
 
 
         +
 '"
&+
"   
%%!
-   

%350(
4
 ,
  (
 "  ,
 % 
   (
 
  % (

 
"
 G*
9879+

,+ -%" 
7  '
!/ 0$1 
3( ! (
$7%BG$ ( # 5!6 
( ! %G$ 

%( )*%G$ 
( 36 (
" !/G$ "  !/" 
5 % !
4
,
+
 %   
 %-
(
 
"  ' 
   


=F9


+
79+
,+
 -"

. '
+" 
"
%" 
! %
%(
* %!
%"( 4 !2!%"
20-%$
%"  2!%H( ) (

%"  4(6%3 
%(

%"
%"  7%B( (
%)  /     



 


  



I2

2+
$B 0(
 -AJ

! 0! 
(    
   :

  -

77 558

%$! " (
" 12! !
$!50-4
  

%1(2! ! 20-( 
2!% 2! ! 
$! 
22! ! 3 !  

%20- 
$!50- (

 4(
$!50- 
2!% 2! !
$!50- (
# 2%20- 
3
20- (
4
 ,
  (
 "  ,
 % 
  
  % (
  

"    
     "
 "
*
97@ )
1 !/
!  ,
 
      ( 

-

: ': ( . '
+" 
50-20- 
% 20-%$ (
(20- ( 2   !) 
+20- (
* ! "20- 

%20- 
20- 
 "20-  4(20-%( (
2717- !  )
! %
% 
55-%555-