Morgunblaðið - 25.02.2001, Side 28

28 SUNNUDAGUR 25. FEBRÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ÉG HLAKKA til að flytjaheim og takast á við nýverkefni,“ segir Jóhannesþegar hann er spurður að
því hvernig það leggist í hann að
flytja heim eftir margra ára dvöl er-
lendis. „Mér hefur reyndar alltaf lið-
ið vel í Bandaríkjunum, kom þangað
fyrst sem Fulbright-styrkþegi 19 ára
gamall. Síðar var ég fjögur ár í sér-
námi við Mayo-stofnunina og fluttist
þangað aftur árið 1992, eftir átta ára
viðkomu á Íslandi. Ég á því Banda-
ríkjunum margt að þakka.“
Jóhannes lauk sérfræðinámi í líf-
færameinafræði árið 1984. Fyrri
hluta sérnámsins stundaði hann við
meinafræðistofnun háskólans í Saar-
land í Þýskalandi. Að sérnámi loknu
starfaði hann í tvö ár sem sérfræð-
ingur á Rannsóknastofu Háskólans í
meinafræði. Árið 1986 varð hann yf-
irlæknir við rannsóknastofuna í sam-
starfi við núverandi forstöðumann,
Jónas Hallgrímsson, prófessor, sem
lætur af störfum fyrir aldurs sakir
nú í sumar. Jóhannes gegndi því
starfi til ársins 1992. Hann flutti þá
aftur til Bandaríkjanna og hefur ver-
ið sérfræðingur og yfirlæknir þar
síðan. Hann er jafnframt prófessor
við Mayo-læknaskólann.
Lagði stund á latínu og grísku
Óhætt er að segja að Jóhannes sé
fjölmenntaður maður. Eftir stúd-
entspróf frá Menntaskólanum í
Reykjavík árið 1967 lagði hann stund
á nám í latínu og grísku og lauk BA-
prófi í þeim fræðum frá Hamilton
College í New York árið 1969.
Framhaldsnám í sömu grein-
um stundaði hann við háskólann í
Tübingen í Þýskalandi 1970–1971.
En hvað varð til að vekja áhuga
stúdentsins á málvísindunum?
„Ég átti þokkalega auðvelt með
tungumál í menntaskóla og hafði
gaman af bókmenntum. Tungumál
og málvísindi eru reyndar rökræn
fræði og þess vegna ekki eins fjar-
skyld læknisfræði og ætla mætti.
Ætli ég hafi ekki bara farið í það sem
ég hafði gaman af og bjóst við að ég
slyppi frá með lítilli áreynslu,“ segir
hann eftir stutta umhugsun.
Eftir BA-námið kenndi Jóhannes
einn vetur í MR og fór svo í dokt-
orsnám til Þýskalands. Þegar hann
hafði verið tvö misseri í náminu tók
hann þá ákvörðun að fara í læknis-
fræði. Hvað olli þessum sinnaskipt-
um?
„Ég hef líklega komist að því, að
ég hafði lagt litla hugsun í námsval,
langaði auk þess einfaldlega í lækn-
isfræði.“
Jóhannes kemst ekki upp með
þessa einföldu skýringu sem er þó
góð og gild í sjálfu sér.
Var eitthvað sérstakt sem vakti
áhuga þinn á læknisfræðinni?
„Ég vann í námsleyfum á sjúkra-
húsum og þekkti því aðeins til starfs-
ins, hefur það líklega nægt sem
kveikur,“ segir hann.
Læknisfræðin ættgeng!
Þegar farið er að grennslast fyrir
um ætt og uppruna Jóhannesar kem-
ur í ljós, að faðir hans var læknir og
systkini hans bæði lögðu fyrir sig
læknisfræði. Faðir hans var dr.
Björn Sigurðsson, oft kenndur við
Keldur. Björn starfaði þar við rann-
sóknir á hæggengum veirusjúkdóm-
um og öðlaðist heimsfrægð fyrir
störf sín þrátt fyrir stutta ævi. Systir
Jóhannesar, Edda Sigrún, sem lést
fimmtug að aldri árið 1987, var aug-
læknir og bróðir hans er Sigurður
Björnsson, sérfræðingur í krabba-
meinslækningum við Landsspítala –
háskólasjúkrahús. Af fimm manna
fjölskyldu eru því fjórir læknar.
Þegar gluggað er í Læknatalið er
getið margra lækna sem eru skyldir
Jóhannesi og fylla þeir næstum tug-
inn, bæði úr ættum föður og móður.
Það hefur þá væntanlega mikið
verið rætt um læknisfræði á þínu
heimili?
„Nei, reyndar ekki. Meira var tal-
að um bókmenntir, stjórnmál og þess
háttar. Í minningunni er umræðan
fjörleg, foreldrar okkar töluðu við
okkur sem jafningja og skoðana-
skiptin voru gagnkvæm.
Faðir minn dó úr krabbameini 46
ára gamall. Ég var þá 11 ára og í
barnaskóla, Sigurður í menntaskóla
og Edda hafði þá hafið læknanám.
Eftir dauða föður okkar studdi móðir
okkar, Una Jóhannesdóttir, sem lést
í desember síðastliðnum, okkur
systkinin til náms og starfs.“
Mótsögnin heillandi
Þótt Jóhannes hafi byrjað þrem
árum seinna í læknisfræði en jafn-
aldrar hans lauk hann sérfræðinámi
sínu um svipað leyti og þeir.
Hvað var það sem heillaði þig við
líffærameinafræði?
„Hún er sérstök málamiðlun ann-
ars vegar milli vísindalegrar rök-
hyggju og hins vegar er hún all list-
ræn en ég get ekki sagt þér hvort
vegur þyngra í mínum huga,“ bætir
hann við og kímir. „Læknisfræði er
að vísu líffræði í víðum skilningi, en
krefst einnig ímyndunarafls eigi
mönnum að farnast sæmilega í starfi.
Líklega hefur þessi blanda, sem
mætti jafnvel kalla mótsögn, heillað
mig, eins og reyndar marga lækna.“
Hann skýrir þetta nánar hvað
varðar líffærameinafræði:
„Smásjárgreining á vef eða frumu
þar sem skilgreindur er uppruni og
eðli sjúkdóms er þungamiðjan í starfi
meinafræðings. Til þess að geta
sinnt því verkefni svo vel fari, þarf
meinafræðingurinn að þekkja mynd-
ræn mynstur, sem einkenna sjúkan
vef og líffæri. Rannsakandinn þarf
að búa yfir ímyndunarafli til þess að
koma auga á og greina hið óvænta.
Þessu má líkja við leiðsögumann á
ókunnum slóðum, sem styðst við
menntun og þjálfun en verður að
vera búinn undir óvenjulega farar-
tálma og geta breytt ferðaáætlun-
inni.“
Krabbamein tugir
eða hundruð sjúkdóma
Jóhannes er spurður nánar út í
starfið við Mayo-sjúkrahúsið þar
sem hann hefur unnið síðastliðin níu
ár. Hann útskýrir þjónustuhlutverk
líffærameinafræðingsins. „Öll sýni
sem tekin eru úr lifandi fólki, hvort
sem þau eru stór, heil líffæri eða smá
koma á rannsóknastofu til smásjár-
skoðunar og sjúkdómsgreiningar.
Mikilvægi greinarinnar felst ekki
síst í krabbameinsgreiningu. Gagn-
stætt því sem oft er ætlað, þá er
krabbamein ekki einn heldur tugir
eða hundruð sjúkdóma, þótt vissir
eiginleikar séu þeim öllum sameig-
inlegir. Greiningin er forsenda fyrir
ákvörðun um læknismeðferð, kannar
upptök meinsins, tegundina, vefja-
gerðina, og segir þannig fyrir um
horfur og meðferðarkosti. Þegar
best lætur, starfar meinafræðingur-
inn ekki aðeins að greiningu heldur
tekur virkan þátt í ákvörðunum um
meðferð. Starf mitt á Mayo felst því
einkum í sjúkdóms- og vefjagrein-
ingu auk kennslu í líffærameinafræði
við læknaskólann.
Oftast er ég því ekki í beinum
tengslum við sjúklingana. Ósjaldan
biðja þeir þó um að fá að tala við
meinafræðinginn til að fá upplýsing-
ar um forsendur fyrir greiningu.“
Jóhannes segir að þó að Mayo-
stofnunin leggi áherslu á sérhæfingu
í starfsemi sinni þá sé þar lagt stund
á nánast allar greinar læknisfræð-
innar. „Sjúkrahúsið hefur meðal
annars getið sér nokkurt orð í
krabbameinslækningum. Í Banda-
ríkjunum eru nokkur stór háskóla-
sjúkrahús, líklega um það bil tíu, sem
eru miðstöðvar í greiningu og með-
ferð krabbameins þar í landi. Mayo-
stofnunin er eitt þeirra. Sjúklingar
Líffærameina-
fræðin er listræn
Jóhannes Björnsson, yfirlæknir og
prófessor við Mayo-stofnunina í Banda-
ríkjunum, tekur við prófessorsstöðu í
líffærameinafræði við Háskóla Íslands
1. júlí næstkomandi. Hann verður jafnframt
yfirlæknir við Landspítala – háskóla-
sjúkrahús og veitir Rannsóknastofu
Háskólans í meinafræði forstöðu. Hildur
Einarsdóttir ræddi við Jóhannes þegar
hann var hér í stuttri heimsókn.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
„Það er tilhlökkunarefni að flytjast aftur heim og vinna hér,“ segir Jóhannes Björnsson, yfirlæknir og prófessor við Mayo-stofnunina í Bandaríkjunum.