Morgunblaðið - 25.02.2001, Qupperneq 29

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 25. FEBRÚAR 2001 29
VW Golf
Nýskr. 10.1998, 1400cc vél, 3 dyra, 5 gíra, rauður, ekinn
30 þ. Álfelgur, dökkar rúður, þjófavörn o.m.fl.
Verð: 1250 þús.
Heimsferðir bjóða nú vikulegt
flug til Barcelona í sumar á frá-
bærum kjörum og þeir, sem bóka
fyrir 15. mars geta tryggt sér allt að 20.000 kr. afslátt fyrir fjölskylduna í
valdar brottfarir, eða kr. 5.000 á manninn. Við bjóðum þér góða gististaði
í hjarta Barcelona á frábæru verði, spennandi kynnisferðir og þjónustu
reyndra fararstjóra til að tryggja þér ánægjulega dvöl í fríinu.
Tryggðu þér
lægsta fargjaldið til
Barcelona
frá 24.900 kr.
24.900 kr.
M.v. hjón með 2 börn, 2 - 11 ára.
M.v. 23. maí. Skattar ekki inni-
faldir kr. 2.530
20.000 kr.
afsl. fyrir fjölskylduna
ef bókað fyrir 15. mars.
Gildir í valdar brottfarir, sjá
verðskrá. M.v. hjón með 2 börn.
Flug alla
miðvikudaga í sumar
Bókaðu fyrir 15. mars
og tryggðu þér flugsæti
til Barcelona í sumar frá aðeins
Fáðu bæklinginn sendann
Skógarhlíð 18, sími 595 1000. www.heimsferdir.is
eða sýni þeirra, frá tilteknum svæð-
um í Bandaríkjunum, koma þangað
til rannsóknar.“
Svar fæst samdægurs
„Frá upphafi hefur Mayo lagt
áherslu á að svar fáist fljótt úr grein-
ingu. Í 70%-80% tilvika liggur svarið
fyrir samdægurs, vélritað og tölvu-
fært. Víða annars staðar er þessi tími
frá einum upp í sex daga. Þetta
skamma greiningarbil er verulegur
kostur, sem styttir erfiðan biðtíma
sjúklings og flýtir því að meðferð
geti hafist.
Á sjúkrahúsum eins og Mayo þar
sem skurðlækningar vega þungt er
meinafræðin því virk. Þessar greinar
tengjast sterklega, ein getur ekki án
hinnar verið.“
Á rannsókastofunni þar sem Jó-
hannes vinnur starfa þrjátíu og fimm
meinafræðingar. Á hverju ári berast
þangað u.þ.b. eitt hundrað þúsund
vefjasýni til athugunar. Til saman-
burðar má geta þess að hér á landi
falla til um það bil tuttugu þúsund
sýni, sem tekin eru úr Íslendingum.
Við greiningu þeirra vinna tíu meina-
fræðingar hjá Rannsóknarstofu HÍ í
meinafræði.
Jóhannes segir nokkra sérhæf-
ingu á rannsóknastofunni á Mayo-
sjúkrahúsinu. „Sumir vinna við vissa
líffæraflokka meira en aðra. Við
reynum þó að halda þekkingu og
getu okkar og annarra starfsmanna
almennri.“
Hæft starfsfólk skiptir
meginmáli
Ef borin er saman þekking og
kunnátta í þessum fræðum hér á
landi við Bandaríkin, hvar stöndum
við?
„Hvað líffærameinafræðina
áhrærir tel ég að við séum fyllilega
samanburðarhæf miðað við aðrar
þjóðir.
Að sjálfsögðu greinir á milli, að
hér er starfsemin minni í sniðum en
víða. Hæft starfsfólk skiptir hins
vegar meginmáli, hér sem annars
staðar. Læknar, meinatæknar og
annað starfsfólk Rannsóknastofu
Háskólans er afburða vel menntað
og þjálfað fólk, sem dvalist hefur
mismunandi lengi við nám og starf
beggja vegna Atlantshafsins. Það er
þess vegna tilhlökkunarefni að flytj-
ast aftur heim og vinna hér.“
Vafðist það ekkert fyrir þér að
koma heim þar eð laun hér á þessu
sviði eru mun lægri en ytra?
„Laun hafa ekki enn skipt mig
máli þegar ég hef valið mér vinnu-
stað. Sama á reyndar við um þá
lækna sem ég þekki.“
Mayo-stofnunin hefur
ákveðna sérstöðu
Mayo-sjúkrahúsið er eitt þekkt-
asta sjúkrahúsið í Bandaríkjunum. Á
hverju byggist þessi orðstír?
„Á því eru vafalaust margar skýr-
ingar. Ein er sú að Mayo-bræðurnir
sem stofnuðu sjúkrahúsið undir lok
19. aldar og stjórnuðu því fram að
síðari heimsstyrjöld virðast hafa ver-
ið óvenju framsýnir. Þeir voru báðir
skurðlæknar og ferðuðust oft til Evr-
ópu til að tileinka sér nýjungar. Þeir
áttuðu sig fljótlega á mikilvægi sér-
hæfingar í læknisfræði.
Stofnunin varð t.d. snemma fram-
arlega í hjartaskurðlækningum.
Við Mayo vinna tæplega tuttugu
þúsund manns, í borg með um það bil
áttatíu þúsund íbúum. Þar um fara
árlega um 400 þúsund sjúklingar.
Tvö sjúkrahús með samtals 1.900
sjúkrarúmum eru tengd Mayo.
Skipti á starfsfólki eru ekki mikil.
Sömu fjölskyldurnar hafa unnið þar,
kynslóð eftir kynslóð, jafnvel á sömu
sjúkradeildunum. Þetta á þó ekki við
læknana. Þeir koma víða að. Fyrir
sjúkrastofnanir er vinna heilbrigðis-
stétta annarra en lækna, svo sem
hjúkrunarfólks og meinatækna, að
minsta kosti jafn mikilvæg, hugsan-
lega mikilvægari, en færni lækn-
anna.
Læknum ekki greidd laun eftir
afköstum eins og víða
„Ef Mayo væri í stórborg hefði
viðgangurinn vafalaust orðið annar,
því mannaskipti eru þar miklu örari.
Mayo-bræður áttuðu sig líka á því
að það þarf að borga læknum þokka-
lega, en þar er læknum ekki greidd
laun eftir afköstum sem er fremur
óvenjulegt í Bandaríkjunum og Vest-
ur-Evrópu. Það hefur því orðið til
visst jafnræði meðal læknanna inn-
byrðis og milli þeirra og annars
starfsfólks. Starfsandinn er sá, að
allir starfsmenn, læknar þar með
taldir, þjóni sjúklingum fyrst og
fremst en hvorki sjálfum sér né
frama sínum.“
Jóhannes segir að það jákvæða
viðhorf og jafnræði sem ríkir á
sjúkrahúsinu hafi stundum verið
skýrt með því að þarna býr margt
fólk af norrænum uppruna sem flutt
hafi með sér dugnað og skyldurækni
Norðurlandabúa.
Hann segir Mayo-sjúkrahúsið
fjárhagslega öflugt. „Þetta er sjálfs-
eignarstofnun. Hagnaði er varið í
uppbyggingu og rannsóknir. Stofn-
unin getur sjálf kostað þær rann-
sóknir sem hún hefur áhuga á og hef-
ur því minni þörf en margar aðrar að
leita fjármagns utan veggja sinna.“
Rannsakar æðabólgur
og nýrnaæxli
Jóhannes hefur stundað rann-
sóknir um árabil. Undanfarin ár hef-
ur hann unnið í rannsóknarhópi sem
athugar bólgusjúkdóm sem kallast
risafrumuæðabólga og er algeng hér
á landi og í Norður-Evrópu. Hann
segir að enn sem komið er hafi ekki
fundist skýring á því hvers vegna
þessi sjúkdómur tengist norðlægum
slóðum. „Ætli því sé ekki svo farið
um þennan sjúkdóm eins og marga
aðra, að um er að ræða samtvinnun
erfða og umhverfis. Fyrirbærið er al-
gengast á Íslandi og í norðurhluta
Skandinavíu. Afkomendur þessa
fólks í Vesturheimi veikjast af þess-
um sjúkdómi fremur en aðrir Banda-
ríkjamenn, jafnvel í þriðja og fjórða
ættlið. Það er hugsanlegt að séu að
verki tilteknar veirur, en sú skýring
ein nægir ekki. Fyrir verða að liggja
vissar forsendur, líklega erfðatengd-
ar, hjá þeim sem veikjast. Eftir því
sem sunnar dregur í Evrópu lækkar
tíðni risafrumuæðabólgu. Ísland er
sérstaklega frjór jarðvegur fyrir
þessar rannsóknir.
Ég hef einnig unnið við vissar teg-
undir af æxlum, sérstaklega nýrna-
æxli, sem eru erfðatengd, þar sem
sami einstaklingurinn getur að auki
greinst með ólík æxli í mismunandi
líffærum. Þessar rannsóknir hafa
m.a. leitt í ljós að tilteknar breyting-
ar á erfðavísum þessara æxla eru
sýnu algengari í öðrum nýrna-
krabbameinum en áður var ætlað,
sem getur haft umtalsverða þýðingu
við greiningu og meðferð flestra ill-
kynja æxla í nýrum.“
Mikilvægt að treysta
grunnrannsóknir
Þegar þú kemur heim taka við fjöl-
þætt verkefni við rannsóknir og
kennslu. Hvar hyggstu helst bera
niður?
„Hvað varðar rannsóknir, þá
hyggst ég halda áfram vinnu við
æðabólgur í samvinnu við íslenska
vísindamenn. Það er þó enn mikil-
vægara, að framhald verði á rann-
sóknum á krabbameinum.Tíðniaukn-
ing illkynja meinsemda hér á landi er
svipuð og í nágrannalöndum okkar.
Þetta á ekki síst við algeng krabba-
mein svo sem æxli í blöðruhálskirtli
og brjóstum. Sem dæmi má nefna, að
þegar ég var í læknadeild milli 1970-
1980 var talið að tólfta til þrettánda
hver kona gæti vænst þess að fá
brjóstakrabbamein á ævinni. Nú er
það gróflega fimmta til sjöunda hver
kona.
Efniviður Rannsóknastofu Há-
skólans, sem fellur til við daglega
vinnu lækna og annars starfsfólks
stofnunarinnar, leggur til verðmæt
viðfangsefni við þessar rannsóknir.
Rannsóknirnar hafa verið, og verða,
af ýmsu tagi. Má nefna athuganir á
lífrænni hegðan mismunandi æxla,
faraldsfræði þeirra og svo framvegis.
Þessum rannsóknum verður haldið
áfram, þar á meðal í áframhaldandi
samvinnu við Krabbameinsskrá
Krabbameinsfélags Íslands.“
Niðurstöður sem
vakið hafa athygli
„Enn mikilvægara er að treysta
grunnrannsóknir á illkynja æxlum,
bæði með aðferðum sameindalíf-
fræði og erfðafræði. Síðastliðin
fimmtán ár eða svo hefur verið unnin
umtalsverð vinna af þessu tagi á
tveimur vísindarannsóknastofum,
annars vegar á Rannsóknastofu Há-
skólans í meinafræði og hins vegar á
Rannsóknastofu Krabbameinsfélags
Íslands. Þessi starfsemi hefur skar-
ast að nokkru leyti. Frá báðum ein-
ingum hafa borist niðurstöður, sem
vakið hafa eftirtekt og áhuga á al-
þjóðavísu. Það er verðugt verkefni
að styrkja samvinnu og efla krafta
þessarar starfsemi.“
Námskrárbreytingar í lækna-
deild HÍ fyrirhugaðar
Jóhannes hefur haft fasta kenn-
arastöðu í Bandaríkjunum sem fylgir
starfi hans við háskólasjúkrahús.
Hann kenndi einnig við HÍ á árunum
1984-1992. Hann segist hafa ánægju
af kennslu. En vegna þess hve þekk-
ingarkörfur til læknanema séu mikl-
ar og námsefnið víðtækt, þá sé oft lít-
ið svigrúm til að fara út fyrir beina
miðlun staðreynda. Það finnst hon-
um ókostur. „Ég vonast þó til að þeg-
ar farið verður að samtvinna náms-
greinar innan læknisfræðinnar þá
reynist unnt að víkka umræðuna.
Það eru fyrirhugaðar námskrár-
breytingar í læknadeild, sem munu
taka þó nokkurn tíma og ég mun
taka þátt í. Líffærameinafræðin, sem
nú er nánast öll kennd í miðju nám-
inu, mun tengjast betur kennslu á
síðustu misserum. Þegar til dæmis
læknanemar munu læra um astma
eða lungnakrabbamein á síðari
skeiðum námsins, þá verður meina-
fræði þessara sjúkdóma kennd sam-
hliða. Þannig hef ég vanist að kenna
undanfarin ár.“
Þá segir hann að tölvutækni, sér-
lega vefurinn, hafi breytt kennslunni
á undanförnum árum. „Kennsluefnið
er nú í vaxandi mæli tiltækt á Netinu
þannig að nemendur hafa aðgang að
því þegar þeim hentar. Ég sé það
fyrir mér að formlegum fyrirlestrum
muni fækka. Það merkir þó ekki að
tíminn sem kennarinn ver með nem-
endunum styttist, kennslan verður
með öðrum og óformlegri hætti.“
Aðsókn að læknadeild
hefur aukist
Blaðamaður viðrar þá skoðun að
að kröfur sem gerðar eru til lækna-
nema virðist ómannúðlegar. Náms-
efnið sé gríðarlega mikið, námið
langt og kostnaðarsamt auk þess
sem vinnuálag sé mikið á kandidats-
árunum. Hvað finnst honum um
þessa fullyrðingu?
„Það er hárrétt að það er mikið
álag á læknanemum. Það hefur ekk-
ert breyst frá því ég var við nám.
Þekkingarkrafan er mikil. Það fólk
sem við þjónum ætlast til þess að við
kunnum ýmislegt fyrir okkur, og við
viljum vera traustsins verð. Þjóðfé-
lagið hefur greitt fyrir langt og dýrt
háskólanám og á rétt á hæfri þjón-
ustu.“
Nú eru námsmöguleikar sífellt að
verða fleiri og tekjumöguleikar í
mörgum öðrum greinum eru góðir,
er ennþá jafn mikil aðsókn í lækna-
nám?
„Aðsókn í læknanám í Vesturálfu,
bæði í Evrópu og Norður-Ameríku,
fer að einhverju leyti eftir því hver
viðgangur er í þjóðfélaginu. Aðsókn
að hagfræði- og viðskiptagreinum
hefur aukist mikið á undanförnum
árum. Ég held þó að aðsókn að
læknadeild HÍ hafi fremur aukist.
Enn keppa fjórir til sex nemendur
um hvert sæti.“
Erfiðara að komast í fram-
haldsnám í læknisfræði
vestanhafs
Það er orðið mun erfiðara að kom-
ast í sérnám í læknisfræði í Banda-
ríkjunum en áður. Hvernig stendur á
því?
„Hér er að einhverju leyti um að
ræða hagsmunavörslu þeirra lækna
sem fyrir eru. Þó vegur líklegra
þyngra sú breyting, sem orðið hefur
um heim allan síðastliðinn tíu til tólf
ár. Stórar þjóðir í austri, nær og
fjær, hleypa nú þegnum sínum að
heiman, víðast óhindrað. Því hafa
íbúar fjarlægra landa, ekki síst
menntafólk, flykkst í vesturátt,
þannig að líkja mætti við þjóðflutn-
inga. Menntun og hugsanaferli þessa
fólks eru oft býsna ólík því sem við
þekkjum. Viðbrögð heilbrigðisyfir-
valda á Vesturlöndum, Bandaríkjun-
um þar með töldum, hafa verið þau
að reyna að hægja á þessum flutn-
ingum, meðal annars með því að
fjölga prófum, þyngja þau, stytta
dvalarleyfi og fleira í þeim dúr.
Íslenskir læknar, sem hyggja á
vesturför, eiga þó auðveldara um vik
en flestir aðrir. Það er reyndar alltaf
ánægjulegt að hitta þá sem þekkja
íslenskan lækni, þeim liggur gott orð
til þeirra.“
Læknar fíknir í tónlist?
Hvað einkahagi Jóhannesar varð-
ar þá er hann fráskilinn. Sambýlis-
kona hans er Helga Þórarinsdóttir
víóluleikari. Hann á tvö börn frá
hjónabandi sínu, Björn, sem er hag-
fræðingur og starfar í New York og
Unu Björgu, sem stundar nám við
HÍ.
Þegar rætt var við Jóhannes var
hann síðar um kvöldið á leiðinni á
frumsýningu á óperunni La Bohéme.
Hann segist hafa notið tónlistar, hafi
alist upp við hana. „Ég var á tón-
leikum í gær, Myrkum músíkdögum.
Þar sá ég marga starfsbræður og
-systur, en svo er sagt, að tónlist
höfði sérstaklega til lækna. Ég hef
heyrt tónlistarfólk halda því fram, að
það sé eitthvað í starfi lækna sem
valdi því að þeir verði fíknir í þessa
listgrein. Þetta er athyglisverð til-
gáta en ósönnuð, eftir því sem ég
best veit. Hér er kannski verðugt
efni í framvirka vísindarannsókn
innan ramma félagsfræðinnar. Í
samanburðarhópnum mætti hafa til
dæmis dýralækna og tannlækna,“
segir raunvísindamaðurinn.
Ástundar hann kannski líka húm-
anísk fræði í frístundum?
„Til þessa hef ég lítið unnið úr því
sem ég man úr fyrra námi. Tíminn
hefur verið naumur. Ég hef þó oftast
reynt að lesa bækur, hef ekki vanist
af því. Önnur tómstundaiðja var
lengi vel útivist, sérstaklega fjall-
göngur. Því miður er næsta fjall, sem
það nafn á skilið í um þúsund kíló-
metra fjarlægð frá Mayo-stofnun-
inni. Landspítali – háskólasjúkrahús
býður betur, þannig að ég vonast til
þess að geta endurnýjað kynnin við
brattlendið áður en langt um líður.“