Morgunblaðið - 11.08.2001, Blaðsíða 28

28 LAUGARDAGUR 11. ÁGÚST 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ÞEIR, sem búa í þéttbýlum borg-
um, virðast viðkvæmari fyrir geð-
sjúkdómum en þeir sem búa til
sveita. Þeim er hættara við því að
einangrast félagslega. Félagsleg
einangrun getur kynt undir óraun-
sæjum hugmyndum sem síðar
þróast yfir í sjúklega andlega líð-
an. Þetta kemur fram í nýrri hol-
lenskri rannsókn en niðurstöður
hennar voru birtar nýlega í tíma-
ritinu Archives of General Psych-
iatry.
„Það verður æ ljósara að borg-
arlíf tengist auknum líkum á bæði
líkamlegum og andlegum sjúkdóm-
um,“ segir dr. Jan van Os, prófess-
or í geðlækningum við háskólann í
Maastrict. Hann segir að rann-
sóknir hafi sýnt að Hollendingar
sem alast upp og búa í borgum eru
líklegri en aðrir til að leggjast inn
á sjúkrahús vegna geðklofa. „Það
getur þó verið vegna þess að íbúar
stórra borga hafa greiðari aðgang
að læknisþjónustunni en aðrir,“
segir van Os. „Fyrir þá sök langaði
okkur að rannsaka þetta nánar og
beita aðferðum faraldursfræðinnar
og taka viðtöl við úrtak úr þjóð-
skrá.“
„Van Os og starfsbræður hans
og -systur greindu upplýsingar
rúmlega 7 þúsund Hollendinga
sem bjuggu í 90 mismunandi borg-
um í landinu. Þeir tefldu saman
annars vegar greiningum á geð-
sjúkdómum, tíðni ranghugmynda
og ofskynjana auk ofsóknarkennd-
ar, við það hversu þéttbýl heim-
kynni fólksins voru hins vegar.
„Við sáum að þeir sem búa í
þéttbýli eru líklegri til að hafa væg
geðveikieinkenni og auknar líkur á
að þau þróist yfir í sjúkdóms-
ástand,“ segir van Os. „Samt sem
áður verða fæstir af þeim sem hafa
þessi mildu einkenni veikir. En lík-
urnar eru meiri.“
Að haldast heil á geðsmunum
Einmanaleiki eykur einnig hætt-
una á geðsjúkdómum, segir van
Os.
Hann segir að ýmsir sálfræð-
ingar telji að þeir sem búi í borgun
séu líklegri en aðrir til að búa við
félagslega einangrun. Það geti
skipt miklu máli vegna þess að við
þurfum að eiga samskipti við ann-
að fólk til að haldast „heil á geðs-
munum,“ eins og hann orðar það.
Samskipti verði til þess að brengl-
aðar hugmyndir og tilhneiging til
ofsóknarkenndar leiðréttist ósjálf-
rátt.
„Aðrar skýringar eru fyrir
hendi, svo sem meira áreiti vegna
streitu, sem við vitum að getur
dregið fram í dagsljósið undirliggj-
andi geðsjúkdóma í viðkvæmum
einstaklingum,“ nefnir hann enn
fremur. Hann bendir á að fólk sem
ekki á traust annars einstaklings
geti haft meiri tilhneigingu en aðr-
ir til að finna fyrir ofsóknarkennd.
„Rannsóknin er góð en niður-
stöður hennar eru ekki endilega
nýjar,“ segir dr. John Talbott, pró-
fessor í geðlækningum við háskól-
ann í Maryland í Baltimore í
Bandaríkjunum, um hollensku
rannsókina. „Fólk hefur lengi veitt
þessu athygli, allt aftur til tíma
Dickens, og velt því fyrir sér hvers
vegna tíðni alvarlegra geðsjúk-
dóma er meiri í borgum, og þá sér-
staklega þéttbýlum borgum, en í
dreifbýli.“
Leggja áherslu á geðvernd
Hann segir að tvær tilgátur séu
til um þetta. Önnur er sú að fólk
sem hefur þróað með sér alvar-
legan geðrænan sjúdóm, sem hefur
mikil áhrif á hæfileika þess til þess
að beita hugsun sinni, eigi í hvað
mestum erfiðleikum með að laga
sig að borgarlífi. Það endi með því
að missa vinnuna og tengslin við
fjölskyldu sína og missi smám sam-
an öll samfélagleg tengsl og hrek-
ist sífellt neðar í metorðastigann.
Hin tilgátan er sú að fólk sem býr í
þéttbýlum borgum sé berskjald-
aðra en aðrir fyrir fólksmergð, um-
ferð, mengun, hávaða, ofbeldi og
fíkniefnum og að það smám saman
hafi slæm áhrif á geðheilsu.
Van Os segir að læknar og rann-
sakendur verði að beina sjónum
sínum að því hvaða þættir auki lík-
ur á geðsjúkdómum í þéttbýlum
borgum. Hann segir að hugsanlega
verði að nota aðferðir sem hafi
geðverndandi áhrif fyrir alla þegna
í stað þess að einbeita sér fyrst og
fremst að þeim sem eru nú þegar í
áhættuhópum.
Einsemd og einangrun í borgum
Borgarbúum hættara við geðsjúkdómum
The New York Times Syndicate.
LANGTUM fleiri börn slasast á
leikvellinum en í umferðinni, segir í
grein sem barnalæknar við barna-
spítalann Children’s Hospital &
Medical Center í Cincinnati í
Bandaríkjunum skrifa í júlíhefti
tímaritsins Ambulatory Pediatrics.
Rannsókn læknanna náði til barna
og ungmenna undir tvítugu. Lækn-
arnir rannsökuðu slys sem börnin
og ungmennin urðu fyrir á árunum
1992 til 1997. Gögn yfir slysin
fengu þeir hjá þeirri stofnun í
Bandaríkjunum sem skráir og
safnar tölulegum upplýsingum um
heilbrigði þjóðarinnar. Á hverju ári
leita um 200 þúsund börn á náðir
bráðavakta á bandarískum sjúkra-
húsum, vegna slysa sem þau hafa
orðið fyrir á leikvelli.
Fjórðungur áverkanna sem
börnin urðu fyrir var vegna þess að
þau duttu, langoftast úr leiktækj-
um á skólalóðum. Einnig voru slys
tíð vegna þess að börn duttu við
leik í heimahúsum eða í almenn-
ings- og tómstundagörðum. Á ár-
unum 1992 til 1994 voru 44% miðl-
ungi alvarlegra til alvarlegra slysa
tilkomin vegna þess að börnin
duttu við leik á leikvöllum, 22,5%
vegna hjólreiðaslysa og 9% vegna
bílslysa. Á árunum 1995 til 1997
var tíðni sams konar slysa, og upp-
talin í sömu röð, 36,2%, 18,6% og
10,9%.
Niðurstöðurnar komu á óvart
Niðurstöður rannsóknarinnar
komu rannsakendum nokkuð á
óvart.
„Flestir hafa þær hugmyndir að
alvarlegustu meiðslin séu vegna
bílslysa,“ er haft eftir dr. Kieran J.
Phelan, aðalhöfundi greinarinnar.
„Bílslys valda hins vegar fleiri
banaslysum [en hjólreiðaslys og
slys á leikvöllum].“
Á hverju ári deyja 6–8 þúsund
börn og ungmenni í bílslysum í
Bandaríkjunum en 15–20 vegna
slysa á leikvöllum.
„Við getum dregið þá ályktun af
rannsókninni að það verður að
gæta varkárni þegar leiksvæði eru
hönnuð,“ segir hann og leggur til
að hluti lausnarinnar felist í því að
lækka leiktækin.
„Það sýnir sig að um leið og leik-
tæki eru orðin hærri en 1,5 metrar
verða slysin alvarlegri. Það skiptir
líka miklu hvernig flöturinn sem
þau detta á er. Klifurgrindur, rólur
og rennibrautir eru þau leiktæki
sem flest slysin verða við.“
Þá bendir hann einnig á að skrúf-
ur og boltar á leiktækjunum geti
valdið slysum.
„Börn á aldrinum 5–9 ára eru í
mestri hættu, að því er fram kemur
í rannsókninni. Börn á þessum
aldri eru að uppgötva og kanna um-
hverfi sitt og ríða oft á tæpasta vað
þegar þau spreyta sig á nýjum við-
fangsefnum. Þau eru ekki alltaf
fær um að meta við hvaða ögrun
þau ráða,“ segir Phelan.
Leikvellir
ekki
öruggastir
New York Times Syndicate.
Reuters
Við öruggar aðstæður.
KARLAR leita síður en konur til
læknis samkvæmt nýrri skýrslu
sem gefin var út í Bandaríkjunum
af þeirri stofnun þar í landi sem sér
um varnir gegn sjúkdómum og um
forvarnir (Center for Disease Cont-
rol and Prevention). Skýrslan nær
einungis til áranna 1997 og 1998.
Upplýsingarnar í skýrslunni eru
fengnar frá bandarískum lækna-
stöðvum auk göngudeilda og bráða-
vakta á sjúkrahúsum. Tilgreint er af
hvaða kyni sjúklingarnir eru, hvaða
kynstofni þeir tilheyra, hvort og
hvernig þeir voru sjúkratryggðir,
hvers vegna þeir komu og hvaða
meðferð þeir hlutu hjá lækninum.
Konur reyndust þriðjungi líklegri
en karlar til að fara til læknis. Var
þó búið að draga frá þau skipti sem
konur heimsóttu lækni vegna
mæðraeftirlits. Með aldri söxuðu
karlar þó á muninn. Enn meiri mun-
ur, eða 100%, var á kynjunum með
tilliti til þess hvort þau fóru í árlegt
eftirlit eða til forvarna. Konur fengu
auk þess mun meira af lyfjaávís-
unum en karlar og gilti þá einu
hvort læknir skrifaði upp á horm-
ónalyf eða þunglyndislyf.
Konur leituðu til læknis um 4,6
sinnum á ári að jafnaði. Konur á
aldrinum 15–44 ára fóru að með-
altali 3,8 sinnum á ári í læknisskoð-
un en konur sem náð höfðu 65 ára
aldri fóru u.þ.b. helmingi oftar.
Ungar konur fóru aðallega til heim-
ilislæknis eða á bráðavaktir en full-
orðnar konur aftur á móti til sér-
fræðinga. Konur af afrísku bergi
brotnar voru mun duglegri en
hvítar konur að leita til læknis
vegna of hás blóðþrýstings, sykur-
sýki eða vandamála sem tengdust
meðgöngu. Fjórar af hverjum fimm
læknisheimsóknum voru á almennar
læknastofur. Aðrar heimsóknir
deildust jafnt niður á bráðavaktir og
göngudeildir.
Algengast var að konunum væri
úthlutað blóðþrýstingslyfjum og
lyfjum sem höfðu áhrif á miðtauga-
kerfið auk hormónalyfja.
Karlar leita síður til læknis
Reuters
Karlar virðast hafa minni áhyggj-
ur af heilsu sinni en konur.
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Félagsleg einangrun er algeng-
ari í þéttbýli.