Morgunblaðið - 09.10.2001, Blaðsíða 6

FRÉTTIR
6 ÞRIÐJUDAGUR 9. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
„HUGTAKIÐ heilsurækt felur í sér
jafnt rækt á líkama sem sál, sumsé
bæði líkamsrækt og geðrækt. Það er
engin heilsa án geðheilsu,“ segir Dóra
Guðrún Guðmundsdóttir, markaðs-
og fræðslufulltrúi verkefnisins Geð-
ræktar sem miðar að því að auka for-
varnir og fræðslu um geðheilsumál og
efla vitund manna um eigin geðheilsu.
Geðrækt er samvinnuverkefni Geð-
hjálpar, geðdeildar Landspítala – há-
skólasjúkrahúss, landlæknisembætt-
isins og Heilsugæslunnar í Reykjavík.
Verkefnið er hugsað til þriggja ára og
að því loknu er vonast til að heilsu-
gæslan taki við hlutverki þess. Helstu
styrktaraðilar eru Delta, Íslensk
erfðagreining, Landsbankinn og heil-
brigðis- og tryggingamálaráðuneytið.
Nýtt hugtak
En hvað er geðheilsa og með hvaða
hætti má rækta hana?
Dóra Guðrún segir geðheilsu og
geðrækt frekar ný hugtök í íslenskri
tungu og því ekki allir sem átti sig á
merkingu þeirra. En geðheilsa er
sama og andleg heilsa eða líðan og
hana er hægt að rækta eins og lík-
amlega heilsu. Á heimasíðu Geðrækt-
ar segir m.a. að með geðrækt sé lögð
áhersla á að hlúa að því sem heilt er
og fyrirbyggja með því geðraskanir á
borð við kvíða og þunglyndi. Geðrækt
getur einnig seinkað alvarlegum ein-
kennum geðraskana og dregið úr
þeim.
Verkefninu Geðrækt var hleypt af
stokkunum á geðheilbrigðisdaginn
fyrir ári, en því er ætlað að fræða al-
menning um geðheilbrigði og geð-
sjúkdóma. Síðan þá hefur mikið vatn
runnið til sjávar og Geðrækt staðið
fyrir fjölda fyrirlestra, gefið út náms-
efni fyrir grunn- og leikskólanema
þessu tengt og opnað fræðandi
heimasíðu, www.ged.is.
Til að mæla áhrif fræðslunnar sem
Geðrækt býður fyrirtækjum, stofn-
unum og skólum gerði Dóra Guðrún
könnun í sumar meðal unglinga á við-
horfum þeirra og þekkingu á geð-
heilsu, geðrækt, geðheilsuvandamál-
um og þeirra sem við þau glíma.
Könnunin var lögð fyrir 14 ára ung-
linga í Vinnuskóla Reykjavíkur.
„Spurningalistar voru lagðir fyrir
annars vegar viku áður en ungling-
arnir fengu hálftíma fyrirlestur um
geðheilsu og hins vegar viku eftir
fræðsluna. Niðurstöðurnar sýna að
áhrif fræðslunnar voru mikil hvað
varðar þekkingu á málefnum er
tengjast geðheilsu. Þá varð fræðslan
til þess að viðhorf unglinganna til geð-
heilsu og vandamála henni tengd
urðu mun jákvæðari.“
Til að auka marktækni niðurstaðna
var það starfsmaður Geðræktar sem
sá um fræðsluna en stafsmenn
Vinnuskólans sem lögðu könnunina
fyrir. Dóra Guðrún segist túlka nið-
urstöður könnunarinnar á þann hátt
að fræðslan hafi skilað sér í almennri
þekkingu meðal unglinganna, en ekki
eingöngu skammtímaáhrifum eins
fyrirlesturs.
„Ástæða könnunarinnar var tví-
þætt, bæði vildum við kanna viðhorf
unglinganna til geðheilsu og þekk-
ingu á hugtökum en einnig mæla ár-
angur af fræðslunni.“ Þá var þessi
könnun hugsuð sem forkönnun fyrir
aðra og meiri könnun á svipuðum nót-
um sem fyrirhuguð er á landsvísu fyr-
ir alla aldurshópa.
Jákvæðari og upplýstari
„Fræðslan fór fram á gagnvirkan
hátt, þannig að unglingarnir tóku
virkan þátt í umræðu um geðheilsu,“
segir Dóra Guðrún. „Við ræddum til
dæmis um hvað hefði neikvæð og já-
kvæð áhrif á geðheilsu.“
Könnunin leiddi í ljós að mikil
breyting var á því hvernig unglingar
skilgreindu geðheilsu fyrir og eftir
fræðsluna. Fyrir fræðslu töldu flestir,
um 40%, að geðheilsa væri það sama
og geðveiki eða önnur veikindi. Eftir
fræðsluna taldi hinsvegar meirihluti
þeirra, eða 57%, að geðheilsa væri
andleg heilsa eða líðan. Í niðurstöðum
könnunarinnar kemur ennfremur
fram að þeir sem þekkja einhvern
sem er veikur á geði eru meðvitaðri
um ýmsa þætti tengda geðheilsu, hafa
síður ranghugmyndir og eru for-
dómalausari.
Þá sýndi könnunin greinilega að
unglingarnir voru meðvitaðari um or-
sakir geðraskana eftir fræðsluna og
að hver sem er gæti þjáðst af þeim,
einhvern tímann í lífinu. „Fræðslan
hafði einnig áhrif í þá veru að fordóm-
ar gagnvart geðsjúkum minnkuðu og
töldu unglingarnir í kjölfar hennar að
fáfræði væri helsta orsök fordóma.“
Unglingunum virtist líka koma á
óvart að fólk gæti átt við geðheilsu-
vandamál að stríða án þess að það sæ-
ist á því. Þá voru þau ekki sannfærð
um að allir gætu bætt geðheilsu sína
fyrir fræðsluna. „En markmiðið með
fræðslu um geðrækt er einmitt það að
fólk átti sig á hugtakinu og mikilvægi
þess að rækta sína andlegu heilsu
jafnt sem líkamlega.“
Ranghugmyndir
enn algengar
Dóra Guðrún segist oft reka sig á
ríkjandi ranghugmyndir um geðheil-
brigði. „Það kom unglingunum á
óvart að þótt við glímum ekki við geð-
heilsuvandamál í dag höfum við enga
tryggingu fyrir því að þau komi ekki
upp síðar á lífsleiðinni. Það er svo
margt í umhverfinu sem hefur áhrif á
geðheilsuna. Við höfum lagt áherslu á
að það geti verið sömu orsakir fyrir
líkamlegum og andlegum sjúkdóm-
um. Streita og álag getur farið mis-
munandi í tvær ólíkar manneskjur,
önnur getur verið viðkvæmari fyrir
því líkamlega en hin því andlega.
Manneskju sem fær brjósklos er
sýndur mikill skilningur á veikindum
sínum. En manneskja sem var svo
óheppin að streitan og álagið olli
kvíðaröskun þorir helst ekki að ræða
um veikindi sín og finnst hún eiga að
geta læknað sig sjálf. En mikilvægt er
að meðhöndla andlega jafnt sem lík-
amlega kvilla. Þá verður vandamálið
ekki eins alvarlegt.“
Fræðsluefni handa
ungu fólki
Fyrirlestrar á vegum Geðræktar
eru haldnir jafnt í skólum sem fyr-
irtækjum og stofnunum og því fyrir
fólk á öllum aldri. Þá hefur Geðrækt
látið útbúa fræðsluefni fyrir grunn-
skóla og leikskóla sem þeim er boðið
sér að kostnaðarlausu. „Fræðsluefn-
inu er ætlað að opna umræðu meðal
barna og unglinga um líðan og tilfinn-
ingar,“ útskýrir Dóra. „Ásamt því að
hjálpa þeim að átta sig á eigin líðan og
tilfinningum, hvað hefur áhrif á til-
finningar þeirra og hvernig þau geta
sjálf haft áhrif á þær og tilfinningar
annarra.“
Dóra segir að hingað til hafi ekki
sambærilegt efni verið aðgengilegt
fyrir skóla og leikskóla og að kenn-
arar hafi tekið því fagnandi. „Allir
virðast orðnir meðvitaðir um mikil-
vægi þess að ræða um líðan og tilfinn-
ingar.“
Á vegum Geðræktar stendur nú til
að gera víðtæka gagnvirka könnun
meðal unglinga á andlegri líðan í sam-
vinnu við Rannsóknarstofu um mann-
legt atferli og Rannsóknir og grein-
ingu. Sambærilegar kannanir hafa
verið gerðar en ná þá oftast til af-
markaðs tímabils, eða aðeins eins
dags. Könnun Geðræktar miðar hins
vegar að því að fylgjast með ungling-
unum yfir langan tíma.
Dóra Guðrún segir hlutverk Geð-
ræktar einnig vera að opna um-
ræðuna um geðheilsu og hvernig
megi rækta hana. „Því má ekki
gleyma að geðraskanir kosta þjóðina
miklar fjárhæðir árlega. Það er mikill
ávinningur sem felst í því að koma í
veg fyrir geðraskanir, því er forvarn-
arstarf mjög mikilvægt.“
Þá er forvarnarstarf sérlega mik-
ilvægt fyrir ungt fólk til að koma í veg
fyrir fordóma og ranghugmyndir um
geðheilsu. „Unglingar eru mjög mót-
tækilegir fyrir fræðslu og þau eru
fljót að tileinka sér námsefnið.“ Þetta
þykir Dóru Guðrúnu viðhorfskönnun-
in staðfesta.
„Áhrif fræðslunnar eru greinileg
og það kom mér reyndar á óvart
hversu greinileg þau eru,“ segir Dóra
Guðrún. „Fræðslan hafði þau áhrif að
breyta viðhorfum þeirra og auka
þekkingu á geðheilsu. Það segir okk-
ur að sú fræðsla sem Geðrækt býður
upp á um geðheilsu skilar árangri og
það er mjög hvetjandi fyrir okkur.“
Geðrækt kannar viðhorf unglinga til geðheilsu og geðræktar
Engin heilsa án geðheilsu
Verkefnið Geðrækt miðar að því að auka
forvarnir og fræðslu um geðsjúkdóma og
geðheilbrigði. Í viðhorfskönnun Geðræktar
meðal unglinga kom í ljós að fræðslan dreg-
ur úr fordómum og ranghugmyndum.
Morgunblaðið/Ásdís
Dóra Guðrún Guðmundsdóttir, markaðs- og fræðslufulltrúi Geðræktar.
ÖLDRUÐ kona var flutt á slysa-
deild með snert af reykeitrun á
sunnudagskvöld eftir að eldur
kviknaði í íbúð hennar á 5. hæð
við Bláhamra í Grafarvogi. Þegar
tilkynnt var um eldinn var talið
að tvær manneskjur væru inni í
íbúðinni en þegar Slökkvilið höf-
uðborgarsvæðisins kom á vett-
vang hafði konan komist út af
sjálfsdáðum. 13 vakthafandi
slökkviliðsmenn fóru í útkallið og
fóru reykkafarar inn í íbúðina,
slökktu eldinn og leituðu af sér
allan grun um að nokkur væri í
íbúðinni. Að loknu slökkvistarfi
var íbúðin reykræst. Á meðan
slökkvistarf stóð yfir voru aðrir
íbúar hússins beðnir um að yf-
irgefa íbúðir sínar og gekk rým-
ingin greiðlega.
Slökkvistarfi lauk skömmu fyr-
ir kl. 22. Íbúðin er talsvert
skemmd af völdum elds og reyks
og eru eldsupptök til rannsóknar
hjá lögreglunni í Reykjavík. Talið
er að eldurinn hafi kviknað út frá
eldavélarhellum.
Kona slapp úr brennandi íbúð
með snert af reykeitrun
Morgunblaðið/Árni Sæberg
TVEIR 17 ára piltar fundust
heilir á húfi í Goðalandi vestan
við Tungnakvíslajökul á
sunnudagsmorgun, eftir næt-
urlangt villuráf austan við
Bása. Piltarnir höfðu lagt af
stað frá skála Útivistar í Bás-
um um kl. 18 á laugardags-
kvöld og hugðust ganga út í
Langadal í Þórsmörk. Í stað
þess að ganga til vesturs héldu
þeir í þveröfuga átt og villtust
fljótt.
Tveimur og hálfri klst. eftir
að piltarnir lögðu af stað var
tilkynnt til lögreglunnar á
Hvolsvelli að þeirra væri sakn-
að. Skömmu síðar fór Björg-
unarsveitin Dagrenning á
Hvolsvelli, Flugbjörgunar-
sveitin á Hellu og Björgunar-
sveit Landeyja til leitar. Síðar
um kvöldið var beðið um spor-
hund frá Björgunarsveit
Hafnarfjarðar. Einnig var
læknir, ásamt sjúkrabifreið,
sendur í Þórsmörk nálægt
miðnætti. Voru þá um 30
manns við leit, sem ekki hafði
borið árangur.
Leit hélt áfram fram eftir
nóttu og var loks tilkynnt um
piltana kl. 5.35 en það voru
nokkrir göngumenn sem
gengu fram á þá. Þá var spor-
hundurinn skammt undan pilt-
unum, en hann hafði þá rakið
slóð þeirra við erfiðar aðstæð-
ur. Piltarnir voru þreyttir er
þeir fundust en þó hressir að
öðru leyti.
Var orðið mjög kalt
og sofnuðu
Johan Jan-Erik Viljakainen,
annar piltanna tveggja, segir
að þegar þeir félagar hafi átt-
að sig á því að þeir væru villtir
hafi verið komið niðamyrkur
og því hafi þeir ekki treyst sér
til þess að ganga til baka. „Við
héldum alltaf að við værum að
verða komnir að þessum skála
sem við ætluðum í. Þegar við
áttuðum okkur á því að við
værum villtir fundum við okk-
ur gott skjól og ætluðum að
hvíla okkur þar aðeins en okk-
ur var orðið svo kalt að við
gátum varla staðið upp og
sofnuðum.“
Johan segir að þeir félagar
hafi verið vel búnir en eftir að
hafa vaðið yfir á hafi þeir verið
orðnir ansi blautir og hraktir.
Johan vildi koma á framfæri
þakklæti til björgunarsveit-
anna sem tóku þátt í leitinni.
Fundust
heilir á
húfi eftir
villuráf