Morgunblaðið - 09.10.2001, Blaðsíða 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 9. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
„NÝJA stríðið“ reyndist hefjast á heldur hefð-
bundinn hátt þótt tæpast komi það á óvart.
George W. Bush Bandaríkjaforseti og helstu
undirsátar hans hafa á undanliðnum vikum
freistað þess að gera lýðum ljóst, raunar
heimsbyggðinni allri, að viðbrögð við fjölda-
morðunum vestra 11. fyrra mánaðar muni fel-
ast í „nýrri tegund átaka“ enda ljóst að hefð-
bundnar hernaðaraðgerðir munu ekki duga til
að vinna bug á hryðjuverkamönnum. Þær
áætlanir standa óhaggaðar þó svo að árásin á
stöðvar hryðjuverkamanna í Afganistan og
stjórnarbyggingar og hernaðarmannvirki tal-
ibana-stjórnarinnar, sem skotið hefur yfir þá
skjólshúsi, hafi hafist með venjubundnum
hætti.
Að minnsta kosti verður ekki annað sagt en
að rás atburða á sunnudag hafi verið kunn-
ugleg. Líkt og í Persaflóastríðinu fyrir tíu ár-
um kusu herforingjar Bandaríkjamanna og
Breta að hefja aðgerðir með flugskeyta- og
sprengjuárásum á hernaðarlega mikilvæga
staði og þjálfunarbúðir og miðstöðvar hryðju-
verkaflokka Osamas bin Ladens í Afganistan.
Um 50 stýriflaugum mun hafa verið skotið af
skipum og kafbátum og flugvélar voru látnar
varpa hátæknisprengjum á vandlega valin
skotmörk. Þar ræðir m.a. um loftvarnarkerfi,
ratsjárkerfi meðfram landamærum, sem ætlað
er að vera fyrsta stig viðbúnaðar við árásum,
flugvelli og flugflota talibana og svæði í norður-
hluta landsins, nærri Mazar-e-Sharif þar sem
er að finna mikla miðstöð skriðdrekasveita og
landhers talibana. Sprengjuvélum af gerðinni
B-1 og B-2 hefur einkum verið beitt gegn hern-
aðarskotmörkunum en þær bera sprengjur,
sem stjórnað er með miðunarbúnaði, er styðst
við upplýsingar frá gervihnöttum.
Síðan virðist sem stærri sprengjuflugvélum
hafi verið falið að ráðast gegn stöðvum bin
Ladens og hefur þar verið um svonefnda
„teppalagningu“ að ræða; miklar og þéttar
sprengjuárásir á afmörkuð svæði lands. Þar
hefur einkum verið beitt B-52 sprengjuflug-
vélum, sem bera hefðbundnar sprengjur, er
eingöngu lúta þyngdaraflinu. Vonin er sú að
með þessu móti sé unnt að eyðileggja stöðvar
bin Ladens og styrkt neðanjarðarbyrgi sem
vitað er að hann og liðsmenn hans nota. Fregn-
ir af þessum árásum munu berast seint og illa
því þær sprengjur hafa fallið á afar afskekkt-
um svæðum.
Alls mun 15 sprengjuþotum og 25 herþotum
hafa verið beitt í árásunum á sunnudag auk
stýriflauga af Tomahawk-gerð, sem fyrr voru
nefndar.
Varnargetan lömuð
Líkt og í Persaflóastríðinu er tilgangurinn
með þessum upphafsaðgerðum sá að lama
varnargetu óvinarins með því að uppræta flug-
flota hans, stjórnstöðvar og loftvarnir. Í stríð-
inu, sem háð var fyrir tíu árum til að frelsa
Kúveit úr höndum innrásarsveita Saddams
Hússein Íraksforseta, beindist athyglin fyrstu
vikurnar að þessu hinu sama. Þar var enda um
að ræða mun meiri varnargetu en þá, sem tal-
ibanar í Afganistan ráða yfir. Í Flóastríðinu
náðu bandamenn strax að tryggja sér algjöra
yfirburði í lofti, sem voru forsendur frekari að-
gerða.
Hið sama á við nú þótt aðstæður séu að
sönnu aðrar. Flugher talibana samanstendur
af gömlum rússneskum herþotum og er talið að
vart geti þar verið um meira en um 20 flugvélar
að ræða, sem tiltækar séu á hverjum tíma. Hið
sama á við um stærri loftvarnarkerfi. Ólíkt
Írökum ráða talibanar í Afganistan ekki yfir
miklu af slíkum tæknibúnaði. Fjarskiptakerfi
þeirra er aukinheldur mun frumstæðara en
það, sem uppræta þurfti á fyrstu stigum átaka í
Persaflóastríðinu.
Umfang árása Breta og Bandaríkjamanna á
sunnudag verður því að skoða í þessu ljósi.
Fjöldi hernaðarskotmarka í landinu er engan
veginn sambærilegur við þann, sem var að
finna í Írak. Árásirnar á sunnudag voru enda
mun umfangsminni en þær fyrstu, sem gerðar
voru á Írak. Því má segja að árásirnar nú hafi
verið í ágætu samræmi við það verkefni, sem
við blasir.
Þótt talsmenn breskra og bandarískra
stjórnvalda hafi í gær haldið því fram að árás-
irnar á sunnudag hafi skilað miklum árangri
kennir reynslan að viturlegt er að taka slíkum
yfirlýsingum með korni salts. Fyrir liggur að
árásin á sunnudag var aðeins upphaf verulega
umfangsmikilla og viðvarandi hernaðarað-
gerða. Að því leyti er ekki ráðlegt að draga
miklar ályktanir af henni.
Hætta af öðrum toga
Eitt liggur þó fyrir; þær áætlanir, sem
Bandaríkjamenn hafa gert með stuðningi
bandamanna sinna um að uppræta hryðju-
verkaógnina í Afganistan, fela í sér hættu af
margvíslegum toga. Hún er í grundvallaratrið-
um önnur en sú sem herförin gegn Saddam
Íraksforseta hafði í för með sér. Þótt herafli
talibana sé frumstæður er hann engu að síður
fær um að valda miklum skaða. Það kemur til
sökum eðlis þeirra aðgerða, sem í vændum eru.
Herafli talibana hefur ágæta reynslu af loft-
vörnum á jörðu niðri. Í tíu ára átökum afg-
anskra skæruliða við innrásarlið Sovétmanna
náðu þeir að valda miklu tjóni með gömlum
loftvarnarbyssum og þó einkum léttum eld-
flaugum af svonefndri Stinger-gerð, sem þeir
fengu frá Bandaríkjunum. Slíkt flugskeyti ber
einn maður og er hreyfanleikinn, og þar með
undankomumöguleikinn, því mjög mikill. Þessi
vopnabúnaður verður sérlega hættulegur fyrir
þær flutningavélar, sem Bandaríkjamenn
hyggjast nota m.a. til að dreifa hjálpargögnum
til afgönsku þjóðarinnar. Hitt er einnig ljóst að
þessi búnaður getur verið alvarleg ógnun við
þyrlur þær, sem treyst verður á til að flytja
sérsveitir inn í landið í því skyni að uppræta
hryðjuverkahópa. Loks er þess að geta að þótt
athygli margra hafi mjög beinst að Stinger-
eldflaugum er vitað að talibanar ráða einnig yf-
ir léttum sovéskum/rússneskum flugskeytum
gegn flugvélum, sem talin eru prýðilega öflugt
vopnakerfi.
Ekkert af þessu átti við í stríðinu við Persa-
flóa fyrir tíu árum.
En „nýja stríðið“, sem bandarískum ráða-
mönnum hefur orðið svo tíðrætt um, hefur á
sér mun fleiri hliðar en þær, sem beinlínis lúta
að vígstöðunni í því fátæka og frumstæða landi
Afganistan. Ljóst er t.a.m. að árásin á sunnu-
dag var jafnframt hugsuð til að bæta vígstöðu
stjórnarandstöðunnar, Norðurbandalagsins
svonefnda, sem ræður 5–10% landsins. Auk
þess að leitast beinlínis við að styrkja vígstöðu
bandalagsins er von Breta og Bandaríkja-
manna sú að fréttir af liðhlaupi í röðum talib-
ana reynist á rökum reistar þannig að baráttu-
andi þeirra lamist þegar þeir gera sér ljóst
frammi fyrir hvers kyns vígtólum og liðsafla
þeir standa. Norðurbandalagið fagnaði enda
árásunum ákaft og talsmenn þess lýstu yfir að
þeir myndu senn blása til sóknar í þeim til-
gangi að taka höfuðborgina, Kabúl. Herfræð-
ingar ýmsir telja að góðar líkur séu á því að það
takist nú þegar fyrir liggur að árásunum á tal-
ibana verður haldið áfram. Slíkt myndi síðan
aftur skapa aðrar og betri forsendur fyrir því
að senda landsveitir inn í Afganistan í því skyni
að finna bin Laden og tortíma liðsafla hans.
Með þessu móti renna saman það hernaðar-
lega markmið að „svæla hryðjuverkamenn út
úr fylgsnum sínum“, svo vitnað sé til Banda-
ríkjaforseta, og það pólitíska markmið að koma
stjórn talibana frá völdum.
Viðbrögð við áróðursstöðu
bin Ladens og málsvara hans
Bandamenn gera sér ljóst að mesta hættan,
sú sem raunverulega gæti ógnað heimsfriðin-
um, felst í því að bin Laden og talsmönnum
hans í múslímaríkjum takist að sannfæra al-
þýðu manna um að hafin séu átök kristinna
manna og lærisveina Spámannsins. Slíkar full-
yrðingar standast vitanlega ekki skoðun líkt og
menn þreytast seint á að benda á. En engu að
síður virðist sem víða í ríkjum múslíma hafi al-
þýða manna ekki gert sér ljóst að kristnir
menn h
á unda
á herfö
gerðir
ríkjam
ímum
„kristn
Að þ
ætluna
undan
inum í
trúarm
atburð
nema m
heimsb
hefur b
því að e
allsher
múslím
ekki m
Í því
tvo da
Laden
eftir að
Bernha
landafr
York, s
að mjö
verkale
að klas
athygli
að til P
gagnva
fólks í
aðgerð
ínu og
Laden
þar fær
Ljós
umfang
„Nýj
ekki er
Hefðbundið
nýrrar tegun
Árásir Breta og Bandaríkjamanna á hernaðarskot-
mörk og stöðvar hryðjuverkamanna í Afganistan eru
upphafið á víðtækum og viðvarandi aðgerðum.
Ásgeir Sverrisson fjallar um „nýja stríðið“,
herfræði bandamanna og vígstöðuna í Afganistan.
Á MILLI Í KERFINU
ÓHJÁKVÆMILEGAR AÐGERÐIR
Loftárásir Bandaríkjamanna ogBreta á skotmörk í Afganistaná sunnudagskvöld og í gær-
kvöldi koma engum á óvart. Þær eru
aðeins einn þáttur í víðtækri baráttu
gegn hryðjuverkamönnum á heims-
vísu. Talibanastjórnin í Afganistan
fékk nægar viðvaranir frá Bandaríkj-
unum og bandamönnum þeirra, en
hefur hafnað öllu samstarfi um að upp-
ræta hryðjuverkahreyfingu Osamas
bin Ladens, sem búið hefur um sig í
landinu. Það var því óhjákvæmilegt að
ráðizt yrði á stjórnstöðvar og herafla
talibana, auk herbúða hryðjuverka-
manna. Hugsanlega þarf að fylgja loft-
árásunum eftir með hernaðaraðgerð-
um á landi, sem hætta er á að verði enn
áhættusamari og mannskæðari. Það
var hins vegar fullkomlega óraunsætt
að halda að hægt yrði að kveða niður
þá hættu, sem heimsbyggðinni stafar
af hryðjuverkum á borð við þau, sem
voru framin í Bandaríkjunum fyrir
tæpum mánuði, án þess að grípa til að-
gerða af þessu tagi.
Augljóslega er allt kapp lagt á að
hæfa hernaðarleg skotmörk eingöngu
og lágmarka hættuna á að saklaust
fólk farist í loftárásunum. Þó er ekki
hægt að útiloka að slíkt gerist. George
W. Bush, forseti Bandaríkjanna, og
Tony Blair, forsætisráðherra Bret-
lands, lögðu hins vegar mikla áherzlu
á það í sjónvarpsávörpum sínum á
sunnudagskvöld að árásunum væri
ekki beint gegn afgönskum borgurum,
heldur gegn liðsmönnum bin Ladens
og öfgamönnunum, sem stjórna
stærstum hluta landsins og veita þeim
skjól. Til að undirstrika þetta hófu
flugvélar vestrænna ríkja dreifingu
hjálpargagna til bágstaddra um leið
og loftárásirnar hófust. Þetta er afar
mikilvægt, annars vegar til að koma
bágstöddum til hjálpar og sýna afg-
önskum almenningi að hann er ekki
skotmark í þessum árásum og hins
vegar til að sannfæra múslima víða um
lönd um að aðgerðir Vesturlanda bein-
ast ekki gegn játendum íslam sem
heild, heldur eingöngu gegn fámenn-
um hópum hryðjuverkamanna.
Það er óhjákvæmilegt að Bandarík-
in og bandamenn þeirra haldi áfram
stuðningi við afganskan almenning
næstu árin. Eitt takmark aðgerðanna
hlýtur að vera að binda enda á harð-
stjórn talibana og borgarastríðið í
landinu. Kúgunin, stöðugt stríð og
hungursneyðin, sem leitt hefur af
óstjórn og ófriði, hafa kostað tugi þús-
unda Afgana lífið og munu kosta ótal
mannslíf í framtíðinni ef öfgamenn
verða áfram við völd.
Árásirnar á stöðvar hermdarverka-
manna í Afganistan eru ekki hefndar-
aðgerð, sem gripið er til í bræði. Þær
eru vandlega skipulagður og yfirveg-
aður þáttur í margþættri baráttu gegn
hryðjuverkamönnum sem fram fer á
mörgum vígstöðvum. Bandaríkin hafa
á þeim fjórum vikum, sem liðnar eru
frá ódæðisverkunum í New York og
Washington, safnað trúverðugum
sönnunum um þátt hreyfingar Osamas
bin Ladens og talibana í fjöldamorð-
unum. Bandaríkjamenn hafa notað
tímann til að byggja upp alþjóðlegt
bandalag gegn hryðjuverkamönnum
og aðgerðir þeirra og Breta njóta al-
þjóðlegs stuðnings, þar á meðal frá
Atlantshafsbandalaginu og aðildar-
ríkjum þess. Loftárásirnar eru aðeins
eitt af fyrstu skrefunum í baráttu, sem
getur tekið langan tíma, orðið kostn-
aðarsöm og jafnvel mannskæð þótt
allir voni að svo verði ekki. Þjóðir
heims verða að sýna þolinmæði og
halda áfram stuðningi við þessa bar-
áttu, því að hún er nauðsynleg til þess
að við endurheimtum öryggi okkar.
Ekkert er jafnmikilvægt í hinu fé-lagslega kerfi á Íslandi og að það
bregðist við þegar leitað er til þess um
úrlausn vandamála. Á þessu virðist
hins vegar of oft vera alvarlegur mis-
brestur. Ekki má gleyma því að fæstir
leita á náðir félagslega kerfisins nema
að eiga undir högg að sækja og oft eru
vandamálin af þeim toga að mikið
liggur við að reynt sé að koma til
hjálpar.
Í Morgunblaðinu á sunnudag var
viðtal við Elsabetu Sigurðardóttur,
móður tveggja drengja, sem árum
saman hafa átt við félagsleg vandamál
af ýmsum toga að etja. Yngri sonur
hennar hefur átt við geðraskanir að
stríða og oft komið við sögu lögreglu.
Hann býr nú hjá móður sinni og segist
hún verða að fá hjálp fyrir hann. Í við-
talinu segir hún að þær stofnanir, sem
hún hafi leitað til, hafi brotið á rétti
sínum og þriggja yngri barna sinna,
systkina drengjanna.
Elsabet lýsir því í viðtalinu hvernig
hún hafi ítrekað rætt við fulltrúa
stjórnvalda um þann vanda, sem yngri
sonur hennar eigi í. Yfirleitt hafi hún
mætt skilningi, en enginn hafi getað
bent henni á varanlega lausn. Hann
hafi verið á fjölda meðferðarstofnana,
en hver vísi á annan þegar finna eigi
lausn til frambúðar. Kemur fram að
Elsabet hafi í raunum sínum rætt við
fulltrúa heilbrigðisráðherra, félags-
málaráðherra og Svæðisskrifstofu
málefna fatlaðra í Reykjavík. Á fyrri
stigum hafi hún óskað eftir aðstoð frá
Félagsmálaskrifstofu Kópavogs, Fé-
lagsþjónustu Reykjavíkurborgar,
Unglingadeildinni í Skógarhlíð,
Sýslumannsembættunum í Kópavogi
og Reykjavík og lögreglu í þessum
umdæmum. Þetta er dágóður listi og
hljómar eins og píslarganga úr skáld-
sögu eftir Franz Kafka. Það er nógu
mikið átak fyrir móður að þurfa að
berjast við sjúkdóm sonar síns þótt
hún þurfi ekki einnig að berjast við
stofnanir landsins.
Í blaðinu á sunnudag segir Björn
Sigurbjörnsson, framkvæmdastjóri
Svæðisskrifstofu málefna fatlaðra í
Reykjavík, að skrifstofan geti ekki
sinnt málefnum allra fatlaðra, sem
bíða eftir húsnæði, en verið sé að leita
framtíðarlausnar fyrir son Elsabetar.
Elsa Friðfinnsdóttir, aðstoðarmaður
heilbrigðisráðherra, segir að ljóst sé
að sonur Elsabetar hafi að nokkru
leyti lent á milli í kerfinu og bætir við
að heilbrigðisráðherra hafi áhuga á að
koma í veg fyrir að slíkt gerist með
skýrari verkaskiptingu og markviss-
ari úrræðum. Það er hárrétt, en hafa
verður hugfast að ekki er hægt að slá
vandamálum þurfandi einstaklinga á
frest á meðan aðgerða er beðið.