Morgunblaðið - 09.10.2001, Blaðsíða 12

FRÉTTIR
12 ÞRIÐJUDAGUR 9. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ÁSTANDIÐ hjá íbúum innan Afgan-
istan er orðið afar slæmt eftir að hafa
versnað jafnt og þétt síðustu árin, að
sögn Þóris Guðmundssonar, upplýs-
ingafulltrúa Rauða kross Íslands,
sem er nýkominn frá Pakistan. Árás-
irnar á borgir og hernaðarleg skot-
mörk í landinu hafa bætt gráu ofan á
svart í landinu en ástandið er þó fyrst
og fremt alvarlegt vegna uppskeru-
brests og þurrka síðustu þrjú árin.
Segir Þórir að talað sé um hungur-
belti í norðurhluta Afganistan og fólk
sé fyrir löngu farið að flýja ákveðin
svæði vegna matarskorts.
„Síðan bættist auðvitað við þessi
spenna sem verið hefur undanfarinn
mánuð og jók á straum fólks út úr
landi og úr borgum til ættingja í
þorpum til sveita. Eitthvað hefur far-
ið af fólki yfir landamærin til Pak-
istan en þau hafa verið lokuð og því
ekki margir komist yfir. Það má bú-
ast við að nú verði talsverður straum-
ur í átt að landamærunum, því fólk er
auðvitað skelfingu lostið,“ segir Þór-
ir.
Hann segir erfitt að segja til um
áhrif árásanna í Afganistan því allt
alþjóðlegt starfslið þurfti frá að
hverfa og því eru fréttir af ástandinu
óljósar. Þórir segir Rauða krossinn
vera viðbúinn því að taka við nokkr-
um tugþúsundum flóttamanna en
hins vegar séu engin hjálparsamtök
reiðubúin því að taka við hundruðum
þúsunda flóttafólks á næstu dögum.
Hann segir undirbúning stjórnvalda í
Pakistan og flóttamannastofnunar
Sameinuðu þjóðanna miða að því að
hægt verði að setja upp fyrstu búð-
irnar eftir rúma viku, en Rauði kross-
inn er með sinn viðbúnað að mestu í
Quetta, þar sem landamærin liggja
næst Kandahar, og í Peshawar við
landamærin næst Kabúl.
„Ef þetta verða miklar bylgjur
flóttamanna sem berast á stuttum
tíma verður mjög erfitt að bregðast
við og allar aðstæður eru eins og
verst verður á kosið. Það vantar vatn,
enda verið þurrkar í þrjú ár, og mjög
erfitt verður um alla aðflutninga. Það
er mjög hrjóstrugt land sem ætlað er
undir flóttamannabúðirnar, en
stjórnvöld hafa ákveðið að þær verði
settar upp sem næst
landamærunum og það
gerir okkur mjög erfitt
fyrir á margan hátt. Það
má gera ráð fyrir að
fólkið sem kemur verði
mjög illa á sig komið,
bæði matarlítið og auð-
vitað örþreytt og jafnvel
veikt. Þar sem margt
fólk kemur saman við
lélegar aðstæður geta
síðan sjúkdómar bloss-
að mjög hratt upp,“ seg-
ir Þórir.
Úlfur Björnsson,
deildarstjóri á alþjóða-
skrifstofu Rauða kross
Íslands, fór fyrir alþjóð-
legri sendinefnd í maí á síðasta ári
sem gerði úttekt á ástandinu í Afgan-
istan vegna þurrka. Hann segir
ástandið þá hafa verið tiltölulega
slæmt og uppskera lítil, sérstaklega
varðandi matvöru en einnig á vörum
sem ætlaðar eru á markað. Þá hafi lít-
ið vatn verið og sum svæði alveg
vatnslaus og fólk lifað við mjög kröpp
kjör.
Um 80% þjóðarinnar geta að-
eins ferðast um fótgangandi
„Það sem við höfum heyrt innan úr
Afganistan síðan þá er að fólk sé við
hungurmörk á talsvert stórum svæð-
um og hafi í raun lifað af hjálpargögn-
um, sem hættu að berast þangað fyr-
ir mánuði. Vegakerfið er í molum og
menn keyra í raun meira á slóðum ut-
anvegar heldur en á vegunum sjálf-
um og um 80% þjóðarinnar hafa ekki
efni á öðru en að fara leiðar sinnar
gangandi. Síðan eru einhver 10% sem
hafa aðgang að ösnum eða úlföldum.“
Úlfur dvaldist mest í dreifbýlinu
sunnanvert í Afganistan auk þess að
dvelja nokkra daga í Kabúl og Kand-
ahar. Hann segist lítið hafa orðið var
við stjórnmálaástandið í landinu
nema hvað nokkuð eftirlit var á
helstu leiðum til og frá Kabúl. Í
Kandahar, aðalbækistöðvum talib-
ana, varð lítið vart við stríðið við
Norðurbandalagið enda liggur borg-
in langt frá víglínunni sunnarlega í
landinu.
Í Kandahar er um 300 þúsund
manna lágreist íbúabyggð en þar eru
engin framleiðslufyrirtæki og flestir
hafa atvinnu af handverki og verslun.
Úlfur sagðist ekki hafa orðið var við
að aðalbækistöðvar talibana væru í
Kandahar að öðru leyti en því að ein
gata var lokuð almennri umferð, en
þar bjó Mohammed Omar, leiðtogi
talibana, í íbúðarhúsi þegar hann var
í Kandahar. Samkvæmt fregnum
hafa verið gerðar loftárásir á aðal-
bækistöðvar talibana í Kandahar og
segist Úlfur gera ráð fyrir að fólk hafi
flúið borgina vegna árásanna, líkt og
það hafi gert mörg undanfarin ár.
„Fólk er vant stríði og ef almenn-
ingur heldur að gerð verði loftárás á
Kandahar, þá færa menn sig bara.
Þeir geta það tiltölulega auðveldlega,
jafnvel þessir handverksmenn geta
tekið dót sitt saman og farið burt,
slegið upp tjöldum annars staðar og
haldið sínu handverki áfram.“
Í Kabúl er meira borgarsamfélag,
að sögn Úlfs, og þar bitnar harð-
stjórn talibana meira á fólki en í
dreifbýlinu. Borgin er illa farin eftir
stríðsátök síðustu ára og hæstu
byggingar, sem þó voru ekki nema
nokkrar hæðir, eru sundurskotnar og
aðeins lægstu hæðirnar standa eftir.
„Þeir sem búa í borgunum eiga flestir
fjölskyldutengsl við fólkið í þorpun-
um í kring og ég myndi ímynda mér
það að fólk sæki í þorpin þegar árás-
irnar skella yfir. Þannig var þetta
mikið þegar ófriðurinn var sem verst-
ur og þá voru mjög fáir í borgunum,“
segir Úlfur.
Berjast fyrir þann
aðila sem borgar
Afganir hafa verið nánast sleitu-
laust í stríði síðustu 20 árin og segist
Úlfur hafa mest orðið var við að fólk
væri ánægt með þann frið sem fylgdi
talibönum þegar þeir settust að völd-
um. Þá varð fólk loks öruggt með fá-
tæklegar eigur sínar, gat farið á
markað og treyst því að húsdýrin
yrðu ekki skotin. „Það held ég að hafi
verið þeim miklu mikilvægara heldur
en mannréttindin, sem náðu hvort eð
er aldrei nema til borganna. Það eru
kannski 85% af þjóðinni sem lifa í
dreifbýlinu og þar hefur fólk lifað
samkvæmt þessum gildum öldum
saman. Mestu viðbrigðin urðu greini-
lega í Kabúl, því þar var nánast kom-
ið samfélag með vestrænu yfir-
bragði,“ segir Úlfur.
Hann segir að það skipti almenn-
ing kannski ekki öllu máli hver sé við
stjórnvölinn, svo framarlega sem fólk
fái að búa að sínu. Þá segist Úlfur
hafa heyrt það meðal afkomenda
mongóla, sem eru fjölmennir í ná-
grenni Jalalabad og þeim slóðum og
eru líklega menntaðasta þjóðarbrotið
í Afganistan, að þeir treysti Norður-
bandalaginu lítið betur en talibönum.
Það vantraust sé tilkomið vegna sög-
unnar auk þess sem þeir séu á svip-
aðri línu í íslamstrúnni og talibanar.
Úlfur segist hafa fundið það vel í
dreifbýlinu að ungir karlmenn litu á
það sem hverja aðra vinnu að fara í
stríð sem málaliðar og því kæmu sög-
ur sem hann hefði nýlega heyrt af lið-
hlaupum ekki á óvart. „Gjaldið er
dollari á dag og þá berjast þeir með
þeim sem borga. En ef menn hætta
að borga, þá fara þeir bara yfir víglín-
una og kanna hvernig vinnuhorfur
eru hinum megin. Þeir koma með
sína byssu sjálfir hvort eð er, það
virðist vera lenska að þeir leggja til
sinn eigin riffill, en annað fá þeir hjá
vinnuveitanda, dollar á dag og mat.
Þeim er alveg nákvæmlega sama fyr-
ir hvorn aðilann þeir berjast, svo
lengi sem hann borgar,“ segir Úlfur.
Fulltrúar Rauða krossins segja slæmt ástand hafa versnað í Afganistan
Þórir
Guðmundsson
Úlfur
Björnsson
Fólk væntanlega flúið
borgir vegna árásanna
PÁLL Hermannsson, sem er
búsettur í Dubai og starfar hjá
Al Futtaim Logistics í Samein-
uðu arabísku furstadæmunum,
segir aðgerðir Bandaríkja-
manna og Breta í Afganistan
lítil sem engin áhrif hafa meðal
fólks í Sameinuðu furstadæm-
unum. „Þetta hefur átt sér að-
draganda og fólk hefur búist
við þessu,“ segir Páll.
Hann segir helstu ógnina
fyrir ríki utan Afganistan stafa
af hryðjuverkum og sú ógn sé
vart til staðar í landi þar sem
múslimar eru ráðandi eins og í
Sameinuðu arabísku fursta-
dæmunum. Að sögn Páls er
eiginkona kunningja hans í
Dubai flugfreyja hjá Emirates
og þau líti þannig á að hún sé
örugg vegna þess að stærstur
hluti farþeganna sé múslimar
og því lítil hætta á hermdar-
verkum íslamskra hryðju-
verkamanna.
Páll segir að sum amerísk
fyrirtæki eins og General Mot-
ors, General Electrics og IBM
hafi ákveðið að flytja sitt fólk
heim en að öðru leyti hafi lítið
verið um flótta úr landinu. „Ég
hef ekki orðið var við neinn al-
mennan ótta. Þetta er þriðja
stríðið á 12–15 árum sem fólk
upplifir hér. Þegar ég kom hér
fyrir sjö árum var Persaflóa-
stríðið í fersku minni og fólk
tekur þessu með nokkurri ró
núna. Það er ekkert annað að
gera því ógnunin er bara
hryðjuverk, það er engin hern-
aðarógnun.“
Að sögn Páls hefur hann
ekki orðið var við aukin nei-
kvæð viðhorf til vestrænna
ríkja eftir að árásirnar hófust á
Afganistan. Allir hafi gert sér
grein fyrir því að einhverjar
aðgerðir væru óhjákvæmilegar
og aðalheiftin í landinu væri í
garð Ísraelsmanna. „Og ég
held að menn hér geri almennt
greinarmun á Ísraelsbúum og
Vesturlandabúum.“
Íbúar taka
aðgerðum
í Afganist-
an með ró
Páll Hermannsson,
búsettur í Dubai
HRYÐJUVERKAÁRÁSIRNAR í
Bandaríkjunum þriðjudaginn 11.
september, fyrir fjórum vikum, hafa
haft víðtækar afleiðingar á Íslandi
líkt og í öðrum löndum. Hafa þessir
atburðir þegar bitnað á atvinnulífi
hérlendis, ekki síst vegna mikils
samdráttar í ferðþjónustu.
Flugleiðir hafa líkt og önnur flug-
félög orðið fyrir samdrætti í bókun-
um. Forsvarsmenn félagsins áætla
að heildaráhrifin af hryðjuverka-
árásunum í Bandaríkjunum kosti fé-
lagið um einn milljarð króna til
næstu áramóta. Ákveðið var um síð-
ustu mánaðamót að fækka stöðugild-
um hjá félaginu um 273 og segja upp
183 starfsmönnum. Flugfargjöld á
Íslandi voru hækkuð um 5% og far-
gjöld í Bandaríkjunum hækkuðu um
10%. Dregið verður saman í milli-
landaflugi félagsins um 18% í vetr-
aráætlun og um 11% í sumaráætlun
næsta árs.
Loftárásirnar sem hófust á Afgan-
istan sl. sunnudag virðast auka enn
frekar á samdráttinn í farþegaflugi.
Að sögn Guðjóns Arngrímssonar,
upplýsingafulltrúa Flugleiða, hefur
þess þegar orðið vart að árásirnar á
Afganistan hafi haft áhrif á bókanir
hjá félaginu. Guðjón sagði óvissu
ríkjandi um hver þróunin yrði á
næstunni en ljóst væri að þessir at-
burðir hefðu nú þegar áhrif á far-
þegaflutninga félagsins milli Evrópu
og Bandaríkjanna. Einnig mætti
gera ráð fyrir að flugslysið í Milano í
gærmorgun hefði sömu áhrif. ,,Það
leggst því allt á eitt um þessar
mundir,“ sagði hann.
Niðurskurður og fækkun véla
hjá flugfélaginu Atlanta
Verkefnastaða flugfélagsins Atl-
anta hf. hefur versnað vegna árás-
anna á Bandaríkin. Spænska flug-
félagið Iberia hefur óskað eftir því
við Atlanta að losna undan samningi
um tvær Boeing 747 vélar 1. nóv-
ember en félagið hefur notað fimm
vélar í flugi fyrir Iberia. ,,Hinar
þrjár vélarnar verða áfram á samn-
ingi en þeim er flogið af áhöfnum
Iberia. Ástæðan er erfitt árferði
Iberia eins og annarra flugfélaga og
hafa bókanir fyrir októbermánuð
dregist saman um 23% og þarf
Iberia að leggja fleiri flugvélum og
skera niður mannafla um 10% eða
um 2000 manns. Bein áhrif á Atlanta
vegna þessa verða uppsagnir 150
spænskra flugfreyja og 50 annarra
áhafnarmeðlima og starfsmanna á
jörðu niðri, þar af um 20 Íslendinga
sem starfa í Madrid. Munu ofan-
greindir starfsmenn hætta störfum
1. nóvember. Unnið er að því að færa
Íslendingana til í starfi eða útvega
þeim önnur störf,“ segir í fréttatil-
kynningu frá Atlanta.
,,Verkefnastaða félagsins fyrir
síðustu þrjá mánuði ársins er lakari
en áætlað var vegna árásanna á
Bandaríkin og eru nú verkefni fyrir
Excel Airways og breska varnar-
málaráðuneytið í Bretlandi, Air Alg-
erie í flugi á milli Frakklands og Als-
ír og Samvinnuferðir-Landsýn frá
Íslandi. Flug fyrir Saudi Arabian
Airlines mun hefjast að nýju 1. nóv-
ember nk. Félagið hefur möguleika
á að skila eða leggja tímabundið
hluta af sínum flugvélaflota vegna
hagstæðra samninga við flugvéla-
eigendur og verður þremur Boeing
747-vélum lagt fram að pílagríma-
flugi og þessi tími einnig notaður til
stórra viðhaldsskoðana. Ljóst er að
um frekari niðurskurð verður að
ræða tímabundið vegna verkefna-
skorts en fyrirætlanir þar um munu
liggja fyrir um næstu mánaðamót.
Hinsvegar er verkefnastaða félags-
ins góð fyrir fyrstu þrjá mánuði
næsta árs vegna pílagrímaflugs og
mun það draga úr þeim niðurskurði
sem ella hefði orðið,“ segir í frétt frá
Atlanta.
Milljarðar í tryggingar
og hert öryggiseftirlit
Vátryggingar flugfélaga í heimin-
um voru í uppnámi eftir hryðju-
verkaárásirnar og ákvað ríkisstjórn-
in 24. september að setja bráða-
birgðalög um ábyrgð á tryggingum
íslenskra flugfélaga, sem hljóðar
upp á 2.700 milljarða króna og gildir
til 25. okt.
Viðbúnaður var strax aukinn og
öryggisgæsla hert á Keflavíkurflug-
velli í kjölfar hryðjuverkanna og hef-
ur verið fylgst með öryggiskröfum
og eftirliti síðan. Hefur það einkum
beinst að strangari leit í handfar-
angri farþega og innritunarfarangri
farþega á leið til Bandaríkjanna.
Einnig var tekin upp leit í farangri
viðkomufarþega í Keflavík á leið
milli Evrópu og Bandaríkjanna.
,,Það hefur mætt mikið á mann-
skapnum hjá okkur,“ sagði Sævar
Lýðsson hjá embætti sýslumannsins
á Keflavíkurflugvelli í gær.
Skv. upplýsingum hans var örygg-
isgæsla í Leifsstöð ekki aukin um-
fram það sem þegar er orðið eftir að
loftárásir Bandaríkjanna og Bret-
lands á Afganistan hófust á sunnu-
dag en viðbúnaður var hins vegar
aukinn í varnarstöðinni.
Verslun í sérvöruverslunum
dróst verulega saman
Ljóst er talið að hryðjuverkin í
Bandaríkjunum 11. september síð-
astliðinn höfðu áhrif á verslun hér á
landi. Samkvæmt athugun SVÞ –
Samtaka verslunar og þjónustu
dróst verslun verulega saman í sér-
vöruverslunum í viku eftir atburðina
þannig að velta í september varð
sumstaðar minni en á sama tíma í
fyrra. Fyrstu dagana eftir hryðju-
verkin var lítið um að fólk kæmi í
verslanir til að kaupa föt, húsbúnað
og aðra sérvöru. Sumar verslanir
voru nánast tómar daginn eftir hina
voveiflegu atburði. Að sögn Emils B.
Karlssonar, verkefnisstjóra hjá
SVÞ, hafa hlutirnir nú aftur komist í
Hryðjuverkin í Bandaríkjunum fyrir 4 vikum hafa haft mikil og víðtæk áhrif á Íslandi
Samdráttur í ferða-
þjónustu og verslun