Morgunblaðið - 13.01.2002, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 13. JANÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Skráning er hafin á byrjendanámskeið
Séræfingar fyrir konur
Barnaflokkar frá 5 ára aldri
Sér KATA ÆFINGAR
JUDO er íþrótt sem þjálfar upp snerpu, jafnvægi, mikið þol, aga
og liðleika. Æfingar verða í Einholti 6 sem er í 5 mín. göngufæri
frá Hlemmi. Aðalþjálfarar Sævar Sigursteinsson landsliðsþjálfari
og Björn Halldórsson.
Allar frekari upplýsingar eru veittar á staðnum í síma 562 7295,
hjá Sævari í síma 861 1286, Birni í síma 698 4858, Hermanni í
síma 894 5265 eða Andra í síma 898 9680. www.judo.is
JUDOdeild Ármanns
Einholti 6, sími 562 7295
www.judo.is
G
ETUR barn sem fæðist
fatlað átt rétt á bótum
ef mistök valda því að
því var ekki eytt í móð-
urkviði? Þessari
spurningu svaraði Hæstiréttur
Frakklands játandi í frægu dóms-
máli. Eftir harða gagnrýni lækna
og forsvarsmanna fatlaðra hefur
myndast pólitísk samstaða um að
beina réttarþróuninni í aðra átt
með lagasetningu.
Neðri deild franska þingsins
samþykkti í vikunni lagafrumvarp
ríkisstjórnarinnar sem hefur það að
markmiði að draga úr áhrifum um-
deilds dóms Hæstaréttar Frakk-
lands (Cour de cassation) í svoköll-
uðu Perruche-máli á réttarstöðu
fatlaðra. Frumvarpið fer nú til efri
deildar þingsins.
Dómurinn umdeildi féll hinn 17.
nóvember árið 2000. Málavextir
voru þeir að Mme Perruche fékk
rauða hunda í upphafi meðgöngu.
Eins og kunnugt er getur það haft
mikla hættu í för með sér fyrir
fóstrið ef konan hefur ekki mótefni í
sér. Konan leitaði til læknis í því
skyni að fá úr því skorið hvort hún
hefði mótefni gegn rauðum hundum
og hugðist gangast undir fóstureyð-
ingu ef svo reyndist ekki vera. Fyr-
ir mistök læknis og rannsóknar-
stofu var henni ranglega greint frá
því að hún hefði mótefnið. Hún
hætti því við fóstureyðingu og ól
barn sem í ljós kom að var verulega
fatlað.
Konan og eiginmaður hennar
fóru í mál við lækninn og rannsókn-
arstofuna og kröfðust bóta ekki ein-
ungis fyrir sína hönd heldur einnig
fyrir hönd barnsins. Áfrýjunardóm-
stóll hafnaði síðarnefndu kröfunni á
þeirri forsendu að ekki væru or-
sakatengsl á milli mistaka læknis-
ins og þess að barnið sýktist af
rauðum hundum. Hæstiréttur var á
öðru máli. Orsakatengsl væru fyrir
hendi. Það væri viðtekið í skaða-
bótarétti að menn gætu bakað sér
ábyrgð ekki einvörðungu með því
beinlínis að valda tjóni heldur einn-
ig með því að láta undir höfuð leggj-
ast að afstýra tjóni.
Í þessu tilviki hefði óformlegur
samningur milli móðurinnar og
læknisins og rannsóknarstofunnar
lagt hinum síðarnefndu þær skyld-
ur á herðar að rannsaka rauðu
hundana og tjá henni niðurstöðuna
svo hún gæti tekið ákvörðun um
hvort hún ætti að gangast undir
fóstureyðingu. Mistökin sem urðu
við rannsóknina hefðu komið í veg
fyrir að hún tæki ákvörðun um að
láta eyða fóstrinu og þannig orðið
þess valdandi að alvarlega fatlað
barn kom í heiminn.
Opinber skýring
Í opinberri skýringu Hæstarétt-
ar á dómnum (sjá árbók Hæstarétt-
ar Frakklands fyrir árið 2000) segir
að auðvitað hefði mátt velta því fyr-
ir sér hvort það væri réttmætt með
tilliti til meginreglna um virðingu
fyrir mannhelgi að barn gæti borið
fyrir sig slík mistök því ef þau hefðu
ekki verið gerð þá hefði það aldrei
fæðst. Þau sjónarmið vægju að
sjálfsögðu þungt að öllum bæri jafn
réttur til lífs burtséð frá líkamlegu
og andlegu atgervi.
Þrátt fyrir það taldi Hæstiréttur
Frakklands að viðurkenna bæri
rétt barnsins sem sjálfstæðs ein-
staklings til bóta til þess að gera því
kleift að lifa mannsæmandi lífi þrátt
fyrir fötlun sína. Ekki dygði að við-
urkenna einungis bótarétt foreldr-
anna eins og gert hafði verið í fyrri
málum af svipuðum toga. Foreldr-
arnir gætu til dæmis fallið frá sem
myndi leiða til þess að barnið erfði
einungis hluta af kröfu þeirra ef
öðrum erfingjum væri til að dreifa.
Þá var lögð á það áhersla að ekki
mætti túlka dóminn svo að börn
ættu framvegis bótarétt á hendur
móður sinni fyrir að gangast ekki
undir fóstureyðingu. Enginn gæti
átt rétt á að þvinga verðandi mæður
til að taka slíka ákvörðun en slíkar
gætu orðið afleiðingar réttarþróun-
ar af því tagi.
Hörð viðbrögð
Dómur þessi vakti hörð viðbrögð.
Kvensjúkdómalæknar töldu margir
hverjir að dómurinn legði þeim of
miklar skyldur á herðar. Aldrei yrði
með öllu hægt að koma í veg fyrir
mistök við sónarskoðun og rann-
sókn blóð- og legvatnssýna úr móð-
ur. Ef lagaleg ábyrgð þeirra verði
teygð með þessum hætti muni
tryggingarfélög hækka iðgjalda-
greiðslur til þeirra upp úr öllu valdi
sem aftur leiði til þess að flótti verði
úr stéttinni. Hafa sumir þeirra ver-
ið í verkfalli frá áramótum til að
setja aukinn þrýsting á franska
þingið. Þeir mælast til þess að bæt-
ur til fatlaðra séu greiddar úr sam-
eiginlegum sjóðum en kostnaðinum
sé ekki velt yfir á lækna.
Þá heyrðust þær raddir frá fötl-
uðum og talsmönnum þeirra að
dómurinn gæfi til kynna að líf fatl-
aðra væri ekki þess virði að lifa því.
Hæstiréttur Frakklands hefði
þarna viðurkennt að fatlaður ein-
staklingur hefði verið betur settur,
ef svo má að orði komast, ef hann
hefði aldrei fæðst.
Lögspekingar sem hafa tjáð sig
opinberlega upp á síðkastið hafa
hins vegar varið dóminn. Hann sé í
fullu samræmi við langa réttarhefð
og grundvallarreglur skaðabóta-
réttar. Foreldrar hljóti að eiga
bótarétt á hendur læknum sem
gera mistök sem valda því beint eða
óbeint að fatlað barn kemur í heim-
inn. Læknar verði eins og aðrir að
taka afleiðingum gerða sinna. Og
fyrst foreldrarnir eigi slíkan rétt þá
sé rökrétt að viðurkenna slíkan rétt
einnig til handa börnunum sjálfum.
Lagafrumvarpið
Gagnrýnisraddirnar urðu hins
vegar svo háværar að ríkisstjórnin
sá sér ekki annað fært en að grípa
inn í. Samkvæmt frumvarpinu sem
samþykkt var nær samhljóða í vik-
unni sem leið „getur enginn sem
fæðist fatlaður byggt bótakröfu á
því einu að hann skuli hafa fæðst“.
Hins vegar geti sá hinn sami átt
bótarétt vegna læknamistaka ef
þau hafa beinlínis valdið fötlun
hans, gert hana verri en ella eða
leitt til þess að ekki var gripið til
ráðstafana sem kynnu að hafa dreg-
ið úr henni. Í lagafrumvarpinu kem-
ur fram að það sé afturvirkt að því
leyti að það nái til allra óútkljáðra
dómsmála þar sem ekki hafi verið
tekin endanleg afstaða til bóta-
ábyrgðar.
Elisabeth Guigou, ráðherra at-
vinnumála og félagslegrar sam-
stöðu, lét svo ummælt að þarna
hefði verið komið til móts við lækna
sem samþykkja ekki að ábyrgð
þeirra sé teygð úr hófi, foreldra
sem óttast að börn þeirra snúist
gegn þeim og þjóðfélagið allt hvað
snertir stöðu fatlaðra.
Foreldrar fatlaðra barna
ekki á sama máli
Dagblaðið Le Monde birti á
föstudag viðtal við tvenna foreldra
fatlaðra barna sem eru í svipaðri
stöðu Perruche-hjónin. Þeir lýsa
furðu sinni á því að lög af þessu tagi
skuli sett enda hafa þau sjálf staðið
í áralöngum málarekstri til að fá
bætur úr hendi lækna. Í öðru tilfell-
inu er um að ræða konu sem varð
ólétt aðfyrsta barni um tvítugt. Eft-
ir sextán vikna meðgöngu bauð
kvensjúkdómalæknir henni upp á
blóðrannsókn til þess að útiloka
mætti tiltekna fósturgalla. „Allt er
eðlilegt,“ sagði læknirinn eftir að
hafa fengið í hendur niðurstöður
rannsóknarstofunnar. En þegar
barnið fæddist kom í ljós að það var
með Downs-heilkenni. Móðirin fór
fram á að fá að sjá niðurstöður
rannsóknarstofunnar og sannfærð-
ist um að þær hefðu átt að leiða til
þess að læknirinn tæki legvatns-
prufu vegna gruns um fyrrnefnt
heilkenni.
Dómstólar á fyrstu dómstigum
tóku undir með konunni og dæmdu
lækninn til að greiða barninu sem
svarar 10 milljónum króna í bætur.
Enn hefur endanlegum dómi ekki
verið lokið á málið og konan segist
hrædd um að lagasetningin eigi eft-
ir að hafa sitt að segja um endan-
lega niðurstöðu. Hún lýsir í viðtal-
inu hvernig fæðing sonar hennar
hafi gerbreytt lífi sínu enda þurfi
hann á stöðugri umönnun að halda.
Barnsfaðirinn hafi látið sig hverfa
þegar barnið fæddist og eftir að
móðir hennar lést eigi hún engan að
sem hjálpi henni við umönnun son-
arins. Hún hefði ekki hikað við að
fara í fóstureyðingu ef læknirinn
hefði gefið henni réttar upplýsingar
og ráðgjöf.
Ef hún vinni dómsmálið muni hún
kaupa sér hús og borga aðstoðar-
manni laun fyrir að hjálpa sér við að
sjá um son hennar svo hún geti
komist í frí öðru hverju og farið út
stöku helgi.
Deilt um bótarétt fatlaðra
á hendur læknum
Morgunblaðið/Ómar
Dómur Hæstaréttar Frakklands um
bótarétt fatlaðs barns, sem hefði
verið eytt í móðurkviði ef læknar
hefðu ekki veitt rangar upplýs-
ingar, hefur vakið deilur og leitt til
þess að lagt hefur verið fram frum-
varp til að beina réttarþróuninni í
aðra átt.
Höfundur er lögfræðingur á mann-
réttindaskrifstofu Evrópuráðsins.
Skoðanir sem kunna að koma fram í
þessari grein eru einvörðungu á
ábyrgð höfundar. Vinsamlegast
komið ábendingum um efni á fram-
færi við pall@evc.net.
Lög og réttur
eftir Pál
Þórhallsson