Morgunblaðið - 13.01.2002, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 13. JANÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
12. janúar 1992: „Fyrir
nokkru birtist í tímaritinu
Sjávarfréttir viðtal við Brynj-
ólf Bjarnason, forstjóra
Granda hf. Í viðtali þessu
segir hann m.a.: „Deilan um
veiðileyfagjald er ekkert
óeðlileg. Þetta er hag-
fræðilegt atriði, sem snýr að
samkeppnisstöðu milli at-
vinnugreina. Ég tel hins veg-
ar ekki eðlilegt að setja slíkt
gjald á sjávarútveginn eins
og er. Ef einhver ofsagróði
myndast í þessari atvinnu-
grein mun hann koma fram í
greiðslu tekjuskatts eins og
gerist í öðrum atvinnugrein-
um. Ég tel jafnvel koma til
greina, að þessi fyrirtæki
greiði hærri tekjuskatt en al-
mennt tíðkast, ef það er mat
manna, að óþolandi ágóði
verði af starfseminni, eftir að
tekið hefur verið tillit til rétt-
látra arðsemisgreiðslna til
hluthafa. Ég er algjörlega
ósammála þeim mönnum,
sem telja, að hagkvæmni ná-
ist fram með því að setja á
veiðigjald í dag. Hag-
kvæmnin mun þvert á móti
nást fram með frjálsu framsali
á kvótum. Sjávarútvegsfyr-
irtæki hafa fjárfest í fiskiskip-
um og fyrirtækjum í þeirri
góðu trú, að þau yrðu ekki
skattlögð sérstaklega. Þessir
aðilar þurfa að fá arð af fjár-
festingum sínum á næstu ár-
um, áður en til greina kæmi að
leggja á sérstakt veiðileyfa-
gjald, ef það yrði talin rétta
aðferðin til þess að ná fram
jöfnum starfsskilyrðum milli
atvinnugreina.““
. . . . . . . . . .
10. janúar 1982: „Síðastliðinn
þriðjudag birtist hér í blaðinu
grein eftir Braga Ásgeirsson,
myndlistargagnrýnanda, sem
bar yfirskriftina: Mannlífs-
vettvangur. Þar kemst höf-
undur meðal annars svo að
orði um íslenskt þjóðlíf: „Þetta
þjóðfélag hefur auðsjáanlega
fengið á sig stórborgarsvip, en
því miður helst á sviði múg- og
meðalmennsku, glataðri dóm-
greind og athöfnum er helst
sjást í hverfum bak við járn-
brautarstöðvar stórborga.
Öldurhúsaiðnaðurinn
blómstrar á sama tíma, og að-
sókn minnkar að kenning-
arathöfnum hvers konar –
fjölmiðla- og skrumpésaiðn-
aðurinn hamast við að ýta
undir þessa þróun og er hér
engin undantekning. Merk-
isviðburðir gleymast í þessari
hringiðu fáránleikans, en
ómerkilegustu atburðir eru
blásnir upp …“
. . . . . . . . . .
16. janúar 1972: „Á und-
anförnum árum hefur það
mjög færzt í vöxt, að ein-
staklingar tækju höndum
saman um að hrinda í fram-
kvæmd atvinnurekstri. Hafa
fjölmörg opin hlutafélög ver-
ið stofnuð, ekki sízt úti á
landsbyggðinni, og þau hafa
þegar náð talsverðum ár-
angri. Ljóst er, að sú stefna á
vaxandi fylgi að fagna, að al-
menningur verði virkur þátt-
takandi í íslenzkum atvinnu-
rekstri í formi almennings-
hlutafélaga.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
LÖGREGLAN OG NÝBÚAR
Það er fagnaðarefni að í Lög-regluskólanum skuli nú haldinsérstök námskeið um málefni
nýbúa og samskipti þeirra við lög-
reglu, eins og greint var frá í frétt hér
í Morgunblaðinu í fyrradag. Þar kom
fram að námsefnið, sem kennt er á
námskeiðinu, hefur þegar verið tekið
upp í grunnnámi lögreglunnar, sem er
vel, því það felur í sér að sérhver lög-
reglumaður sem sest á skólabekk í
Lögregluskólanum mun tileinka sér
þetta þarfa námsefni.
Engum vafa er undirorpið að nám-
skeið sem þetta, er til þess fallið, að
auka traust þeirra sem nýfluttir eru til
landsins á lögreglu og auðvelda þeim
sem finnst á sér brotið á einn eða ann-
an hátt að leita liðsinnis lögreglunnar.
Eiríkur Hreinn Helgason yfirlög-
regluþjónn sagði í áðurnefndri frétt
Morgunblaðsins að ástæða hafi þótt til
að gera lögreglumenn hæfari til að
fást við málefni þeirra fjölmörgu út-
lendinga sem hér hafa sest að. Í ná-
grannalöndum okkar hafi komið upp
ákveðin vandamál og yfirleitt skili
þróun í nágrannalöndunum sér hing-
að. Því hafi lögregluyfirvöld hér viljað
auka færni lögreglumanna til að vinna
að málum þar sem útlendingar koma
við sögu og til að leiðbeina útlending-
um um málefni sem þeir þurfa að
kunna skil á.
Þetta mat lögregluyfirvalda er hár-
rétt og til þess fallið að auðvelda nýbú-
um hér á landi að aðlagast nýjum
heimkynnum sínum og finna þar það
öryggi og traust sem þeir eiga auðvit-
að heimtingu á. Jafnframt er líklegt að
svona tilhögun geti haft ákveðið for-
varnargildi og dregið úr líkum þess að
þeir sem eru nýfluttir hingað til lands,
verði fyrir aðkasti fyrir þær sakir ein-
ar að vera af öðrum kynþætti en þeir
sem fyrir eru í landinu, eða að tala
framandi tungumál.
Með öryggistilfinningu og fullvissu í
farteskinu þess efnis að lögreglan vill
vinna með og í þágu nýbúa, sem ann-
arra Íslendinga, eiga nýbúarnir sem
hingað koma auðveldara með að aðlag-
ast íslensku samfélagi og finnast þeir
vera ákveðinn og þýðingarmikill hluti
þjóðarinnar, sem þeir auðvitað eru.
Fólk af erlendu bergi brotið sem
hingað hefur flust á undanförnum ár-
um og áratugum hefur, sem betur fer,
alla jafna átt auðvelt með að aðlagast
íslensku samfélagi og verða hluti
heildarinnar, án þess þó að glata
tengslum við uppruna sinn, fæðingar-
land og eigin menningarheim, sem aft-
ur hefur auðgað íslenska menningar-
flóru.
Á liðnu sumri hafði lögreglan í
Reykjavík frumkvæði að því að leita
eftir uppfræðslu frá Miðstöð nýbúa
um menningarheima þess fólks sem
hér er að setjast að. Með því samstarfi
var stigið þýðingarmikið skref til að
auka skilning á þeim vandamálum sem
mætt geta nýjum Íslendingum.
Sem betur fer, hefur ekki mikið bor-
ið á fordómum hér á landi, í garð ný-
búa af öðrum kynþáttum. Þó hefur því
miður örlað á á þeim öðru hverju, eins
og fréttir hér í blaðinu hafa gefið til
kynna.
Engin vopn eða tæki eru öflugri til
þess að vinna bug á kynþáttafordóm-
um og öðrum hleypidómum en einmitt
fræðsla, upplýsingar og umræður.
Með því að afla innsýnar í málefni ný-
búa, sögu þeirra, reynslu- og menn-
ingarheima, á lögreglan auðveldara
um vik, að stemma stigu við áreiti og
fordómum í þeirra garð. Með nýbúa-
námskeiðinu í Lögregluskólanum og
eflingu sambandsins við Miðstöð ný-
búa hefur lögreglan markvisst lagt
sitt lóð á vogarskálarnar, til þess að
fólk af erlendum uppruna eigi auð-
veldara með að leita til hennar, ef
brotið er á rétti þess.
Lögregluyfirvöld eru hér á réttri
braut og auðvelda þar með nýjum Ís-
lendingum að ganga í gegn um þá að-
lögun sem þeim er nauðsynleg í nýjum
heimkynnum.
H
INN 20. nóvember sl.
birtist grein hér í Morg-
unblaðinu eftir Friðrik
Pálsson, stjórnarfor-
mann Landssímans og
SÍF, sem þekktur er að
öðru en umfjöllun um
kvikmyndir. Grein hans
fjallaði um nýja kvikmynd, sem Erlendur
Sveinsson hefur gert og nefnist Málarinn og
sálmurinn hans um litinn. Myndin fjallar um
Svein heitinn Björnsson, listmálara, föður Er-
lendar.
Í grein sinni sagði Friðrik Pálsson m.a.: „Ég
fór með blendnum huga í bíó á fimmtudaginn
var til að sjá mynd Erlendar Sveinssonar um
lokaár föður hans, Sveins Björnssonar, málara.
Hvernig ætlar handritshöfundur og leikstjóri
að halda athygli bíógesta í næstum tvo tíma,
þegar sagan fjallar um málara, sem kominn er
á efri ár og lifir að mestu einn í afskekktu húsi í
Krýsuvík?
Erlendur hefur að vísu oft áður komið á
óvart með lifandi myndum af hversdagsleik-
anum á þann hátt að það gleymist seint en sú
ætlun sonarins að fylgja föðurnum eftir síðustu
ár ævinnar hlaut að vera erfitt verk í listræn-
um skilningi.
En aldrei hefur Erlendi tekizt betur upp.“
Síðan segir Friðrik Pálsson:
„Þráður myndarinnar, vitund söguhetjunnar
um dauðann og trú hans á almættið, er spunn-
inn saman á listilegan hátt við íslenzka þrjósku
og þolgæði við að koma sem mestu í verk áður
en kallið kemur. Listamaðurinn, málarinn, hef-
ur þegar lifað tvö sérstök myndskeið sín og
komizt vel af við aðdáendur sína, en skynjar nú
sterka þörf til að hefja list sína á enn annað
stig og kúvenda í sköpun sinni. Það veldur
aðdáendum hans vonbrigðum og honum sjálf-
um sársauka á sýningu í Kaupmannahöfn,
borginni, sem hafði hampað honum svo oft áð-
ur.
Þau vonbrigði þvælast samt ekki fyrir hon-
um stundinni lengur og hann heldur ótrauður
áfram, helsjúkur, við að reyna að ljúka mynd-
um við Passíusálmana og öðrum þeim verkum,
sem hann á ólokið hér á jörðu. Það tekst með
sérstökum hætti og áhorfendum líður betur.“
Loks segir Friðrik Pálsson um myndina:
„Þessi kvikmynd er listaverk í augum leik-
manns, allt í senn einlæg, sterk, hlý og sönn ...
Hin einstaka myndataka Sigurðar Sverris
Pálssonar verður lengi í minnum höfð og aldrei
hefur mér fundizt honum takast betur upp. Það
er eins og málarinn hafi aldrei af honum vitað í
kringum sig og jafnvel ýktustu nærmyndir
verða persónulegar en ekki nærgöngular.“
Hér er sterkt til orða tekið en hvergi ofmælt.
Kvikmynd Erlendar Sveinssonar um föður sinn
er einstakt listaverk. Hún sýnir að til er á Ís-
landi kvikmyndagerð í efsta gæðaflokki. Þessi
mynd á erindi við alla landsmenn. Það á ekki
sízt að vera hlutverki ríkissjónvarpsins að
koma efni sem þessu á framfæri og vonandi
verður það svo.
En kvikmyndin um Málarann og sálminn
hans um litinn er líka vísbending um, hvernig
við getum varðveitt minningar um þá, sem við
sögu hafa komið í samfélagi okkar.
Í ritstjórnargreinum Morgunblaðsins hefur á
undanförnum misserum nokkrum sinnum verið
vakið máls á því, að það sé skylda okkar að
varðveita þau menningarverðmæti, sem til hafa
orðið bæði á 20. öldinni og fyrri öldum með
þeirri tækni, sem nú er flestum aðgengileg. Í
því sambandi hefur verið bent á, að opinberir
aðilar yrðu að koma við sögu, því að ekki er
hægt að búast við að einkaaðilar hafi fjárhags-
legt bolmagn til að sjá um þetta viðamikla
verkefni. Það þarf t.d. að gefa öll verk helztu
tónskálda okkar út á diskum og nótnaheftum.
Tölvutæknin gerir kleift að safna saman
myndum og upplýsingum um myndir helztu
listmálara okkar. Við eigum t.d. að þýða allar
bækur Vilhjálms Stefánssonar og gefa út á ís-
lenzku. Í stuttu máli sagt eigum við að halda til
haga arfleifð 20. aldarinnar og gæti verið verð-
ugt verkefni að hafa lokið því á 100 ára afmæli
íslenzka lýðveldisins árið 2044. Margmiðlunar-
diskar, sem gefnir eru út í öðrum löndum sýna
hvað hægt er að gera með nýrri tækni en auð-
vitað kostar þetta mikla fjármuni. Og má t.d.
nefna slíkan disk um Shostakovich sem dæmi
um það.
Sú kvikmynd Erlendar Sveinssonar, sem hér
hefur verið gerð að umtalsefni sýnir að það er
líka hægt að koma þessari menningararfleifð til
skila með öðrum hætti, þ.e. á kvikmynd. Sam-
starf þeirra Erlendar og Sigurðar Sverris Páls-
sonar hefur nú þegar skilað svo miklu að nýta á
starfskrafta þeirra og hæfni í að halda áfram
slíkri myndgerð um þá, sem við sögu hafa kom-
ið bæði í menningu og á öðrum sviðum.
Á síðasta ári hófu þeir gerð myndar um
Matthías Johannessen, skáldið og ritstjórann,
og er tilhlökkunarefni fyrir þá, sem séð hafa
mynd Erlendar um Svein Björnsson að fylgjast
með meðferð þeirra á því margslungna verk-
efni.
Hans G. And-
ersen
Það eru fleiri en
listamenn, sem mark-
að hafa samtíma okk-
ar. Einn þeirra
manna var Hans G. Andersen, þjóðréttarfræð-
ingur, sem segja má að hafi lagt fræðilegan
grundvöll að allri baráttu okkar fyrir fullum yf-
irráðum yfir fiskveiðilögsögunni við Íslands
strendur, jafnframt því að gegna lykilhlutverki
við að tryggja fulla viðurkenningu á alþjóða-
vettvangi á sjónarmiðum okkar. Ekki er of
sagt, að Hans G. Andersen hafi á sínum tíma
verið einn áhrifamesti fræðimaður og diplómat
á sviði hafréttarmála í heiminum.
Það var þess vegna við hæfi, að minning hans
var heiðruð á fullveldisdaginn 1. desember með
afhjúpun brjóstmyndar af honum í Háskóla Ís-
lands.
Þeirri athöfn stjórnaði Ásgeir Pétursson,
fyrrverandi bæjarfógeti, og sagði þá m.a.:
„Við minnumst þess, að sjálfstæðisbarátta
Íslendinga er ævarandi. Henni lauk ekki við
lýðveldisstofnunina 1944. Þvert á móti hófst í
kjölfar hennar nýr þáttur í baráttu þjóðarinnar
fyrir auknum réttindum og bættum lífskjörum.
Þar vó þyngst baráttan fyrir útfærslu land-
helginnar. Þar var Hans G. Andersen í far-
arbroddi og eigum við hugkvæmni hans, festu,
lagni og hugrekki mikið að þakka að farsæl
lausn fékkst á því mikla hagsmuna- og rétt-
indamáli.
Vitneskjan um þá baráttu verður um ókomin
ár vel geymd í hugum Íslendinga. Öll munum
við minnast lífsstarfs Hans G. Andersen með
virðingu og af þakklátum huga.“
Við sömu athöfn flutti Manik Talwani, vís-
indamaður af indverskum ættum en bandarísk-
ur ríkisborgari, ræðu þar sem hann lýsti kynn-
um sínum af Hans G. Andersen, sem hófust á
hafréttarráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í Genf
árið 1980, en dr. Talwani átti sæti í bandarísku
sendinefndinni á þeirri ráðstefnu.
Á milli þeirra Hans G. Andersen tókst mikið
samstarf og var lýsing Talwanis á því hvernig
fræðilegur grundvöllur var lagður að kröfum
Íslendinga á Hatton-Rockall svæðinu athygl-
isverð. Það var Eyjólfur Konráð Jónsson, al-
þingismaður Sjálfstæðisflokks í um tvo áratugi,
sem tók upp pólitíska baráttu hér heima fyrir
þeim sjónarmiðum en á milli Eyjólfs Konráðs
og Hans G. Andersens var mjög náið samstarf.
Saga Hans G. Andersens er hluti af sögu
þeirra kynslóða, sem skópu það Ísland, sem við
nú þekkjum og ekki ómerkasti hluti hennar.
Fullyrða má, að Hans G. Andersen var áhrifa-
mesti fagmaður íslenzku utanríkisþjónustunn-
ar og er enn ef á þetta er litið í sögulegu sam-
hengi.
Nú er komin fram á sjónarsviðið ný kynslóð
sagnfræðinga, þar sem eru fremstir í flokki
þeir dr. Valur Ingimundarson og dr. Þór
Whitehead, sem er að leggja mat á þessa sögu,
hlutverk og framlag þeirra einstaklinga, sem
áttu mestan þátt í að skapa hana. Það er verð-
mætt að kynnast sýn þeirra á liðna atburði en
það skiptir líka máli að halda til haga verkum
mannanna sjálfra og sjónarmiðum þeirra.
Það verður gert m.a. með söguritun og með
því að fella framlag þeirra inn í sögukennslu í
skólum landsins á öllum stigum. En það verður
líka gert með heimildarmyndum um líf þeirra
og störf eins og vikið var að hér að framan í
umfjöllun um kvikmyndagerð þeirra Erlendar
Sveinssonar og Sigurðar Sverris Pálssonar.
Þorskeldi
Þótt barátta eldri
kynslóða fyrir fullum
yfirráðum Íslendinga
yfir fiskimiðunum við strendur landsins hafi
verið mikilvæg, þáttur í sjálfstæðisbaráttu
þjóðarinnar, eins og Ásgeir Pétursson benti
réttilega á við afhjúpun brjóstmyndarinnar af
Hans G. Andersen, og lykilatriði í að þjóðin er
nú orðin ein af ríkustu þjóðum heims er ekki
hægt að láta staðar numið. Ný verkefni taka
við og nýjar kynslóðir og nýir menn koma til
sögunnar. Eitt stærsta verkefni, sem við Ís-
lendingar stöndum nú frammi fyrir er að ná
tökum á þorskeldi. Það getur skipt sköpum um
að við höldum og tryggjum stöðu okkar á al-
þjóðlegum fiskmörkuðum.